MUC

Print Friendly and PDF

Wednesday, June 21, 2023

LESSON 13 *September 16 – 22 Diahna Ngah Dong Hanciam

LESSON 13                           *September 16 – 22

Diahna Ngah Dong Hanciam

 

SABBATH NITAAK

 

Tukaalsung Simding: Efe. 6:10–20; 1Pet. 4:1; 5:8; Isa. 59:17; 52:8–10; 1Thess. 5:16–18.

 

Kamngah: “Tua banah, dawimangpa' hong kapna thaltang kuangte na sukmitna dingun lum puak bangin upna na nei tawntung un. Siklukhu khuk bangin hotkhiatna nei un la, Kha Siangtho in a hong piak Pasian' thu pen namsau zat bangin na zang un.” (Efesa 6:16, 17)

John Bunyan laigelhna khatah “The Pilgrim’s Progress,” a gelh laitakin thonginn sung panin a gelh biakpiakna laibu khat hi. Tua sungah Khristian thu-um mite in kumpi inn khatah kitonpih hi. Tua bangin a tonpihna-ah galhiamte, tekpi, awmdal, sik lukhu, thungetna khempeuh le khedapte tawh a tonpih uh hi. Topa nasem dingin amaute in kicinna tawh a kidim uh hi; sim zawh lohin a tam mi honpite adingin aksi zong tampi a kikoih hi. Khristiante in vantungah laktohma a ngahma-un, amaute in a khepi muk panin a luzang dongin kicinna tawh a kidim ding uh hi. Zia-etna khempeuh a naang zo thei hi. Bunyan in 1678 kumin a laigelhna khatah a gen thute in kum 1,600 lai-in Paul in Efesa pawlpi tungah laikhak gelh hi. Hih laikhak in thonginn sung panin a gelh ahi hi. Gammial nasepna-ah (missionary) sawltak lianpi khat hong suak hi. Pawlpi in galdo galkapte bangin kipulaak a, Pasian gal vante tawh kidimin tua bangin galdo hi. Hih bangin Pasian galvante a pulaakna-ah “panoplia” Greek kammal kizang hi.

A khiatna in khepi muk panin luzang dongin galvan tawh kituam cihna hi. Pasian galvante in siatna vangliatna a zo dingin kicing hi. Tua bangin galdo galkapte in “Khanglam kahpa sik tawh kibawl luzang panin khepi mukdong a tuam ding galvante tawh kidal uh hi; tua bangin a galkuanin Topa min tawh galdo-in a omna uh in gam sungah daihna a ngah nading uh ahi hi.

 

*September 23, Sabbath a ding kiginkholhna in tukaal lesson sim in.

 

SUNDAY                 September 17

Pawlpi: A Kipumkhat Galkap-Hon

 

Sim in: Efesa 6:10–20. Bangci bangin Paul in pawlpi in galdo hi, ci-in hong hilh hiam? Pawlpi do gal in bang gal hiam? Mimal galdo-na maw ahih keileh pawlpi in a do ding a gen hiam?

 ______________________________________________________________

Greekte le Romante ngaihsutna-ah galzawhna in galkapte khat le khat kipanpihna kipumkhat in galdo khopna panin galzawhna kingah hi, ci uh hi. A diakdiakin galdo-na-ah kipumkhatin do huanna tungtawnin galzawhna kingah hi, ci uh hi. Kuamah tawh kipawl lo-a mimal ciat in tang do-na in gallelhna, maizumna hong tun hi, ci uh hi. Paul honghilh galvan nam tuamtuamte i teltheih nadingin a thupi mahmah thu siksante tawh kisai-in pawlpi in khuamial ukna neite a do tawntung ahihlam hong hilh phapha hi; tua thute Efesa 6:10–20 sungah kimu thei hi. Hih thute in pawlpi tawh kisai a hong hilhna-ah a thubulpi bel hi, ci-in kiciamteh hi. Paul in a laikhak gelh thukhupna-ah Khristian mimal khat ciatin khuamial ukna neite galdo na-ah mimal khatciat in do ding ci-in thu khupna nei hizenzenleh a lamdang mahmah thu hong suak ding hi. 2. A laikhak thu khupna-ah Paul in Khristian khat in tua bangin galdo-na-ah “Mi siangthote adingin” thungetsak ding thupi belin pulaak hi (Efe. 6:18–20); 3. A thupi bel in a laikhak dangte sungah a pulaak bangmahin Paul in siatna vangliatna zong hong hilh hi. Khuamial vangliatna in pawlpi, mimal hi lo-in, hong do tawntung ahihna zong hong theisak hi; “Tuhun laitakin vantung a uk van mite in pawlpi’ hangin Pasian’ pilna a nam tuamtuamin a muhtheih nadingun na khempeuh a bawl Pasian in a beisa hunah hih thu khempeuh a imcip hi” (Efe. 3:10).

