LESSON
13 *September
16 – 22
Diahna
Ngah Dong Hanciam
SABBATH
NITAAK
Tukaalsung
Simding: Efe. 6:10–20; 1Pet. 4:1; 5:8; Isa. 59:17;
52:8–10; 1Thess. 5:16–18.
Kamngah:
“Tua banah, dawimangpa' hong kapna thaltang kuangte na sukmitna dingun lum puak
bangin upna na nei tawntung un. Siklukhu khuk bangin hotkhiatna nei un la, Kha
Siangtho in a hong piak Pasian' thu pen namsau zat bangin na zang un.” (Efesa
6:16, 17)
John
Bunyan laigelhna khatah “The Pilgrim’s Progress,” a gelh laitakin thonginn sung
panin a gelh biakpiakna laibu khat hi. Tua sungah Khristian thu-um mite in
kumpi inn khatah kitonpih hi. Tua bangin a tonpihna-ah galhiamte, tekpi,
awmdal, sik lukhu, thungetna khempeuh le khedapte tawh a tonpih uh hi. Topa
nasem dingin amaute in kicinna tawh a kidim uh hi; sim zawh lohin a tam mi
honpite adingin aksi zong tampi a kikoih hi. Khristiante in vantungah laktohma
a ngahma-un, amaute in a khepi muk panin a luzang dongin kicinna tawh a kidim
ding uh hi. Zia-etna khempeuh a naang zo thei hi. Bunyan in 1678 kumin a
laigelhna khatah a gen thute in kum 1,600 lai-in Paul in Efesa pawlpi tungah laikhak
gelh hi. Hih laikhak in thonginn sung panin a gelh ahi hi. Gammial nasepna-ah
(missionary) sawltak lianpi khat hong suak hi. Pawlpi in galdo galkapte bangin
kipulaak a, Pasian gal vante tawh kidimin tua bangin galdo hi. Hih bangin
Pasian galvante a pulaakna-ah “panoplia” Greek kammal kizang hi.
A
khiatna in khepi muk panin luzang dongin galvan tawh kituam cihna hi. Pasian
galvante in siatna vangliatna a zo dingin kicing hi. Tua bangin galdo galkapte
in “Khanglam kahpa sik tawh kibawl luzang panin khepi mukdong a tuam ding
galvante tawh kidal uh hi; tua bangin a galkuanin Topa min tawh galdo-in a omna
uh in gam sungah daihna a ngah nading uh ahi hi.
*September
23, Sabbath a ding kiginkholhna in tukaal lesson sim in.
SUNDAY
September
17
Pawlpi:
A Kipumkhat Galkap-Hon
Sim
in: Efesa 6:10–20. Bangci bangin Paul in pawlpi in galdo hi, ci-in hong hilh
hiam? Pawlpi do gal in bang gal hiam? Mimal galdo-na maw ahih keileh pawlpi in
a do ding a gen hiam?
______________________________________________________________
Greekte
le Romante ngaihsutna-ah galzawhna in galkapte khat le khat kipanpihna
kipumkhat in galdo khopna panin galzawhna kingah hi, ci uh hi. A diakdiakin
galdo-na-ah kipumkhatin do huanna tungtawnin galzawhna kingah hi, ci uh hi.
Kuamah tawh kipawl lo-a mimal ciat in tang do-na in gallelhna, maizumna hong
tun hi, ci uh hi. Paul honghilh galvan nam tuamtuamte i teltheih nadingin a
thupi mahmah thu siksante tawh kisai-in pawlpi in khuamial ukna neite a do
tawntung ahihlam hong hilh phapha hi; tua thute Efesa 6:10–20 sungah kimu thei
hi. Hih thute in pawlpi tawh kisai a hong hilhna-ah a thubulpi bel hi, ci-in
kiciamteh hi. Paul in a laikhak gelh thukhupna-ah Khristian mimal khat ciatin
khuamial ukna neite galdo na-ah mimal khatciat in do ding ci-in thu khupna nei
hizenzenleh a lamdang mahmah thu hong suak ding hi. 2. A laikhak thu khupna-ah
Paul in Khristian khat in tua bangin galdo-na-ah “Mi siangthote adingin”
thungetsak ding thupi belin pulaak hi (Efe. 6:18–20); 3. A thupi bel in a
laikhak dangte sungah a pulaak bangmahin Paul in siatna vangliatna zong hong
hilh hi. Khuamial vangliatna in pawlpi, mimal hi lo-in, hong do tawntung ahihna
zong hong theisak hi; “Tuhun laitakin vantung a uk van mite in pawlpi’ hangin
Pasian’ pilna a nam tuamtuamin a muhtheih nadingun na khempeuh a bawl Pasian in
a beisa hunah hih thu khempeuh a imcip hi” (Efe. 3:10).
