LESSON
12 *September 9 – 15
GALDO
DING SAPNA
SABBATH
NITAAK
Tukaalsung
Simding: Efe. 6:10–20; Thkna.20:2–4; Rom. 13:11–14;
1Thess. 5:6–8; 1Kor. 15:23, 24.
Kamngah: “Tu-a kipanin Topa tawh na kipawlna uh le ama vangliatna hangin na tha uh khauhsak ta un. Dawimangpa’ hong hihna ding khempeuh na dalzawhna dingun Pasian’ galvan namkim na zang un.” (Efesa 6:10, 11).
Thukansimte,
silate in giahphual panin paikhia uh a, a mai uhah lauhuaina tuamtuamte galmuh
uh hi. Galvan tuamtuamte, sakolte in mun khempeuh dim hi. Tua ciangin kamsangpa
Elisha tungah thugen a, a thupiangteng pulaakin, a nasempa in “Siapa aw, tu-in
bang hih ding i hiam? ci[1]in a dong hi. Elisha in
dawngkik a, “Lau kei in” … Bang hang hiam cihleh i langah hong pang galkapte
sangin ei hong ompih galkap a tam zaw hi” ci-in a pulaak ciangin a nasem pa
hong maitai zaw deuh hi. Elisha in a gei nehphei-in thungetsak hi. ‘Aw Topa,
ama mit honsak inla galkap honpite musak in” ci-in a pulaak ciangin Topa in
kamsang pa thungetna a dawngpah hi. Sila pa in thakhatin kalsuanpah a, a kimu
thei galkapte le a kimu thei lo galkapte kikallam manawhin a kalsuan hi. Tu-in
sila pa in galkap honpi khat bek hi lo-in galkap honpi nih amu hi. “Topa in
sila pa mit honsak a, amah in a et ciangin a kimkot a mual dimin galkap honpi
in sakol le galhiam a tawi galkap honpi khat amu thei hi (2 Kum. 6:15–17).
Efesa 6:10–20 sung a Paul gelh thute in thu-um mite adingin thu muhna a
piangsak hi. Tua hi-in thu-um mite in amuh thute tungtawnin kido-na lianpi sung
kido-na-ah zawhna a ngah tei uh hi.
*September
16, Sabbath a ding kiginkholhna in tukaal lesson sim in.
SUNDAY
September
10
Kam
Kinial
Paul
laikhak a thukhupna-ah Efesa 6:10–20 simin. Kido-na lianpi tawh kizui-in
galdo-na-ah kahna cih thu in tu-in bang khiatna nei hi ding hiam? Paul in Efesa
pawlpi laikhak thukhupna-ah pawlpi in galpa do dingin hong hilh hi (Efe.
6:10–20). Tua bangin a pulaakna-ah “Note in Topa sungah thahat un” ci-in hong
hanthawn hi (Efe. 6:10), tua ban ah “Pasian galvante silh dingin hong gen
phapha hi (Efe. 6:11). Ngimna mungtup tangtun zawh nadingin zong honghilh hi.
Dawi mangpa hong do-na, hong khemnate tungah zawhna i ngah theih nadingin hong
hilh hi (Efe. 6:11), tua kidona-ah gimna lianpi hongtun hi. Dawi mangpa in
vanglian Pasian a do tawntung hi (Efe. 6:12). A kicing zaw-in pulaak ding hi
lehang, Paul in galvante thuah dingin hong hanthawn hi. Thu um mite in “Pasian
galvan khempeuh tawh kiging ding hi” tua bangin galdo ding ihi hi (Efe. 6:13),
kawnggak gakin, awmdal bulh inla, khedap le kidalna lum zangin, lukhu khu-in,
teipi tawi-in i do ding hi (Efe. 6:14–17). Paul in thu[1]um
mite samin galvante khempeuh tawh kithuahin galdo dingin kiging dingin honghilh
hi. Galkap khat in galdo dingin a kuankhiat bang mahin thu-um mi-in zong
khuamial ukna neite do dingin a kuankhia hi. Tua bangin a do-na-ah galhiam hoih
mahmah khat in thungetna hi, ci-in honghilh hi (Efe. 6:18–20). Hih bangin galdo
dingin a pulaak thute in Thukhun Lui sung-a galdo-nate hong phawksak hi. Paul
in a hong hilhna-ah pawlpi in galdo tawntung ahihna, galvante tawh galdo-in a
mainawt pawlpi hi ci-in honghilh hi. Amasa-in Paul in thupiak lianbel khat nei
hi: “Topa sungah thahat unla, Ama vangliatna sungah kiptakin mainawt un” (Efe.