Tuahi-in Efesa 6:10–20 in a dangte tawh kibanglo-in a tuam din hilo hi; khat kia galdo-na a pulaak hilo hi. Tuasangin Paul in a huampi-in pawlpi in galkap honpi bangin galdo ahihlam honghilh hi. Galvan nam khempeuh tawh kigalging tawntung dingin eite hongsam hi. Tua bangin kigalginna-ah kipum khatin mainawtkhawm dingin hongdeih hi. Paul in Efesa pawlpi a laikhak thukhupna-ah Khrih pumpi pawlpi, thu-um mite in kipumkhatin galdo ding ahihna a pulaak hi (Efe. 1:22, 23; 4:1–16), Pasian biakbuk (Efe. 2:19–22) le Khrih zi ding (Efe. 5:21–33), a nunung bel thugentehna pawlpi in a nungta Pasian galkap honpi hi.

Tua hi-in “Siatna tawh kidim leitungah a nungta ihih manin (Efe.6:13), a nunung penah khuamial vangliatna kidonapi a do ding ihihna, Pasian tungah citakna nusiat hun ding omlo hi; Khrih galkap hihna-ah thu-um mite khat le khat tungah ciampel hun ding om lo hi. Bangci banglam tawh i pawlpi in kipumkhatin Kido-na Lianpi sungah galkuan hiam? Koi bangin tua kidona lakah thu-um mite in khat le khat kihuh kipan thei i hiam?

 

MONDAY                       September 18

Kawnggak le Awmdal

 

Koibangin Paul in thu-um mi khat in khuamial ukna neite do dingin a kiginkholhna-ah bang thu phawk ding hong hilh hiam? Efe. 6:14; 1Pet. 4:1; 5:8; Rom. 8:37–39. Paul in a kimu theilo kido-na a lauhuai-na vauhilhna nei hi (Efe. 6:13) Efesa pawlpi mite in galdo dingin sapna aw ngai-in galdo dingin kigingkhol dingin sawl hi (a thu hilh 4na Efe. 6:11, 13 tawh enkak in) galvan khempeuh tawh kiging ding honghilhna (Efe. 6:14–17) kimu thei hi. Paul in kawnggak gakin galdo dingin kiginna thu pulaak hi (Isa. 11:5 tawh enkak in).

Taanglai-in puantual silh uh a, nasep ding ahih keileh galdo-na khat a om ciangin a puantual siingkaihto-in kawng ah gak uh hi (Luka 12:35, 37; 17:8 tawh enkak in). Paul in Rom galkapte kigalginzia siksanin thu-um mi in zong khuamial ukna neite tawh kido-na ah kalsuanzia ding honghilh hi. Tua kawnggak in savun tawh kibawl gawkgak hi-in, a etlawm thei dingin atuamtuam tawh zepna zong nei uh hi. Tua kawnggak tungah savun sah le sikpeek tawh kituamsawn hi. Tua sikpeekte in a gamla mun panin kimu thei dingin kibawl hi-in, galkapte za bang [za dinmun] cih tua kawnggak tungtawnin kitheithei hi. Kawnggak in puan tungnungsilh in khuhin vandang tuamtuamte zong kikoih thei dingin kibawl hi. Thuman thutak in thu-um mite kiang pan hong pai hi lo hi; thuman thutak in Pasian hong piakkong hi (Hotkhiatna thu a pulaak Efe. 2:8 tawh enkak in). Thuman thutak in mit muh theih loh hi mah taleh nuntakzia le tong a hong khel thei vangliatna nei ahi hi. Pasian kiang pan hong pai thuman thutak puan bangin i silh ciangin Pasian hong piakkong thute sungah a nungta ihi ding hi. Thu-um mite kiang panin hong pai ahih loh bang mahin Thuman thutak in ei mihingte hong nei hi; hongdal hi.

