EFESA
PAWLPI:
Koibangin
Hamsatna sungah Zeisu Zui ding
Efesa pawlpi tungah laikhakna-ah Paul in Efesa’te thu mah hong hilh hi. Efesa khua-ah pawlpi Khristian nasepna a kipat amasa hunte khit ciangin Efesa pawlpi in up tawh kisai hamsatna lianpi a nawk kha uh hi. Paul in hun khatlai-in Roman Empire huam sung a khuapi lian 4na Efesa khua a langdo mahmah khat hi ngei hi. Ahi zongin tu-in hih khuapi sungah Pasian thuzuihna hangin thongkhia-in a om hi. Thonginn sung panin Efesa pawlpi tungah a laikhak in amaute in “upna thu-ah lungkialo dingin” a hanthawn hi. Zeisu nungzuihna-ah lawptakin kalsuanna in koibang hiding hiam, cih thu a hilhna kimu thei hi.
Efesa
in dawi biakna (pagan) a uang mahmah khuapi khat hi. A laikhak ngahte in
Khristian upna sungah a nungta mite ahih manun Paul in amaute zolna kimu thei
hi. Khrih sungah a nunna thak tawh nuntakna thu zong a hilh hi. Khrih a zuihna
uhah lawpna tawh nungta-in hih leitungah Pasian adingin mainawtin a nuntak ding
uh a hanthawn hi. Khristian upna in Khrih thu bek mah upna hi-in, Amah bek mah
i biak ding ahihna, Amah bek mah io pahtawi ding ahihna kimu thei hi. Khristian
thu um mi khat in Khrih nungzuih hihna-ah i khe ngakna in mun kip Zeisu tungah
i kingak ding hong hilh hi. Amaute in Khrih a it masakna uh nusia kha ahih
manun tua itna neikik dingin a hanthotnate kimu thei hi; a thakin Ama hong
hehpihna le itna a theih ding uh zong a hilh hi.
Paul
in a laikhak gelhna-ah Khrih in vantungah pahtawi-na a ngahna thu limgen
phadiak hi. Amah in vangliatna khempeuh tungah vangliatna ngahin pasiante
Pasian ahihna thu le Efesa pawlpi mite biak Pa Pasian ahihna thu zong a hong
hilh hi. Zeisu in khang khempeuhte lunggulh lianbel hi-in, thu-um mi khempeuhte
lametna le pawlpi in Khrih sungah na khempeuh kipum khat ding Pasian geelna
thute zong a hong hilh hi. Efesa pawlpi mite in Topa tungah kipia[1]in Amah bek mah biak ding
ahihna thu a thakin Paul in a pulaak hi. Khristian thu[1]um
mite in Nungzui hihna limtakin pom ding kisam ahihna thu zong a pulaak phapha
hi. Khristian nuntak zia le tong in koi bang hi ding hiam, ci-in kician takin
zong a pulaak hi; mimal nuntak khuasak zia ding bek tham lo-in pawlpi
kalsuanzia ding zong a hong hilhna kimu thei hi. Khristiante in Kha Siangtho tawh
kidimin Ama makaihna zui ding le Khrih pahtawi dingin sapna ngah ihi hi. Pasian
in Amah biakpiakzia ding zong a hong hilh hi. Hih thu mah Paul in zong a pulaak
kikkik hi. Khrih tungah a kipia mi khat ii nunzia tatzia khempeuh in Khrih
sungah nungta ahihna kimu thei hi. KHrih itna in thu[1]um
mite zahtakin thu-um mite manpha-sa hi. Cihnopna-ah Khrih sungah a nungta mi in
numei pasal kizopna a thaangtat kei hi; kim le paam huzaap tuamtuamte zong a
naang zo hi. Tua tham lo-in thu-um mite tawh kizopzia ding bek tham lo-in
innkuan sung khat le khat kizopzia ding zong hong hilh hi; tua bangin kizopna
khempeuhah Khrih in ama deihna nialin a hong kipiakna etteh ding hong hilh hi.
Cihnopna-ah Efesa gam mi hihna-ah nuntak khuasakzia thak tawh kalsuan ding
ahihna zong a pulaak hi. Paul in a laikhakna-ah tua bangin nunzia thak tawh
nuntak ding thu a lunggulhna limtakin a pulaak hi. Pasian pawlpi sungah omna in
nunzia thak tawh nuntakna ahihna zong a pulaak hi.