6:10). Thukhun Lui sunga hanthotnate en lehang (gentehna-in, Thkna. 20:2–4;
Thukhente 7:15–18; 2Khang. 20:13–20; 32:6–8; Neh. 4:14, 19, 20), cihte in
Israelte in galdo-in kuankhia uh a, zawhna a ngah uh hi. Tua bangin a ngah uh
zawhnate in amau hatna, amau vangliatna ahih lohlam gen phapha hi. Amaute
zawhna in galvan hoih tampi hang hilo hi; galkapte thahatna hang zong hilo hi.
Ahi zongin tua bangin a galte tungah zawhna a ngah theihna uh in amaute in
Pasian vangliatna tungah ki-nga-uh ahih manin galte tungah zawhna a ngah thei
uh hi. Ahi zongin Pasian vangliatna le Ama ompihna bek mitsuan uh ahih manin
galte tungah zawhna a ngah thei hong suak hi. Paul in hih thute a honghilh
phapha hi. Thu-um mite in (1) Pawlpi nasep a masuanah lawptakin kalsuan ding hi
(2) Mit tawh a kimu theilo vangliatna neite in thu-um mite le amaute teci panna
huzaap mahmah ahihlam thei ding uh hi. (3) Pasian in amaute tungah zawhna pia
ding ahihna phawk ding uh hi. (4) Amaute sungah kipumkhatna kisam pelmawh
ahihna a phawk tawntung ding uh hi. Thu-um mite lakah kipumkhatna sep khopna a
om ding hi. Paul in si le sa tawh kido hilo-in khuamial ukna neite tawh kido
ihihna hong vauhilh khol a, zawhna thu zong honghilh hilo hiam?
MONDAY
September 11
Khrih
sungah Zawhna Ngah
Paul
in a laikhak gelhna-ah kido-na thu in a thu bulpi le a thupi mahmah hi, cih
kimu thei hi. A laikhak gelhnate-ah a thukhupna thute tawh thupatna nei ahihlam
kimu thei hi. Tua bangin a thukhupna-ah galkap mangpa thupiakna bangin: “A
tawpna-ah Topa sungah thahat-un, Ama’ hatna sungah kiptakin ding un” (Efe.
6:10). Tualo a dang thute in, Efesa 6:11–20 ah tangzai zaw, a thu thuk zaw
mungtuppi thute a pulaak hi. Simin Efesa 6:10–20.
Koi
bangin Kido-na lianpi in kimu thei hiam? Vantung vangliatneite thu mah gen
belin a nei hi. Bang hangin Topa tawh nuntakkhopna-ah Vantung vanglianna
mitsuan ding thupi ahi hiam?
______________________________________________________________
Paul
in a laikhakna-ah Khrih in thu-um mite thahatna bulpi hi, ci-in pulaak hi.
“Topa sungah thahat unla, Ama vangliatna sungah mainawt un” (Efe. 6:10). Topa
in Khrih hi, ci-in Efesa laikhak in honghilh hi (Efe. 2:21; 4:1, 17; 5:8; 6:1,
21). “Pawlpi thahatna in a Topa, galkap mangpa thawhkikna sungah kinga-na hi.”