Tuahi-in
Efesa 6:10–20 in a dangte tawh kibanglo-in a tuam din hilo hi; khat kia
galdo-na a pulaak hilo hi. Tuasangin Paul in a huampi-in pawlpi in galkap honpi
bangin galdo ahihlam honghilh hi. Galvan nam khempeuh tawh kigalging tawntung
dingin eite hongsam hi. Tua bangin kigalginna-ah kipum khatin mainawtkhawm
dingin hongdeih hi. Paul in Efesa pawlpi a laikhak thukhupna-ah Khrih pumpi
pawlpi, thu-um mite in kipumkhatin galdo ding ahihna a pulaak hi (Efe. 1:22,
23; 4:1–16), Pasian biakbuk (Efe. 2:19–22) le Khrih zi ding (Efe. 5:21–33), a
nunung bel thugentehna pawlpi in a nungta Pasian galkap honpi hi.
Tua
hi-in “Siatna tawh kidim leitungah a nungta ihih manin (Efe.6:13), a nunung
penah khuamial vangliatna kidonapi a do ding ihihna, Pasian tungah citakna
nusiat hun ding omlo hi; Khrih galkap hihna-ah thu-um mite khat le khat tungah
ciampel hun ding om lo hi. Bangci banglam tawh i pawlpi in kipumkhatin Kido-na
Lianpi sungah galkuan hiam? Koi bangin tua kidona lakah thu-um mite in khat le
khat kihuh kipan thei i hiam?
MONDAY
September 18
Kawnggak
le Awmdal
Koibangin
Paul in thu-um mi khat in khuamial ukna neite do dingin a kiginkholhna-ah bang
thu phawk ding hong hilh hiam? Efe. 6:14; 1Pet. 4:1; 5:8; Rom. 8:37–39. Paul in
a kimu theilo kido-na a lauhuai-na vauhilhna nei hi (Efe. 6:13) Efesa pawlpi
mite in galdo dingin sapna aw ngai-in galdo dingin kigingkhol dingin sawl hi (a
thu hilh 4na Efe. 6:11, 13 tawh enkak in) galvan khempeuh tawh kiging ding
honghilhna (Efe. 6:14–17) kimu thei hi. Paul in kawnggak gakin galdo dingin
kiginna thu pulaak hi (Isa. 11:5 tawh enkak in).
Taanglai-in
puantual silh uh a, nasep ding ahih keileh galdo-na khat a om ciangin a
puantual siingkaihto-in kawng ah gak uh hi (Luka 12:35, 37; 17:8 tawh enkak
in). Paul in Rom galkapte kigalginzia siksanin thu-um mi in zong khuamial ukna
neite tawh kido-na ah kalsuanzia ding honghilh hi. Tua kawnggak in savun tawh
kibawl gawkgak hi-in, a etlawm thei dingin atuamtuam tawh zepna zong nei uh hi.
Tua kawnggak tungah savun sah le sikpeek tawh kituamsawn hi. Tua sikpeekte in a
gamla mun panin kimu thei dingin kibawl hi-in, galkapte za bang [za dinmun] cih
tua kawnggak tungtawnin kitheithei hi. Kawnggak in puan tungnungsilh in khuhin
vandang tuamtuamte zong kikoih thei dingin kibawl hi. Thuman thutak in thu-um
mite kiang pan hong pai hi lo hi; thuman thutak in Pasian hong piakkong hi
(Hotkhiatna thu a pulaak Efe. 2:8 tawh enkak in). Thuman thutak in mit muh
theih loh hi mah taleh nuntakzia le tong a hong khel thei vangliatna nei ahi
hi. Pasian kiang pan hong pai thuman thutak puan bangin i silh ciangin Pasian
hong piakkong thute sungah a nungta ihi ding hi. Thu-um mite kiang panin hong
pai ahih loh bang mahin Thuman thutak in ei mihingte hong nei hi; hongdal hi.