Pasian
in minam tuamtuam lak panin amaute a kaikhawm hi; amaute sungah Jew le Gentile
kigawmkhawm uh hi. Amaute in pumkhat a suak thei uh hi. Tua bangin kipumkhatin
nungta uh a, khat le khat kilang muhnate a bei suak hi. Amaute sungah Pasian
zia le tong a kilangkhia hi. Pawlpi kalsuanzia thak le Pasian gam sung nunna
thak tawh a nungta uh hi. Pasian pawlpi sungah kihelkhakna in thupi hi, ci-in a
pulaakna-ah Paul in thu gentehna 4 tawh thuhilhna nei hi. Thu-um mite
kipumkhatin a om ciangin Khrih pumpi hi, ci-in kipulaak a, amaute khat le khat kizopna,
kipumkhatna zong kimu thei hi. Amaute in a nungta biakinn, Kalvary Mual tungah
Khrih in a lam biakbuk hi. Tua biakbuk in Pasian kibiakna mun hi. Amaute in
Khrih zi ahi uh hi. Khrih tawh pumkhat suakin pawi bawl ding a lamen ciat uh
hi. Mopi Pa hongpai ciangin Amah in amaute lading a mopawi lianpi a bawlsak
ding hi.
A
nunung bel gentehna khat in Paul in upna tawh kisai a honghilh thu in Khrih
galkap ihihna le galkapte ngah ding thaman zong a honghilh hi. Khrih galkapte
in Ama hongpai dong khuamial ukna neite tungah zawhna a ngah nadingun a do
tawntung ding uh hi Tua hi-in Efesa’ laikhak in leitung siatna hang zia-etna a
thuak eite adingin Paul in a hong thu hilhna, nungzui hihna-ah a lauhuai thute
i zawh theih nading lampite zong a honghilh hi. Tua thute in Khrih tawisang uh
a, Ama nungzuihna in manphatna tawh kidim ahihna thute zong a pulaak hi. Tua
bangin Khrih nungzui mi khat in pawl sungah zong a upnate lawp ding a, Ama hong
kumkik ding lawp takin lamenin ngakin a om hi. Tu quarter sungin Efesa pawlpi
tungah Paul laikhakte ki-apna tawh i sin toto ding hi. Khrih nung i zuihna-ah
hamsatna tampi om himah taleh Ama tungah a citak nungzui mi i suah theihna in i
hamphatna lianpi khat ahihna thute zong i sin toto ding hi.
LESSON
1 *June 24 – 30
Paul
leh Efesa Pawlpi Mite
SABBATH
NITAAK
Tukaalsung
Simding: Sawl. 8–21; Sawl. 19:13–20:1; Sawl. 20:17–38;
Efe. 1:1, 2; Efe. 6:21–24; Efe. 3:13; Efe. 1:9, 10.
Kamngah:
“Pasian in a pilna le a thumuhnate zangin ama geelsa bangin hong sem a, Khrih
zangin a sepnop thusimteng eite tungah hong kilangsak hi. Tua a geel thu pen, a
hunhoih a tun ciangin Khrih khutnuai-ah, vantung le leitungah a om khempeuh
gawm ding ahi hi” (Efesa 1:9, 10).