G. G. Findlay, The Epistle to the Efesa’s (New York: Ray Long & Richard R.
Smith, 1931), p. 398. Paul in Efesa 6:10 ah a pulaak kikik thu in, vangliatna
le zawhna thu mah pulaak kik a, hih thu in thu-um mite pianpih hi lo-in, ahi
zongin amaute sung panin a hong tangkhia thei thu ahihna hong hilh phapha hi.
Vangliatna le zawhna in Topa Khrih tung panin a hong pai hi. Paul in a
laikhakna-ah hih thu a tomin a pulaakna i mu thei hi. Pasian vangliatna in
thu-um mite tungah hong tung hi (Efe. 1:19–22; 2:4–6; 3:16, 17). Tu-in i
tuahkhak gimnate le mailam hunah i phutkhak ding zia-etna gimnate i zawh theih
nadingin sihna panin zawhna ngahin a thokik Khrih sung panin kingah thei hi.
Ihmutna pan tho-in galdo dingin Khrih in hong hanthawn hi. Khristian thu[1]um mi khat ciat in i do
diing gal kibang lo, a tuam tek hi mah taleh (Efe. 6:10), Pa, Tapa le Kha
Siangtho in khuamial tunga ukna neite do tawntung uh hi; tua bang mahin eite in
zong i do ding; Amah in tua bang vangliatna neite tawh kido-na-ah tha hong
guan, zawhna hong ngahsak hi (Efe. 6:11, 13; le Isa. 59:17). Paul in a gen
thute in thungetna tungtawnin thu-um mite in thungetna tungtawnin vantung
vangliatna ngah uh a, a nunzia uh kikhel ahihna thu a pulaak hi (Efe. 3:16).
Topa galvan namkimte tawh i do nakleh eite in zong zawhna i ngah thei ding hi.
Hih mun in a pulaak galvan in “Kha Siangtho teipi bangin ci-in hong hilh hi. Hih
in Pasian kammal thu nungta ahi hi” (Efe. 6:18). Ama laikhak a sim mite in
Pasian hong hehpihna telcian dingin Paul in hong deih hi, ci-in honghilh hi.
TUESDAY September 12
Paul
Laikhakte Suanga Kidona Lianpi
Simin
Rom 13:11–14; 1Thess. 5:6–8, le 2Kor. 10:3–6. Koi bangin hihte in Efee. 6:10–20
pulaak thute tawh kitehkhak thei ding hiam? Bang hangin Paul in gentehnate
zangin pulaak hi ding hiam?
A
laikhaknate sungah Paul in galkapna tawh kisai kammalte a limzat mahmah lam
kimu thei hi. Galdo-in a kuankhia galkapte’nunzia tungtawnin Pasian thu
zuihna-ah etteh ding thu tampi om cih kilang hi. Efesa 6:10–20 in galkapte
nunzia tungtawnin thu hilhna a sau pen le Hotkhiat lungdaman thu tawh kisai-in
i kalsuanzia ding a honghilh thute kimu thei hi. Leitung ukna neite le khuamial
ukna neite tungah Singlamteh tungtawnin zawhna a ngah khit ciangin (Kol. 2:15),
pahtawi-na ngah Khrih in zawhna a ngahna tungtawnin nasem hi (Fili. 2:9–11).
Khrih nungzuite in vankhuanuai-khuamial ukna neite tawh kido uh ahih mah bangin
Khrih makaihna khempeuhah a zuiding uh hi. Tua bangin Khrih a zuihna tungtawnun
amaute’n zawhna a ngah thei uh hi (1Kor. 15:54–58, 2Thess. 2:8, Rom. 16:20).