Tua khit ciangin Paul in thu-um mite in “Dikna awmdal thuah dingin” hong hanthawn hi (1Thess. 5:8 tawh enkak in). Pasian kiang pan hongpai thuman kawnggak bangin, Yahweh galvante tawh galdo dingin honghilh hi (Isa. 59:17). Paul hunlai-a galkapte galvan tawh galdo dingin a kuankhia galkapte siksanin ngun tawh kibawl awmdalte ahi zongin sikdaal tuamtuam kithuap tawh kiptakin pumpi tungah henkhawmin galdo dingin kuankhia uh hi. Hih bangin a pumpi tungah thaltangte a dal ding kidalna tuamtuam tawh kidim pumpi ahih keileh awmdal in pumpi a liam khak loh nadingin thaltangte a dal thei hi. hih bang nate tungtawnin thu-um mite in zong khuamial ukna neite tawh kido-na-ah Pasian galvante silh dingin hong hilh hi; tua galvante khat in Pasian kiang pan a khawnkhongin hong kipia dikna hi. Efesa’ laikhak sungah Paul in dikna le thutanna, siangthona, hoihna le thuman thutak kipawlkhawm ahihna honghilh hi (Efe. 4:24; 5:9), midangte tungah thuman thutak tawh kizopna neih ding, a diakdiakin thu uppih pawlpi mite tawh kizopna-ah thutanna kisam ahihlam hong hilh hi.

Bangci bangin hoihna, siangthona le thutanna in siatna panin hongdal thei hiam?

 

TUESDAY                       September 19

Khedapte: Pawlpi in Daihna Ngah Nading Nasem

 

Rom galkap khat in galdo dingin kigingkhol a, galkap khedap bulhin kuankhia dingin kithawi khol hi. Khedap sah mahmah ahih manin siktukilh khat in zong pailet zo paklo dingin kibawl hi. Lei a sik uh ciangin a khe kip takin om thei hi (Efe. 6:11, 13, 14). Hih thu siksanin Paul in Isaiah 52:7 siksanin galkap khedap tungtawnin thuhilhna nei hi. Isaiah in a genna-ah taibaan mi khat in thu thak hong puakin tua thu in Yahweh galdo-na-ah Pasian in a mite adingin galdo-sak ahihna thu pulaak hi (Isa. 52:8–10); tua thu hangin mun khempeuh in daihna tawh kidim hi: “Mualtung panin lungdamna, galvenna thu hong puak khete in bangzahin hoih ahi hiam” (Isa. 52:7).

Paul in Efesa’ sungah galvenna thu giat vei bang a genna thute ngaihsun in. Bang hangin Pual in Galkap kammal zangin galvenna thu honghilh hiding hiam? Efe. 1:2; 2:14, 15, 17; 4:3; 6:15, 23. Paul in galvenna pen Khrih sepna hangin lungdamhuai ahihna thu hong hilh hi. “Eite daihna” in daihna thu hong puak Zeisu Khrih hang ahi hi; Amah in a nai a gamla aom mite tungah daihna thu hong puak hi” (Efe. 2:14–17), Jew le Gentile mite hong gawmkhawmin “Pawlpi thak” a suak dingin a hong bawl hi (Efe. 2:15).