Tua
khit ciangin Paul in thu-um mite in “Dikna awmdal thuah dingin” hong hanthawn
hi (1Thess. 5:8 tawh enkak in). Pasian kiang pan hongpai thuman kawnggak
bangin, Yahweh galvante tawh galdo dingin honghilh hi (Isa. 59:17). Paul
hunlai-a galkapte galvan tawh galdo dingin a kuankhia galkapte siksanin ngun
tawh kibawl awmdalte ahi zongin sikdaal tuamtuam kithuap tawh kiptakin pumpi
tungah henkhawmin galdo dingin kuankhia uh hi. Hih bangin a pumpi tungah
thaltangte a dal ding kidalna tuamtuam tawh kidim pumpi ahih keileh awmdal in
pumpi a liam khak loh nadingin thaltangte a dal thei hi. hih bang nate tungtawnin
thu-um mite in zong khuamial ukna neite tawh kido-na-ah Pasian galvante silh
dingin hong hilh hi; tua galvante khat in Pasian kiang pan a khawnkhongin hong
kipia dikna hi. Efesa’ laikhak sungah Paul in dikna le thutanna, siangthona,
hoihna le thuman thutak kipawlkhawm ahihna honghilh hi (Efe. 4:24; 5:9),
midangte tungah thuman thutak tawh kizopna neih ding, a diakdiakin thu uppih
pawlpi mite tawh kizopna-ah thutanna kisam ahihlam hong hilh hi.
Bangci
bangin hoihna, siangthona le thutanna in siatna panin hongdal thei hiam?
TUESDAY
September
19
Khedapte:
Pawlpi in Daihna Ngah Nading Nasem
Rom
galkap khat in galdo dingin kigingkhol a, galkap khedap bulhin kuankhia dingin
kithawi khol hi. Khedap sah mahmah ahih manin siktukilh khat in zong pailet zo
paklo dingin kibawl hi. Lei a sik uh ciangin a khe kip takin om thei hi (Efe.
6:11, 13, 14). Hih thu siksanin Paul in Isaiah 52:7 siksanin galkap khedap
tungtawnin thuhilhna nei hi. Isaiah in a genna-ah taibaan mi khat in thu thak
hong puakin tua thu in Yahweh galdo-na-ah Pasian in a mite adingin galdo-sak
ahihna thu pulaak hi (Isa. 52:8–10); tua thu hangin mun khempeuh in daihna tawh
kidim hi: “Mualtung panin lungdamna, galvenna thu hong puak khete in bangzahin
hoih ahi hiam” (Isa. 52:7).
Paul
in Efesa’ sungah galvenna thu giat vei bang a genna thute ngaihsun in. Bang
hangin Pual in Galkap kammal zangin galvenna thu honghilh hiding hiam? Efe.
1:2; 2:14, 15, 17; 4:3; 6:15, 23. Paul in galvenna pen Khrih sepna hangin
lungdamhuai ahihna thu hong hilh hi. “Eite daihna” in daihna thu hong puak
Zeisu Khrih hang ahi hi; Amah in a nai a gamla aom mite tungah daihna thu hong
puak hi” (Efe. 2:14–17), Jew le Gentile mite hong gawmkhawmin “Pawlpi thak” a
suak dingin a hong bawl hi (Efe. 2:15).
Khrih
hong hotkhiatna thu thaksuahsakna tungtawnin le daihna a om nadingin Ama
nasepna tungtawnin, a beisa- thute hangin lungdamna le mailam hun a zawhna ding
lametna nei-in thu-um mite in upna thu-ah kiptakin a om ding uh hi. Thupuak pa
bangin, Isaiah 52:7, thu-um mite in Khrih zawhna le Ama daihna a pulaak uh hi.