Galdo-na tawh kisai kammalte zangin Paul in sia le pha kido-na thu onghilh hi;
hih kido-na in “vankhuanuai khempeuh kido-na hi-in, hunkhat khit khat,
khangkhat khit khatah kido tawntung gal ahi hi. Tua bangin kidona a sawt lo[1]in a bei hun hongtung ding
hita hi.” Peter W. Macky, St. Paul’s Cosmic War Myth: A Military Version of the
Gospel (New York: Peter Lang Publishing, Inc., 1998), p.1. Efesa laikhakna-ah
Paul in vankhuanuai-a kido-na thu a pulaak phapha hi. Tuahi-in Paul in zong a
zat galvante silh a, khuamial ukna neite a do tawntung dingin hong hanthawn hi,
cih kimu hi (Efe. 6:10–20). Khuamial ukna neite tungah zawhna i ngah nadingin
Pasian galvante tawh i do kei le zawhna kingah ngeilo ding hi (Efe. 1:18–20;
3:16, 20); khuamial ukna neite tungah Khrih zawhna ngahin pahtawi-na, minphatna
a ngah hi (Efe. 1:20–23); thu-um mite in sihna a tuak uh hangin vangliatna ngah
Khrih tawh mangkhawm dingin sihna zo-in sihna pan a hong thokik ding uh hi.
Khuamial ukna neite tungah uk zo bek tham lo-in (Efe. 2:1–10); pawlpi masuanah
a hong tung ding siatna a zo ding hi (Efe. 3:10); Late 68:18 in Khrih in a zo
pa ahihna pulaak hi. Amah in vantung Galpa Mangpipa hi (Efe. 4:7–11); Ama hong
sawl bangin thu-um mite in “Hotkhiatna lungdamna Gospel” puan bangin silh ding
hong hilh hi (Efe. 4:20–24). Pasian hong piak galvan khempeuh tawh kidim
ciangin vankhuamial kido-na-ah galdo dingin a kigingkhol thei ihi ding hi. Tua
hi-in eite in Khrih zawhna sungah zawhna ngah dingin a khamuang thei ihi hi.
Bangci bang lampite tawh vankhuanuai-a kido-na na tuak kha hiam? Ahi zongin
Zeisu sungah zawhna ngah dingin a hong kihilh khin zo hi. Bang hangin Khrih
zawhna in eite zawhna hi, cih thu in i lametna le i khamuanna hi thei hiam?
WEDNESDAY
September
13
Taanglai
Galphual ah Va Ding
Simin
Efesa 6:10–20, Paul in “Tatna pulaak a kammal zatte” ciamteh in. Bang hangin
hihte in thupi hi ding hiam?
______________________________________________________________
Paul
pulaak taanglai galvante tungtawnin a honghilh thute i tel ding kisam hi.
“Galvil” cih kammal in bang thu pulaak hiam? (Efe. 6:11, 13, 14). Hih kammal in
galdo-in a ding takpi a pulaak hi ding hiam? Galdo-na kammalte zong Thucydides
laigelhte sungah kimu thei hi. Hih pa gelh kido-na thu in mi tampi thei thu hi.
Hih bangin kido-na thute sungah gal zawhna thu thum lim gen pha diak hi. (1)
Galkapte in “Galte tawh nai takin do ding hi. Cihnopna-ah galte do dingin galte
va naih ding uh hi. (2) Tua hi leh galkapte in mainawtin galzo thei ding uh hi;
ahih keileh “ama dinna nusia lo-in a do ding hi; maitang kituahin a do zo ding
hi.” (3) A tawpna-ah galkapte in “Galte tungah zawhna a ngah dingn uh hi”
(Thucydides, The Peloponnesian War [New York: E. P. Dutton, 1910], 4.10.1–5).