Paul
in Efesa pawlpi a laikhakna sungah eite in ngimna nei-ina nungta mite ihihna
thu a pulaak hi. Gentehna-in Abraham Lincoln in Gettysburg panin 1863 kum,
America gamahtual gal a ven khit sawt nai lo khat a kigelh hi; hih laikhak in
minthang mahmah hi. Tua tualgal hangin galkap 7000 val bangin a nuntakna uh bei
lawh uh hi. Tua laigelh sungah USA gam suahtakna a ngahsakte zaknop loh ding
thei thu khat kigelh hi. Lincoln in Tualgal a pianna mungtup a genna-ah 1776
kum ciangin suahtakna a ngah Gam khat din zawh nading tua ahih kei vetleh
leitung panin a mangthang gam suak ding hi, ci-in pulaak hi. Paul in zong a
laikhak gelhna-ah ngimna hoih mahmah khat nei ahihlam a pulaak hi. Tua bangin a
gim thuaknate lakah thongkiat a thuakna zong i thei hi (Efe. 3:13, Efe. 6:20);
bawlsiat langpanna thuakna, zia-et a thuakna thute zong i thei hi. Efesa pawlpi
mite in lungkia-in a upna thu a nusia dingin Satan khemna a thuak uh hi. Tua
bangin lungkia-in a om laitakun Paul in amaute tungah hanthotna thute pulaakin,
Khrih a san uh ciangin amaute nunzia kikhelna thu, Khrih, Honpa Tanpa-in sangin
Ama pumpi (Pawlpi) sungah pumkhat a suahna thute a pulaak hi (Efe. 1:19–23,
Efe. 4:1–16), biakinn kilamna-a vanzatte ( Efe. 2:19–22), Khrih in a teenpih
ding mo (Efe. 5:21–33), limtakin a kigalging galkap (Efe. 6:10– 20). Amaute in
Pasian geelna tangtungsak dingin limtakin geelkholhna tawh a do uh hi; na
khempeuh in Khrih sungah kipumkhat uh hi (Efe. 1:9, 10). Paul in Efesa pawlpi
sunga thaneem thu-um mite tungah zong lai khak hi. Amaute in Khrih nungzuite
suakin tua bang hihna-ah mi hampha mahmah ahihna thu zong a pulaak hi. *July 1,
Sabbath a ding kiginkholhna in tukaal lesson sim in.
SUNDAY
June 25
Efesa
pawlpi ah Lungdamna Thu Taangko
(Evangelist)
Paul in Efesa pawlpi a phak masak penin bang hih hiam? A nihvei-na a va pai kik
a nunung lamciangin Paul in bang thu puak nei hiam? (Sawl. 18:18–21).
______________________________________________________________
Efesa
khuapi in Roman Ukpi sungah khuapi lian penpen khatin kiciamteh hi. Hih khuapi
sungah mihing 250,000 val bang teeng uh hi. Efesa khuapi in Asia Huam sungah a
hau penpen khuapi khat hi. Asia Minor sungah tuni dongin a kithei tang khuapi
khat hi. Paul hunlai-in Efesa Ukpi sungah nopna le gamkhantohna tawh a kidim
khuapi khat hi. Tembaw khawlna khuapi khat zong ahih manin Efeesu in mun
tuamtuam tawh kizopna lampite zong nei hi. Hih khuapi sungah biakna nam tampi
om a, Artemis min nei nusian khat kibia a, hih nusian in Efesa khuapi a dal
nusian, a lian penpen pasian hi, ci-in mi tampi in bia uh hi. Hih nusian
kibiakna-ah kimawlna, gam sung ki-ukna tuamtuamte cihte kum sialin nei den uh
hi. Artemis pen Rom mite-in Diana ci-in bia uh hi; (Sawl. 9:24, 35) Paul in
Efesa khua-ah a thumvei-na hong zinkik hi (Sawl.19:1–12); hih khua-ah kum 3
sung nasemin om hi (Sawl.20:31). Sawltak Paul in a hun manpha Efesa khua-ah va zang
hi. Khristian thu-upna sungah a kip lai mite hanthawnina om hi. Bang thu piang
hangin Efesa khua mite in Topa Zeisu zahtakna lianpi hong nei uh hiam? (Sawl.
19:13–20)
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Luka
in dawihawlkhia thei Jew mi kim khatte khualzinna a sagih mahin pulaakna a nei
hi. Amaute in Zeisu le Paul nasepnate siksanin tua dawi veimite damna ngahna
thu a theikhial uh hi. Hih thu manlang takin khua sungah hong kizel ahih manin
khua sung mi khempeuh patuahna le lamdangsakna tawh kidim uh hi. Khua sung
miten “Topa Zeisu lamdangsakna tawh a phat ciat uh hi. Topa Zeisu min a pahtawi
ciat uh hi” (Sawl. 19:17). Hih thupiang in zong Efesa khua-aom thu-um mite tungah
huzaap lianpi a nei hi. Tua mite in dawi tawh kipawlin a nasepna van zat
tuamtuamte meikhuk sungah a haltum khin uh hi; tul sawmnga val man ding bang a
pha ding hi (Sawl.19:19). Khuapi lian khat ahihna tawh kizui-in pasian tuamtuam
zong bia uh hi taleh thu-um mite in tua bang biaknate tawh kizopna nei lo-in,
Zeisu Khrih bek mah a bia uh hi. Dawi tawh kipawl laibute haltumna in bang
thupina nei hiam? Supna lianpi hi mah taleh Topa tungah citakna thu bang hong
hilh hiam?