Khrih hong hotkhiatna thu thaksuahsakna tungtawnin le daihna a om nadingin Ama nasepna tungtawnin, a beisa- thute hangin lungdamna le mailam hun a zawhna ding lametna nei-in thu-um mite in upna thu-ah kiptakin a om ding uh hi. Thupuak pa bangin, Isaiah 52:7, thu-um mite in Khrih zawhna le Ama daihna a pulaak uh hi. Tua hi-in Paul in galvante tawh kigalginna ding bek tham lo-in “Galvenna daihna thu” tangko dingin hong deih hi (Efe. 6:15). Thu-um mi khempeuh in khuamial ukna neite tawh kido tawntung ihihna zong hong hilh hi. Tua hi-in hih galdo-na-ah kipumkhatna, midangte hamphat nading a pia thei kampau - nate le hehpihna lungsimte nei dingin hong hanthawn hi (Efe. 4:25–5:2). Pawlpi in galdo-in mainawt hi. Tua bangin a galdo-na-ah “daihna hong om nading, kilemna hong pian nading ngimna nei-in galdo ahihna i phawk ding kisam hi. Tua bangin galdo-nate a kimu thei thauvui thautangte tawh galdo hi lo-in hotkhiat lungdamna thu galvan bangin zangin galdo-in a kuankhia pawlpi ahi hi (kiniamkhiatna, lungduai-na, mawhmaisakna) cihte in galvan hoih penpente hi. Gamtatnate (thungetna, biakpiakna) thete tawh a tonkhawm ding ahi hi.

Hih bang galvante in Khrih sungah na khempeuh kicinna masuan hi (Efe. 1:9, 10). Koi bangin a nuai-a Lai Siangthote in Paul hong hilh limciinnate i nuntakna-ah bang a cih nopna hi ding hiam, ci-in hong hilh hiam? Pasian in galvante tawh kidim dingin hong sam hi. Saul galvante i deih kei hi. Ahi zongin Pasian galvan khempeuh i deih hi. Tua hileh lungsim khempeuh tawh Khrih lungsim bangin lungnemna, hehpihna, le itna tawh gal a do thei ding ih hi.” Ellen G. White, [Australasian] Union Conference Record, July 28, 1899.

 

WEDNESDAY                 September 20

Awmdal, Lukhu le Naamsaau

 

Banghun in koi bangin thu-um mite-in Kido-na sungah awmdal, lukhu le Naamsaau zangin galdo hiam? Efe. 6:16, 17.

 ______________________________________________________________

Paul hunlai-a awmdal in kiu-li nei-in a golpi khat hi. Rom galkap makaiten zang uh hi. Sing tawh kibawl hi-in savun tawh kituambeh hi. A kiuteng a zum a kibawl hi-in, hong do khat peuh a omleh kidal nadingin kizang galvan hoih khatin kiciamteh hi. Tui sungah kidiah kha le a keu’ ciangin dawkvang lehang meikuang thei hi. Paul pulaak “Awmdal bangin upna” cih thu in Thukhun Lui hunlai-a galkapte Pasian in ompihin galte khutsung panin amau kem ahihna limcing hi (Pian. 15:1; Late 3:3). Upna awmdal tawh kidalin (Efe. 6:16) Pasian muanna tawh galkuan khia-in thu-um mite in gal a do uh hi (Efe. 6:10); tua bangin galdote in galvan khempeuh tawh galkuanin a do uh ciangin (Efe. 6:11, 13) zawhna a ngah thei uh hi. Tua banah Rom galkapte lukhu in siik ahih keileh ngun tawh kibawl lukhu khu uh hi. Gal kido-na-ah lutang a dal dingin tua bangin lukhu tawh kidal uh hi. Tua lukhu in lutang bek tham lo-in, ngawng, lutang kimteng a dal dingin lukhu khu uh hi. Hih bangin gal kido-na-ah galvan limla-in “Hotkhiatna lukhu” zong galvan khat ahi hi (Efe. 6:17) Hihin sihna zo-in a thokik Khrih in van ah kahin pahtawina ngahin Ama zawhna sungah tu-in thu-um mite nuntakna a limcing hi (Efe. 2:6–10). “Hotkhiatna lukhu khu” cih thu in khuamial ukna neite kihtakna nialin vangliatna tawh kidim Khrih sungah khamuanna nei cihna hi (Efe. 1:15–23; 2:1–10 tawh enkak in). A nunung bel galhiam in “naamsaau bangin Kha Siangtho galvan in Pasian kammal hi (Efe. 6:17); Rom galkap bu khat in a tawi langnih hiam naamsaau in gal kido-na ah a kizang phamahmah galvan khat hiin, naamsaau le teipi (Paul in apulaak loh hangin) zang khawm uh hi. Naamsaau a paai panin dawkkhia-in galdo ding kipan uh hi. Tua bangin naamsaau ahi-a, teipi zatna in khamuanna guan hi.