Taanglai-in galkapte in gal a zawh nadingun hih a tunga thu thumte lak pan thu
nih siksanin galdo uh hi. Tua bangin kido-na-ah galkapte in maitang kituahin a
kido uh ciangin ngun, sing tawh kibawl galvante in gin ngaih mahmah hi. Laigelh
pa Xenophon tua bangin kido-nate ‘lamdang takin kido[1]na,
cikziat huai kido-na” ci-in pulaak hi” Victor Davis Hanson, The Western Way of
War (New York: Oxford University Press, 1989), pp. 152, 153. Kiptakin mapangin
lim takin mainawtin galdo uh hi. Tua bangin kido-na-ah a langnih tuakin kizo
gawp ding lametna tawh a kalsuan uh hi. Paul in hong sapna tawh kisai-in
galkuante in “mapang khawmin galdo-na ah thau lawng za tampite kikalah hangsan
takin a do uh hi.”—Victor Davis Hanson, The Western Way of War, p. 152. Hih thu
siksanin Paul in Pawlpi in zong khuamial galdo-na-ah hangtakin mainawt dingin
hong hilh hi (Efe. 6:12 Thursday thusinna enkik in). “Kiptakin mainawt cih
kammal in” aneu 13 ah “siatna mai-ah kiptakin na do ding uh hi.” Tua bangin
kalsuanna-ah thadahna kingah lo hi. Tua hi-in “do, kiptak ding” cih kammal in
galdo-na-ah galvante tawh kalsuan ding kisam hi. Paul in a hong hilhna-ah
gentehna tuamtuamte tungtawnin “Hotkhiat lungdam na thu tangko-na-ah lungsim
kikhatin mainawt khawm dingin hong hanthawn hi” (Fili. 1:27). Simin Hebrews
12:4. Koi bangin hihin Topa sungah kiptakin om cihthu in bang hong hilh hiam?
Pawlpi, thu-um mite in kipum khatin a masuan ding bang hong hilh hiam?
THURSDAY
September
14
Khuamial
Ukna Neite tawh Kilemna
Simin
Efesa 1:21; 3:10, le 6:10–20. Paul in khuamial ukna neite tawh kido-na[1]ah bang thute honghilh
hiam?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Paul
in eite galdo thu a pulaak hi (Efe. 6:12), tua bangin a pulaakna-ah Greek
laimal “pale” tawh a pulaak hi. A khiatna in mi nih kidemna, kilang neihna a
pulaak kammal hi. Kibuan-na tungtawnin thu zuihna-ah gamtatzia ding honghilh
ahih bangmahin galhiam tawi-in khat le khat kido-na sungah gallelte in sihna a
thuak uh hi. Paul in hih thu siksanin eite in zong khuamial ukna neite a do
tawntung ihihna honghilh phapha hi. Tua bang a do-na-ah hih bangin min lawhna
nei hi.
Efesa 1:21
_____________________________________________________
Efesa
3:10 _____________________________________________________
Efesa
6:12 _____________________________________________________
A
huampi-in a pulaakna-ah (mun khempeuh “Efe. 1:21” vantung panin khuamial ukna
neite “Efe. 6:12) Paul in siatna, khuamial ukna nei vangliatna khempeuhte a
pulaak hi; hih vangliatnate in Khrih ukna nuai-ah a om uh hi (Efe. 1:21). Bang
bang ahi zongin kido-na khat peuhah limtak geelkholhna om lo-in gal zawhna
kingah theilo hi. Paul in hong vauhilhkholhna-ah leitung muh theih gal a do i
hi kei hi. Ai zongin a kimu thei lo khuamial ukna neite a do ihi hi (Efe.
6:12), Dawimangpa in amaute makaih hi (Efe. 6:11). Tua hi-in i langah hong
pangte a lauhuai vangliatna neite ahihlam phawkin ahi zongin i patauh nading
bang mah om lo hi. Topa Pasian in eite tawh hong pangkhawm tawntung hi (Efe.
6:10); hih kido-na-ah eite kitangsap galvan khempeuh a hong sik hi; “Pasian
galvan khempeuh a hong pia hi” (Efe. 6:11; le Isa. 59:15–17 simkak in). Topa in
thuman thutak, dikna, daihna, upna, hotkhiatna le Kha Siangtho a hong pia hi
(Efe. 6:13–17). Topa in i mai-ah pai-in lu panin khetpimuk dongin galvan tawh
kidimin hong pia ahih manin gal i lel kei ding hi.” (Rom 16:20; 1Kor. 15:23,
24; 2Thess. 2:8).
