LESSON
11 *September 2 – 8
Khrih
tungah a Sangpenpen Cihtakna Nei
SABBATH
NITAAK
Tukaalsung
Simding: Efe. 6:1–9; Marka 10:13–16; Kol. 3:21; 1 Pet.
2:18– 25; 2Kor. 5:10; Kol. 3:24, 25.
Kamngah:
“Tote aw, silate in note hong bawl mah bangin note in zong amaute limbawl un
la, tawn' gawpgawpnate zang nawn kei un. Note leh na silate uh vantung panin To
khat khutnuai-ah a om na hihna uh leh tua Topa in kuamah maitang zahtak tuam
neiloin a kibangin mi khempeuh thu a khen ahihna thu na phawk ta un.” (Efesa
6:9) um 2018 sungin Washington D.C khuapi sunga Nidang Lai Siangtho thu tawh
kisai vankoihna (Museum khatah) Tanglai Lai Siangtho laidal neng khat kikoih
hi; mi tampi in hih taangvan theihnopna lianpi nei tek uh hi. Hih laidal in
nuntakna-ah upna tawh kalsuanna kitangsap ahihna thu le sila te langpanna thute
a pulaak laidal khat hi. 1808 kumin kibawl hi-in, hih laidal sunga kigelh thute
kim nawn lo hi. Thukhun Lui laibute 90% bang bei mang khin hi. THukhun Thak 50%
bang bek omlai hi. Lai Siangtho sung a lian 1,189 a om lakah 232 bek cianlai
hi. To le sisa thu a kipulaakna lenkiplai ding deihna lianpi nei om hi mah
taleh, Lai Siangtho in hotkhiatna lungdamna Thubu ahih manin to le sila om ding
kithukim zo lo uh hi. “Silate in a tote sawl mang ding thupiak om hi. Khrih
thupiak a mang bangin kingaihsun unla na tote uh thu na mang un” (Efe. 6:5).
Tuni tuhun ah Efesa 6:1–9 sunga thute in a tel hamsa mahmah thu khat hong suak
hi. Hotkhiatna thu tawh kisai-in Lai Siangtho in hong hilh thu hi mah taleh i
tel zawh loh tampi om hi. Paul in ama hunlai-a mite nuntak khuasakzia a gen
thute in thu manpha ahih zah khatin bang thute nuntakpih thei ding i hiam?
*September 9, Sabbath a ding kiginkholhna in tukaal lesson sim in.
SUNDAY
September
3
Tate
Thuhilhna
Paul
in tate tungah bang thu hilhna nei hiam? Koi bangin Thukhun Lui siksanin tua
bangin lamlahna nei hiam?
Efe. 6:1–3; Matt.
18:1–5, 10; Marka 10:13–16.
______________________________________________________________
Paul
in tate tungah a hilh thute in a deihhuai thute hi, ci-in i ngaihsut theih
nadingin Efesa khuapi sunga innkuante kilamzia i kan masak ding kisam hi.
“Naupangte” cih kammal in Greek “ta tekna” in kum tuamtuam huam kha hi. Tate in
pate ukna nuai-ah om uh hi. Greek ngei-na-ah kum 60 ahih keileh (Greek ngei-na)
a nuntak laiteng (Roman ngei-na) pate ukna nuai-ah tate om uh hi. Hih tate in
khangno lai uh ahih manun nu le pate pantahna makaina kisamlai uh hi (Efe.
6:4); ahi zongin amau le amau nungzui suak thei ta dingin picinna nei khin uh
hi. Paul in tate tungah a pulaak thute i thei hi. Amaute in Khristian innkuan
sung pan a khangkhia, Khristian biakna sungah a om tate ahi uh hi. Tua ahih
manin Topa thu sungah “Na nu le pate thu na mang un” ci-in sawlna nei hi (Efe.
5:22; 6:4, 5, 7–9 tawh enkak in). Nu le pate in zong tate in Khrih nungzui
ahihlam uh thei-in limtakin pantah ding kisam hi. Biakpiaknate tate kihelsak
ding kisam hi. Hih bangin pantahna in hotkhiat nasepna-ah kihelna hipah hi.