Thu-um mi adingin naamsaau in “Kha Siangtho” hi. Kha Siangtho hongpiak vangliatna, tua galvan in “Pasian kammal hi.” Galkap mangpa in a nuai-a galkapte thupia-in galdo-in a kuankhiat bang mahin Paul in thu-um mite tungah zong Pasian kamciamte muangin Khrih Galkap Mangpa makaihna nuai-ah zawhna ngahta-un ci-in tha hongpia hi. Tua kamciamte in Efesa 6:10–20 sungah kimu thei a, kamciamte sungah Pasian kammal kihel hi; hih galvan tawh khuamial ukna neite do dingin a kuankhia ding ihi hi. Pasian kammal in Lai Siangtho sunga tua kamciamte pulaak hi.

Galkap le galvante limcingin thuhilhna i deih kei phial zongin hih limciinnate in Kido-na Lianpi-ah bangthu honghilh uh hiam? Koi bangin hih galvante tawh kuankhia thei ding i hiam?

 

THURSDAY              September 21

Galphual-ah Thungen

 

Paul in Efesa’ pawlpi mite a hanthoh a thukhupna-ah thu-um mite in galdo tawntung ihihna le tua bangin galdo-na-ah “misiangthote ading thungetsakna” kisam tawntung hi. Hihin a thupi mahmah ahihlam zong honghilh hi (Efe. 6:18). Tua bangin a gen laitakin Palaai-in a om Paul in thongkiat thuakin a om hi (Efe. 6:19, 20).

Hih bangin thungetna in galdo-na hangin sawlna hi; Pasian hong sapna ngah khin ihih manin thungetna in galphualah a kizang mahmah khat hi. Gentehna-in Jahaziel hanthawhna zuihna-ah Jehosphat in “Judah mite makaihin Jerusalem khua mi khempeuh in Topa mai-ah kunin biakpiakna a nei uh hi (2Khang. 20:18). Thungetna in galvan khat hi-in, galdo-na limla-in Paul in thu-um mite zong galdo-na-ah thungetna in a kisam mahmah galvan khat ahihna honghilh hi. Amasa thungetna nihte ngaihsun lehang Paul in thu-um mite in “mi siangthote adingin, lungkialo-in thungetna tawh kalsuan dingin hanthawn hi (Efe. 6:18).

Tua bangin pawlpi in khuamial tawh kipawl vangliatnate do ahih manin zawhna a ngah nadingin Kha Siangtho tungtawnin Pasian tungah kinga ding uh hi. Paul thunget a nihna in ama ading thungetsak ding a pulaak hi (Efe. 6:19). Paul in a thuhilhna-ah Pasian kiangpan hongpai thute mantakin a hilh zawh nadingin lunggulh ahih manin Efesa pawlpi tungah kei adingin thu hong ngetsak un” ci-in vaikhak hi; tua bangin a thugenna-ah thu hoih thu man, a hun tawh kituak a thugen siamna a neih zawh nading ahi hi. Thuman thutak a gennaah hoih takin a genkhiat theih nading a lunggulh bangin hangsan takin a hilh nading, a thuhilhna-ah a thupi bel in “Hotkhiat lungdamna thu” mantakin a hilh zawh nading ahi hi (Efe. 6:19). Hih a nunung bel thu in “Pasian thusim himah taleh kilangtangin Khrih sungah hong langkhia-in, Jew mite bang mahin Gentile mite in zong hotkhiatna a ngah thei uh hi (Efe. 3:1–13); tua-in “Mi thak suahna” (Efe. 2:15; 2:11–22) in Khrih sungah na khempeuh in kipumkhatna a kilangsak hi (Efe. 1:10). Hih anuai-a thunget ding sawlnate ngaihsunkik in. Koi tha-ngah pen nahiam? Bang hang hiam? Luka 18:1–8, Fili. 4:6; Kol. 4:2, 1Thess. 5:16–18 Bang hangin thu-umte in thungetna-ah kihel ding thupi hiam? Paul thu gentehna bangin thu nih tungtawnin bang hangin thu-um mite in thungetna kitangsam ahihna kimu thei hi: (1) Khuamial vangliatna neite tawh do-na-ah thu-um mite in galdo tawntung hi; (2) Tua bangin galdo-na-ah zawhna ngah hamtang thei dingin Pasian kamciam hongpia hi.