Bangci
bangin khuamial ukna neite do thei ding i hiam? Ei mahmah in thaneem zawngkhal
cimawh ihih manin, bang hangin Topa Zeisu bek mah i mitsuan ding kisam ahihna
hong hilh hilo hiam? Khrih in khuamial ukna neite sangin lianzaw bek thamlo-in
amaute zo mang khin hilo hiam?
FRIDAY
September
15
Ngaihsutbeh
Ding: “I nasep in langpanna tampi thuak hi. Zeisu
galkap citakte ihih bang mahin sisan luangin zawhna a ngah ding ihi hi. ‘Ci le
sa galte a do ihi kei hi. Ahi zongin eite do gal in khuamial tunga ukna a
neite, vangliatna neite khuamia ukna neite tawh kido ihi hi.’ I galvante
khia-in zawhna dialte niam khai hilehang galte in hong nopnehin Satan silaate i
suak ding hi; tua hileh buai[1]na gimnate hong tung nawnlo
ding a, Khrih in zong vantungah vangliatna nusia-in leitungah genthei takin a
hong nuntakna kullo ding hi. Hih bang dinmun tawh daihna i ngah thei kei ding
hi. Galte do-in zawhna i ngahna tungtawnin daihna hong tung ding hizaw hi.
Mawhna, Pasian langpannate tungah zawhna i ngahna tungtawnin daihna taktak a
hong tung ding hizaw hi.” Ellen G. White, The Review and Herald, May 8, 1888.
Koi bangin Efesa 6:10–20 in Mangmuhna Bu tawh kizopna nei hiam? Leitung bei
ding cianga thupiang dingte hong hilhkhol hi. Mangmuhna Bu mungtup in zong
“Kido-na Lianpi” thu mah hi (Mang. 12; 16:12–16; 19:17– 21; 20:7–10). Hihte
sungah Pasian mite in vantung galpa do-na thuak uh hi. Satan in vantung
vangliatna tawh kidim himah taleh leitungah kiasukin Pasian thu-um mite tu-in
“aeon” a hong do tawntung hi. Hihte in Pasian mite in mailam hunah (aeon) a
hong tung ding thute hangin lungdamin kalsuan uh hi.” Tua thamlo-in “Tuhun
(aeon) leitung na khempeuh bei mang khit ciangin Satan tungah tawntung zawhna
hong tung ding hi.” A hong tung ding hun sungah Khrih sunga a nungta mi
khempeuh in a tawntungin nuntak hun hongtung ding hi. Tua hun in vangliatna
tawh kidim hun hiding a, Satan le a pawlte in tawntung siatna a thuak ding hun
hiding hi. (Yordan Kalev Zhekov, Eschatology of Efesa’s (Osijek, Croatia:
Evangelical Theological Seminary, 2005), pp. 217, 233–235.)
Kikupding
Dotnate:
1.
Khuamial ukna neite tawh na kido, bang
hun hiam? Tua bang hun ciangin bang in zawhna hong tunpih hiam?
2.
Efesa 6:10–20 sunga thute tungtawnin
koi bangin khuamial ukna neite ukna sungah a nungta mi khat na huh thei ding
hiam? (Efe. 6:12)
3.
Koi bangin “Dawimangpa hong khemnate
theithei-in na nial thei hiam? (Efe. 6:11)? Gentehna-in koi bangin mawhna
sungah kidiahin na upna nusia ding dinmunah om a, hotkhiatna sungah kihel
dingin mawhna sung pan na suakta thei hiam? Kua in na ngaihsutna, Khrih ahih
keileh Khuamial ukna neite in hong uk hiam? Hih bang hun ciangin bang hangin
Zeisu sunga hong kipia kamciamte muan ding kisampha mahmah hiam?