Tua hi-in Paul in galvante tawh kigalginna ding bek tham lo-in “Galvenna daihna
thu” tangko dingin hong deih hi (Efe. 6:15). Thu-um mi khempeuh in khuamial
ukna neite tawh kido tawntung ihihna zong hong hilh hi. Tua hi-in hih
galdo-na-ah kipumkhatna, midangte hamphat nading a pia thei kampau - nate le
hehpihna lungsimte nei dingin hong hanthawn hi (Efe. 4:25–5:2). Pawlpi in
galdo-in mainawt hi. Tua bangin a galdo-na-ah “daihna hong om nading, kilemna
hong pian nading ngimna nei-in galdo ahihna i phawk ding kisam hi. Tua bangin
galdo-nate a kimu thei thauvui thautangte tawh galdo hi lo-in hotkhiat
lungdamna thu galvan bangin zangin galdo-in a kuankhia pawlpi ahi hi
(kiniamkhiatna, lungduai-na, mawhmaisakna) cihte in galvan hoih penpente hi.
Gamtatnate (thungetna, biakpiakna) thete tawh a tonkhawm ding ahi hi.
Hih
bang galvante in Khrih sungah na khempeuh kicinna masuan hi (Efe. 1:9, 10). Koi
bangin a nuai-a Lai Siangthote in Paul hong hilh limciinnate i nuntakna-ah bang
a cih nopna hi ding hiam, ci-in hong hilh hiam? Pasian in galvante tawh kidim
dingin hong sam hi. Saul galvante i deih kei hi. Ahi zongin Pasian galvan
khempeuh i deih hi. Tua hileh lungsim khempeuh tawh Khrih lungsim bangin lungnemna,
hehpihna, le itna tawh gal a do thei ding ih hi.” Ellen G. White,
[Australasian] Union Conference Record, July 28, 1899.
WEDNESDAY
September
20
Awmdal,
Lukhu le Naamsaau
Banghun
in koi bangin thu-um mite-in Kido-na sungah awmdal, lukhu le Naamsaau zangin
galdo hiam? Efe. 6:16, 17.
______________________________________________________________
Paul
hunlai-a awmdal in kiu-li nei-in a golpi khat hi. Rom galkap makaiten zang uh
hi. Sing tawh kibawl hi-in savun tawh kituambeh hi. A kiuteng a zum a kibawl
hi-in, hong do khat peuh a omleh kidal nadingin kizang galvan hoih khatin
kiciamteh hi. Tui sungah kidiah kha le a keu’ ciangin dawkvang lehang meikuang
thei hi. Paul pulaak “Awmdal bangin upna” cih thu in Thukhun Lui hunlai-a galkapte
Pasian in ompihin galte khutsung panin amau kem ahihna limcing hi (Pian. 15:1;
Late 3:3). Upna awmdal tawh kidalin (Efe. 6:16) Pasian muanna tawh galkuan
khia-in thu-um mite in gal a do uh hi (Efe. 6:10); tua bangin galdote in galvan
khempeuh tawh galkuanin a do uh ciangin (Efe. 6:11, 13) zawhna a ngah thei uh
hi. Tua banah Rom galkapte lukhu in siik ahih keileh ngun tawh kibawl lukhu khu
uh hi. Gal kido-na-ah lutang a dal dingin tua bangin lukhu tawh kidal uh hi.
Tua lukhu in lutang bek tham lo-in, ngawng, lutang kimteng a dal dingin lukhu
khu uh hi. Hih bangin gal kido-na-ah galvan limla-in “Hotkhiatna lukhu” zong
galvan khat ahi hi (Efe. 6:17) Hihin sihna zo-in a thokik Khrih in van ah kahin
pahtawina ngahin Ama zawhna sungah tu-in thu-um mite nuntakna a limcing hi
(Efe. 2:6–10). “Hotkhiatna lukhu khu” cih thu in khuamial ukna neite kihtakna
nialin vangliatna tawh kidim Khrih sungah khamuanna nei cihna hi (Efe. 1:15–23;
2:1–10 tawh enkak in). A nunung bel galhiam in “naamsaau bangin Kha Siangtho galvan
in Pasian kammal hi (Efe. 6:17); Rom galkap bu khat in a tawi langnih hiam
naamsaau in gal kido-na ah a kizang phamahmah galvan khat hiin, naamsaau le
teipi (Paul in apulaak loh hangin) zang khawm uh hi. Naamsaau a paai panin
dawkkhia-in galdo ding kipan uh hi. Tua bangin naamsaau ahi-a, teipi zatna in
khamuanna guan hi.