MONDAY
June
26
Pawi
bawlna munah buaina lianpi
Simin
Sawl.19:21–20:1. Hih thupiang panin bang thu nuntakpih ding om hiam?
______________________________________________________________
Paul
teci pannna in Efesa khuapi lian adingin thupi mahmah hi. Ama nasepna inhih
khuapi tungah huzaap lianpi a nei hi. Artemis nusian kikoihna biakbukah
biakpiakna pia dingin mun tuamtuam panin hong kikaikhawm uh hi. Hih biakbuk in
khuam 127 nei hi; khat ciangin pi 60 bang sang hi. Lim tuamtuamte zong tua
suang tungte-ah kisuai-a muh nop thei mahmah hi. Khuam 36te in kham le ngun
tawh zuat hi-in, taang hunlai leitungah a lamdang na 7te lakah zong kihel hi.
Paul in tua bangin milim kibiaknate amuh ciangin om khong thei lo hi. Paul in
tua bangin milim biakna in a nungta Pasian biakna tawh kituak lo hi, ci-in a
hilhna thute hangin mi tampi in milim biakna nusia uh hi; hih thu hang mahin
milim biakna-ah sumpite hong kiam ssemsem hi (Sawl. 19:27), Demetrius in sum
ngo seek mi khat hi-in van le nate mite zatnop theihtheih dingin geelin nasem
pa khat hi. Paul thugenna hangin khua sungah buai-na lianpi hong tun ciangin
vanzuakna phual panin khua sung pawi bawlna mun dongin mi honpi hong kikaikhawm
uh hi. Hih pawi bawlna munah (amphitheater) mi 25,000 bangin pawi en thei
dingin kibawl ahi hi. Lungkim lohna, buai-na lianpi hong tunin nai nih sung
bang mipite in” A Lian Khuapi Efesa mite biak Artemis hi” ci-in awng ziahziah
uh hi (Sawl. 19:34). Khua sung lai-at pa in mipite kihemkhia dingin a sawl khit
ciangin Paul in thu-um mite tawh kimuh khopna khat a nei hi; tua khit ciangin
khuapi nusia-in mun dang khatah a paikhia hi. A thum vei khualzinna tawp kuan
ciangin Paul in Efesa pawlpi upate tawh kimuhna nei hi. Paul lung himawh thute
in bang thute hiam? (Sawl. 20:17–38.) A huampi-in Paul in Efesa pawlpi tawh a
kizopzia A.D. 52: Paul khualzin kipat hun, Efesa khua-ah tawm vei sung om
(Sawl. 18:18–21). A.D. 53–56: Paul khualzin kum thum sung Efesa ah om
(Sawl.19:1–20:1). Hih hun bei kuanlamin Korinthian pawlpi laikhakte a gelh hi
(1Kor. 16:5–9). A.D. 57: Miletus khua-ah a om sungin Paulin Efesa pawlpi sunga
upate tawh kimu khawm thei hi (Sawl. 20:17–38). A.D 62: Paul in Efesa pawlpi
tungah laikhak gelh hi. A thongkiatna Rome khua panin a gelh hi kha thei ding
hi.’ “Note sung mahmah panin zong mi pawlkhat in thu um mite khemin a zolkhiat
hun hong tung ding hi (Sawl. 20:31). Paul in tuhun pawlpit te bang
vauhilhkholhna bang hong gen ding hiam? Bang hangin tua bangin hong gen ding hi
ding hiam?