Hih bangin Paul in galdo-na tawh gentehna tungtawnin honghilh hi (Efe. 6:10–17). Tua kamciamte upna tawh len kipin lungkialo-in thungetna tawh galdo mi-in zawhna a ngah hamtang thei hi. Tua bangin zawhna a ngah mite in Pasian hong hehpihna hangin lungdamin Ama min a phat tawntung thei uh hi.

 

FRIDAY                     September 22

Ngaihsutbeh Ding: “Galkapte in kithutuaklo-in amau hoihsak bang tekin gal do uh hileh gal zo ngeilo ding uh hi; tua bek thamlo-in amaute lakah buai-na le thaneemna hongtung ding hi. Tuabang mahin Khrih sunga galkapte in zong kipumkhat lo-in amau-ut thu bang tekin kalsuan uh hileh zawhna ngah ngeilo ding uh hi. Tua ahih manin leitung galkapte in kipumkhatin gal a do khop uh ciangin zawhna ngah thei uh hi. Tuabang mahin Khrih galkapte in zong kipumkhatin a do-huan uh ciangin zawhna a ngah thei uh hi. Tua bangin kipumkhatna a om ciangin Topa’ mite in mainawtin zawhna a ngah thei uh hi. Amaute in kithuhualin kipumkhatin ngimna khat, mungtup khat tawh a mainawt uh hi. Tua bangin kalsuanna in gah tampi gah thei hi. Amaute hanciamna in mannei-in lawhcinna a ngah uh hi. Tualo-in kipumkhatna a om lohna-ah lawhcinna, matutna bangmah kingah theilo hi. Pankhopna in thahatna hi. A kikhel mi kimkhat bekin kipumkhat uh hi. Ngimna khat a tun dongin kalsuan khawm ding kisam hi. Lutang khat nuai-a kalsuan khopna in zawhna hong ngahsak ding hi.” Ellen G. White, Spalding and Magan Collection, p. 121. Pasian thu hangin kolbulhna a thuakna in bang thupi na nei hiam? (Efe. 6:20). Gam khat aitangin a ding palaai-te in gal kido-na-ah masuan lianpi nei uh hi. Paul mahmah in tua bangin gamkhat aitangin palaai sempa bangin Pasian palaai, Pasian sawltak ahihna a pulaak hi. Tua bangin gamkhat palaai-in nasemte in mite zahtakna lianpi a ngah thei uh hi. Tuahi-in Paul in vankhuanuai khempeuh tungah ukna neipa Palaai hihna le genthei thuakin kolbulh a thuakna kibat lohna a hong hilh hi. Ahi zongin Palaai ahihna hangin kolbulh thuak ahihna hong hilh hi. Tua bangin kolbulh thuakin a thongkiatna in vantung Pa Pasian mai-ah a namtui meihal biakna bangin a ngaihsun hi. A lamdang kizepna bangin a ngaihsun hi.” David J. Williams, Paul’s Metaphors: Their Context and Character (Peabody, MA: Hendrickson, 1999), p. 152.

 

Kikupding Dotnate:

 

1.       Leitung gal le sa kikaal sungah i nuntakna-ah “Daihna ngah nadingin bang piakkul” cih thu bangci bangin a khiatna na thei hiam? Koi bangin gal le sa lakah daihna ngah thei ding i hiam?

 

2.     Na nuntakna-ah bang in lam honglak hiam? Koi bangin “upna awmdal” in gimna lauhuai-na le gal khempeuh beisak thei ding hiam?

 

3.     Khat veivei ciangin “Thungetna tawh galdote” ci-in i pulaak thei zel hi. Koi bangin Efesa 6: 18-20 siksanin “Thungetna” tawh mapang thei ding i hiam?

 

4.     Koi bangin “Kido-na Lianpi” sungah liamna ngah mite don thei ding kilawm hiam? Kido-na sungah lau-na tawh kidim Khristian thu-um mite ahih keileh galte lamah a pang mite bangci bangin kizopna nei ding i hiam?



To get the latest update of me and my works

>> <<