Thu-um
mi adingin naamsaau in “Kha Siangtho” hi. Kha Siangtho hongpiak vangliatna, tua
galvan in “Pasian kammal hi.” Galkap mangpa in a nuai-a galkapte thupia-in
galdo-in a kuankhiat bang mahin Paul in thu-um mite tungah zong Pasian
kamciamte muangin Khrih Galkap Mangpa makaihna nuai-ah zawhna ngahta-un ci-in
tha hongpia hi. Tua kamciamte in Efesa 6:10–20 sungah kimu thei a, kamciamte
sungah Pasian kammal kihel hi; hih galvan tawh khuamial ukna neite do dingin a
kuankhia ding ihi hi. Pasian kammal in Lai Siangtho sunga tua kamciamte pulaak
hi.
Galkap
le galvante limcingin thuhilhna i deih kei phial zongin hih limciinnate in
Kido-na Lianpi-ah bangthu honghilh uh hiam? Koi bangin hih galvante tawh
kuankhia thei ding i hiam?
THURSDAY
September
21
Galphual-ah
Thungen
Paul
in Efesa’ pawlpi mite a hanthoh a thukhupna-ah thu-um mite in galdo tawntung
ihihna le tua bangin galdo-na-ah “misiangthote ading thungetsakna” kisam tawntung
hi. Hihin a thupi mahmah ahihlam zong honghilh hi (Efe. 6:18). Tua bangin a gen
laitakin Palaai-in a om Paul in thongkiat thuakin a om hi (Efe. 6:19, 20).
Hih
bangin thungetna in galdo-na hangin sawlna hi; Pasian hong sapna ngah khin ihih
manin thungetna in galphualah a kizang mahmah khat hi. Gentehna-in Jahaziel
hanthawhna zuihna-ah Jehosphat in “Judah mite makaihin Jerusalem khua mi
khempeuh in Topa mai-ah kunin biakpiakna a nei uh hi (2Khang. 20:18). Thungetna
in galvan khat hi-in, galdo-na limla-in Paul in thu-um mite zong galdo-na-ah
thungetna in a kisam mahmah galvan khat ahihna honghilh hi. Amasa thungetna
nihte ngaihsun lehang Paul in thu-um mite in “mi siangthote adingin,
lungkialo-in thungetna tawh kalsuan dingin hanthawn hi (Efe. 6:18).
Tua
bangin pawlpi in khuamial tawh kipawl vangliatnate do ahih manin zawhna a ngah
nadingin Kha Siangtho tungtawnin Pasian tungah kinga ding uh hi. Paul thunget a
nihna in ama ading thungetsak ding a pulaak hi (Efe. 6:19). Paul in a
thuhilhna-ah Pasian kiangpan hongpai thute mantakin a hilh zawh nadingin
lunggulh ahih manin Efesa pawlpi tungah kei adingin thu hong ngetsak un” ci-in
vaikhak hi; tua bangin a thugenna-ah thu hoih thu man, a hun tawh kituak a
thugen siamna a neih zawh nading ahi hi. Thuman thutak a gennaah hoih takin a
genkhiat theih nading a lunggulh bangin hangsan takin a hilh nading, a
thuhilhna-ah a thupi bel in “Hotkhiat lungdamna thu” mantakin a hilh zawh
nading ahi hi (Efe. 6:19). Hih a nunung bel thu in “Pasian thusim himah taleh
kilangtangin Khrih sungah hong langkhia-in, Jew mite bang mahin Gentile mite in
zong hotkhiatna a ngah thei uh hi (Efe. 3:1–13); tua-in “Mi thak suahna” (Efe.
2:15; 2:11–22) in Khrih sungah na khempeuh in kipumkhatna a kilangsak hi (Efe.
1:10). Hih anuai-a thunget ding sawlnate ngaihsunkik in. Koi tha-ngah pen
nahiam? Bang hang hiam? Luka 18:1–8, Fili. 4:6; Kol. 4:2, 1Thess. 5:16–18 Bang
hangin thu-umte in thungetna-ah kihel ding thupi hiam? Paul thu gentehna bangin
thu nih tungtawnin bang hangin thu-um mite in thungetna kitangsam ahihna kimu
thei hi: (1) Khuamial vangliatna neite tawh do-na-ah thu-um mite in galdo
tawntung hi; (2) Tua bangin galdo-na-ah zawhna ngah hamtang thei dingin Pasian
kamciam hongpia hi.