TUESDAY
June
27
Efesa
pawlpi tungah Laikhak zakna
Paul
in Efesa pawlpi tungah laikhak a gelhna-ah thu-um mite in innah kikhopna nei uh
hi. Tua laikhak in Efesa pawlpi sangin a lian zaw pawlpite tungah zong lai hong
khak hi. Paul in Efesa pawlpi tawh kizopna a neih khit nungah Efesa khua-ah
Khristian hong khang mahmah hi, cih kimu thei hi. Thu-um mi masate in Tychicus
cihte a kihel manin hamphatna lianpi ngah ding uh hi. Paul phuhsa pawlpite
tangin taangmi khatin om hi. Ama laigelhte zong thu[1]um
mite lakah kihawm kawikawi hi. Tua laikhakte tungtawnin i pulaak theih thu in
thu-um mite in kipum khat uh hi; inntekte le kikhawmin hong pai mite a
innkuankuanun – nu, pa, naupangte, sila nasemte cih bangin hong kikhawm uh hi
(Efe. 5:21–6:9). Tua bangin kikhopnate-ah inn a kikhawm uh ahih bang mahin
inntekte huhna piak tawh a nungta thu-um mi zong kimu thei hi. Pawlpi in
innkuan khat bangin kigawm uh a, thu-um mi khat le khat kizopna zong sanggam u
le nau kizopna bangin kizopna nei thei uh hi. Paul laikhak thu luan zia tawh
kizui-in i phawk ding thu pawl khatte i pulaak ding hi. Paul laikhak sungah bang
thu in a thu bul lian bel hiam?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
I.Thu
patna (Efe. 1:1, 2)
II.
Thupha piak thupatna (Efe. 1:3–14)
III.
Thu-um mite in Khrih mitsuanin pilna tawh a nuntak nadingun thungetna (Efe.
1:15–23)
IV.
Upna thu-ah misi bang ngei hi taleh tu-in Khrih tawh lapsanna ngah (Efe.
2:1–10)
V.
Jewte le Gentilete lak panin Khrih pawlpi hong piangkhia (Efe. 2:11–22)
VI.
Paul in Gentile mite tungah Khrih thu va puak (Efe. 3:1–13)
VII.
Thu-um mite in Khrih sungah itna a ngah nadingun thungetna Christ (Efe.
3:14–21)
VIII.
Kha Siangtho ompihna tawh Pawlpi kipumkhatna lenkip (Efe. 4:1–16)
IX.
Nunna thak le kipumkhatna tawh nuntakna (Efe. 4:17–32)
X.
Itna, khuavak le pilna sungah nuntakna (Efe. 5:1–20)
XI.
Innkuan sungah Khrih makaihna bangin nuntakna (Efe. 5:21–6:9)
XII.
Mainawt khawm: Pawlpi in Pasian galkap bangin mainawt (Efe. 6:10–20)
XIII.
Thukhupna (Efe. 6:21–24)
Efesa
pawlpi tunga laikhak sungah bang thu guipite kimu thei hiam? Tua thu guipite in
bang hong hilh hiam? Thu kician khat pulaak in.
______________________________________________________________
WEDNESDAY
June
28
Paul
hun lai Efesa dinmun
Koi
bangin Paul in Efesa pawlpi tungah laikhakin thukhupna nei hiam? Amaute adingin
Paul deihsakna thute panin bang thute nuntakpih thei ding i hiam? Efe. 1:1, 2;
Efe. 6:21–24.
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Paul
in a laikhak thupatna-ah amah le amah laikhak gelhpa ahihna thu kipulaak hi
(Efe. 1:1). A laizang pawl ciangin Paul in ama min pulaakin, Gentile mite
adingin amah mahin Khrih thu hangin kholbulh thuak ahihlam kipulaak hi (Efe.
3:1, 17); hih in ama nasep in sawltak nasep hi, ci-in kimu thei hi (Efe.
3:1–13). A thu khup madeuhin Paul in a thongkiatna thu apulaak kikkik hi
(Efe.6:20); a thukhupna-ah Paul in Efesa pawlpite mimal kizopna nei bangin a
kipulaak hi (Efe. 6:21, 22). Lai Siangtho thuthuk kantel mi kim khat in Efesa
pawlpi laikhak a gelh pen Paul mah ahihna thu a hong hilh hi. Tua bang mahin
Khristian tampi in zong Efesa laikhak gelh pen sawltak Paul mah hi, ci-in i
sang hi. Koi bangin Paul thongkiatna in Efesa pawlpi mite nunzia lawngkha hiam?
Efe.
3:13.
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Efesa
pawlpi mite in Paul bang mahin gimna a thuak laitak uh hi. Kolossians (Kol.
4:7, 8) le Filiemon. Tua banah Paul in Efesa ah a sepna hun sawtpi pai khin hi
kha ngel ding hi (Efe. 1:15; Efe. 3:1, 2). Paul in Rome khua[1]ah thongkia-in a omna (AD
62) thongsung panin Efesa pawlpi laikhak gelh hi. Tua a laikhakna sungah Paul
in Efesa pawlpi mite nuntak khuasakzia pawl khat a pulaak hi. Ama ngimna a
mungtup in zai mahmah hi.Hun tawh kisai thu pulaak ahihna zong kimu thei hi.
Pasian in Ama pilna tawh na khempeuh piangsak ding ahihna, hih bangin a
geelkholhna pen leitung kipiansakma pek hi,cih thu zong i mu thei hi (Efe.
1:4), Khrih sungah Pasian hong hotkhiatna thu mah thu guipi belin pulaak hi.
Tua bangin a pulaakna-ah laimal paizia, laigualhzia le gentehna thute cih a
kipan laigelhzia tuamtuamte zong kimu thei hi. Efesa laikhak sunga a zatdan mun
dangah zong kimu thei hi (e.g., Rom. 8:31–39); ahi zongin Efesa pawlpi tungah a
laikhak in Pasian minphatna, thungetna le biakpiakna kammalte pulaak phadiak
hi, cih kimu thei hi (Efe. 1:3–14, Efe. 1:15–23, Efe. 3:14–21); hihte sungah
laigelhzia tuamtuam kimu thei hi (e.g., Efe. 4:1–16, Efe. 5:21– 33, Efe.
6:10–20).
THURSDAY
June
29
Efesa
Pawlpi: Khrih bulphuh Laikhak
Koi
bangin Paul in laikhak thumungpi pulaak hiam? Efesa 1:9, 10.
______________________________________________________________
Koi
bangin Efesa pawlpi tunga laikhak kitomkaih thei hiam? Thong sung panin Paulin
Khrih bulphuh Pasian kilaakna thu a pulaak thei hi. Tua hotkhiatna kicin hun
ding le tua sunga pawlpi masuan ding zong kipulaak hi. Pasian in Ama geelnate
Khrih sungah a kicingsak hi. “Khrih sungah na khempeuh, vantung a omte ahi-a,
leitunga a omte ahi zongin pumkhat a suaksak hi (Efe. 1:10), tua dingin pawlpi
a hong khangkhia sak hi. Pawl sungah Jewte le Gentile mite pumkhat a suaksak hi
(Efe. 2:14). Thu-um mite in Pasian geelna sungah nungta-in Ama ngimna a tangtun
dingun sapna a ngah ciat uh hi. Khuamial ukna neite tungah zawhna ngahin Pasian
ukna hong tungta ding hi (Efe. 3:10). Efesa 1:9, 10 pulaakbangin Pasian in
thu-um mite pen Khrih sungah pumkhat a suak dingin hong deih hi. Tua hi-in
Efesa pawlpi tungah laikhak in Khrih sungah Pasian sepnate hangin Ama min
phatphat ding hong deih hi; thu[1]um mite in Khrih sung panin
khuamial ukna neite tungah a ngah thei uh hi. Paul in “Khrih sungah” cih kammal
mun 30 valah a pulaakna i mu thei hi. Khrih bek mah liansakin Amah bek mah
lamsang/tawisang ding hong hilh phapha hi. Efesa tunga laikhak na sim ciangin
Zeisu mitsuanin nungta ding hong hilhna kammalte ciamteh in. Paul in lampi
tuamtuam tungtawnin tua bangin i nuntak nadingin hong hanthawn ahihna thu phawk
in. Efesa pawlpi mite in Khrih tungah a upnate uh thaksuah ding a hong hilhna
mangngilh kei in. Thu-um mimal in tampi ahih hangin Khrih sungah amaute in
pumkhat ahi uh hi. Pasian in Khrih sungah na khempeuh pumkhat a suahna thu zong
ngaihsun in. Hih munah Paul in pawlpi ci-in a pulaak ciangin (Greek: ekklesia)
leitung mun tuamtuam o om pawlpi, khua khat, mun khat a om pawlpi bek tham
lo-in mun khempeuhah a om kawikawi pawlpi a pulaak nuam hi zaw hi. Pawlpi tawh
kisai thu guipi a pulaakna-ah Paul in limciinna, gentehnate zangin hong hilh
hi. Tuate lakah pawlkhat a kicingzaw deuhin i pulaak ding hi. 1.Pawlpi in Pumpi
bang hi (Efe. 1:22, 23; 2:16; 3:6; 4:1–16, 25; 5:23, 29, 30). 2. Pawlpi in
biakinn bang hi (Efe. 2:19–22). 3. Pawlpi in mopi pa bang hi (Efe. 5:22–27). 4.