Hih
bangin Paul in galdo-na tawh gentehna tungtawnin honghilh hi (Efe. 6:10–17).
Tua kamciamte upna tawh len kipin lungkialo-in thungetna tawh galdo mi-in
zawhna a ngah hamtang thei hi. Tua bangin zawhna a ngah mite in Pasian hong
hehpihna hangin lungdamin Ama min a phat tawntung thei uh hi.
FRIDAY
September
22
Ngaihsutbeh
Ding: “Galkapte in kithutuaklo-in amau hoihsak bang
tekin gal do uh hileh gal zo ngeilo ding uh hi; tua bek thamlo-in amaute lakah
buai-na le thaneemna hongtung ding hi. Tuabang mahin Khrih sunga galkapte in
zong kipumkhat lo-in amau-ut thu bang tekin kalsuan uh hileh zawhna ngah ngeilo
ding uh hi. Tua ahih manin leitung galkapte in kipumkhatin gal a do khop uh
ciangin zawhna ngah thei uh hi. Tuabang mahin Khrih galkapte in zong
kipumkhatin a do-huan uh ciangin zawhna a ngah thei uh hi. Tua bangin
kipumkhatna a om ciangin Topa’ mite in mainawtin zawhna a ngah thei uh hi.
Amaute in kithuhualin kipumkhatin ngimna khat, mungtup khat tawh a mainawt uh
hi. Tua bangin kalsuanna in gah tampi gah thei hi. Amaute hanciamna in mannei-in
lawhcinna a ngah uh hi. Tualo-in kipumkhatna a om lohna-ah lawhcinna, matutna
bangmah kingah theilo hi. Pankhopna in thahatna hi. A kikhel mi kimkhat bekin
kipumkhat uh hi. Ngimna khat a tun dongin kalsuan khawm ding kisam hi. Lutang
khat nuai-a kalsuan khopna in zawhna hong ngahsak ding hi.” Ellen G. White,
Spalding and Magan Collection, p. 121. Pasian thu hangin kolbulhna a thuakna in
bang thupi na nei hiam? (Efe. 6:20). Gam khat aitangin a ding palaai-te in gal
kido-na-ah masuan lianpi nei uh hi. Paul mahmah in tua bangin gamkhat aitangin
palaai sempa bangin Pasian palaai, Pasian sawltak ahihna a pulaak hi. Tua
bangin gamkhat palaai-in nasemte in mite zahtakna lianpi a ngah thei uh hi.
Tuahi-in Paul in vankhuanuai khempeuh tungah ukna neipa Palaai hihna le genthei
thuakin kolbulh a thuakna kibat lohna a hong hilh hi. Ahi zongin Palaai ahihna
hangin kolbulh thuak ahihna hong hilh hi. Tua bangin kolbulh thuakin a
thongkiatna in vantung Pa Pasian mai-ah a namtui meihal biakna bangin a
ngaihsun hi. A lamdang kizepna bangin a ngaihsun hi.” David J. Williams, Paul’s
Metaphors: Their Context and Character (Peabody, MA: Hendrickson, 1999), p.
152.
Kikupding
Dotnate:
1.
Leitung gal le sa kikaal sungah i
nuntakna-ah “Daihna ngah nadingin bang piakkul” cih thu bangci bangin a khiatna
na thei hiam? Koi bangin gal le sa lakah daihna ngah thei ding i hiam?
2.
Na nuntakna-ah bang in lam honglak
hiam? Koi bangin “upna awmdal” in gimna lauhuai-na le gal khempeuh beisak thei
ding hiam?
3.
Khat veivei ciangin “Thungetna tawh
galdote” ci-in i pulaak thei zel hi. Koi bangin Efesa 6: 18-20 siksanin
“Thungetna” tawh mapang thei ding i hiam?
4.
Koi bangin “Kido-na Lianpi” sungah
liamna ngah mite don thei ding kilawm hiam? Kido-na sungah lau-na tawh kidim
Khristian thu-um mite ahih keileh galte lamah a pang mite bangci bangin kizopna
nei ding i hiam?