Pawlpi in galkap bang hi (Efe. 6:10–20). Hih limciinna khatciat in Pasian
ngimnate le a pawlpi adingin a geelnate a hong hilh hi. Na omna pawlpi in SDA
hi; Pasian in thu-um mite hong kaituahin minam, pau nam tuamtuamte lea kibnng
lo ngei-nate panin a hong gawptuah hi (Mang.14:6, 7). Topa Pasian geelna-ah
Zeisu sungah na khempeuh in kipum khat ding hi (Efe. 1:9, 10). Koi bangin
Pasian geelna bangin kalsuan thei ding i hiam?
FRIDAY
June
30
Ngaihsutbeh
Ding: Zeisu le Paul min suangin dawi vei natna neite
damsak ding a hanciam uh hi. (Sawl. 19:13–20) in bang hangin Paul in vangliatna
tawh kisai kampau hi ding hiam, cih thu i theihtel nadingin hong huh thei hiam?
Tu[1]um mi thak kim khat in
Zeisu ukna nuai-ah khanlawhna thak a nei uh hi. Tua bangin vangliatna a ngahna
dung zui-in na lamdang tuamtuam a bawl uh hi. Nidang lai thute kigelhna papyri
250 bangin a pulaakna kimu thei hi. Mitphial lahna, a tuamtuam bawlnate
kipulaak hi. Thu-um mite in tua bang thute – mitphial lahna, pasian tuamtuam
biaknate tungah bangci bang lungsim puak nei ding cihte a kipan Paul lamlahnate
kimu thei hi. Luka in hong hilhna-ah tua bang nasepnate kigelhna laibute manzah
in 17 50,000 ngun tang, ahih keileh 50,000 ni thaman zah taw kikim ding hi.
(Tuhunin ni khat thaman in $80 tawh kikim ding hi. Tua hi-in mitphial laibute
manzahin tuhun sumin $4 million val tawh kikim ding hi. Hih zahin tampi man
ahih manin tua mitphial bawlna laibute in manpha mahmah hi, cih hong hilh hi.
Tua laibute in amaute nuntak khuasakzia a pulaak laibu hi. Tua bangin amaute
adingin a manpha mahmah laibute susia-in a paisan zawh nadingun vanglain Topa
Pasian in amaute sungah nasem ahih manin tua bangin aisana, mitphial laibu,
dawi tawh kipawl laibu tuamtuamte nusia zo thei uh hong suak hi. Clinton E.
Arnold, Efesa’s (Grand Rapids, MI: Zondervan, 2010), p. 34. Efesa pawlpi
laikhak in thu-um mite tungah thuhilhna hi, ci-in i thei hi. Tua laikhakte in
khuamial ukna neite tungah zawhna ngah theihna hong hilh hi. Clinton E. Arnold,
Power 11 and Magic: The Concept of Power in Efesa’s (Grand Rapids, MI: Baker
Books, 1992), p. 165. Paul in Efesa pawlpi tungah a laikhakna-ah Khrih in
vangliatna nei khempeuhte tungah ukna nei ahihna thu a pulaak hi (Efe. 1:20–23;
tua banah Pasian in thu-um mite tungah vangliatna guanin siatna tungah zawhna
ngah theih nading thute zong a hong hilh hi (Efe. 2:15–19, 3:14–21, 6:10–20).
Kikupding
Dotnate:
1.
Tu-in bangci bang vangliatnate le
uknate in na nungtakna sungah na semsem lai uh hiam? Koi bangin tua vangliatna
neite hong kilangkhia hiam? Khrih tawisang lo-in khuamial ukna neite le
vangliatna neite na tawisang zaw hiam?
2.
“A hun a cin ciangin” cih thu siksanin
Khrih sungah na khempeuh in pumkhat hong suak ding hi, cih thu tawh kizui-in
Paul in lametna lianpi tawh a nungta hi. Efesa 1:18; 2:12; leh 4:4 sung kizang
lametna cih kammal ngaihsun in. Bnag hangin Pual in lametna nei thei hi ding
hiam?
3.
A nuai-a Efesa’sung a thute in koi
bangin Paul pulaak thu lianpi, Khrih hong pai kik ding lametna pulaak hiam?
Efesa 1:13, 14; 1:21; 2:7; 4:30; 5:5. Tua lametna in tuni adingin bang lametna
hi ding hiam?