Tate khansuah nadingin a phungpi a tawphah muanhuai hong suakpah hi. Paul in
thumang dingin hong sawlna-ah ciangtan nei lo sawlna hilo hi. Nu le pate in
Pasian thupiak tawh kituak lo-in tate a sawl uh ciangin tate in Pasian thupiak
palsatin nu le pate thu man ding hilo hi; amauten Pasian thupiak mang masa zaw
ding uh hi; Amah a muan nak uhleh Pasian in amaute a makaih tawntung ding hi.”
Ellen G. White, The Adventist Home, p. 293. Paul in Efesa pawlpite a
hanthohna-ah Thukham 5na siksanin thukhupna a nei hi; hih in Thukham Sawm a
tawisanna hi, cih kimu thei hi; Thukham Sawm in Khristian zia le tong lam a
honglak thute hi, ci-in a manphatna kimu thei hi (a diakin Efe. 4:1–6:9; 4:25,
28; 5:3–14 in pulaak hi). Paul in “Na nu na pa zahtak in” cih tawh thupatna a
nei hi (Efe. 6:2); hih thupiak tawh kizui-in hilhbehna a nei hi. “Thuciam tawh
kitonkhawm Thukham hi, ci-in i thei hi (Efe. 6:2), tua khit ciangin a siksan
kicingtakin a pulaak hi [leitungah na khan a sau theih nadingun na nu na pa
zahtak in]” Efe. 6:3. Thukham 5na in tate in nu le pa zahtak ding Pasian
geelkholh hi, ci-in honglak hi. Kicinna om kei taleh tate’n nu le pa a zahtak
uh ciangin amaute daupai zawk nading ahihlam i mu hi. Hih i gen thute in
innkuan sung kizopzia thupi mahmah ahihna koi bangin hong hilh phapha hiam?
MONDAY
September
4
Nu
le Pate ading Lamhilhna
Simkak
in Efesa 6:4 le Kolose 3:21: Kolose 3:21 in a pengphi tate tawh kizopzia ding
bang hong hilh hiam?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Sirach
kici Jew thu kigelhna laizial, Paul hunin a kisim thei laibu sungah pate in
tate pantahzia ding lamhilhna hih bangin kimu thei hi: “Tate a it pate in sat
ding hi… a uang lua thu hilhna a thuak tate in a pa simmawh ding hi; a ta tawh
kimawl pa in dahna a thuak ding hi …. Na ta satbawl in; a vangik puasak in,
maizumna na thuakkha kei ding hi.” (Sirach 30:1, 9, 13). Paul lamhilhna in a
tuam khat hi, ci-in i mu thei hi. Amasa-in Paul in a deihhuai lo, pelh ding
thute a pulaak hi: Pate aw, tate heh nadingin kampau kei un” ci-in a gen
khitteh a hoih thu tawh zomkik hi: Topa thu sungah pantah unla, thuman lampi-ah
pantah un” (Efe. 6:4). Paul hunlai-in pate in tate tungah ukna khempeuh nei uh
hi; amau ut bangbangin bawl theihna nei uh hi. Pate in tate tungah gim piak
theihna nei uh hi; luang bei-na dong tun theihna nei uh hi. Tote in silate
tungah a bawl uh sangin pate in tate tungah thu neihna nei zaw hi. Paul in hih
bang thuneihnate dingin pulaak lo hi. Ahi zongin limtakin pantah ding le mailam
kalsuanzia ding, innkuan sung nuntak khuasakzia dingte hoih takin a hilh zaw hi.
Khrih tungah a citak tate a suah theih nadingun pate in hoih takin hilhin
pantah ding uh hi. Pate in tate tungah a thu neihna uh zang khial khak loh
dingin zong a hilh hi. Tua bangin tate tungah a kilawm lo-in gamtatnate in tate
hehna piangsak thei ahih manin, Paul in “Tate heh nadingin bawl kei un” ci-in
hilh zaw hi. Ahi zongin Topa thu le Ama sungah hilhin pantah zaw un” ci-in hilh
hi” (Efe. 6:4). “Pate le nute in inn sungah Pasian dinmunah a om uh hi. Tate
thu mang dingin a hilh ding uh hi. Heh kampau lo-in hehpihna, ki-itna kampau
zang zaw ding uh hi. “Inn sungah lungdam takin om un. Hehna, gitlohna a
piangsak thei kampaute zang kei un.” Pate aw, tate heh nadingin kampau gamta
kei un. Hih in Topa thupiak hi. “Topa in tate thu manlohna hangin pate in sat
gawp ding, vuak gawp ding, simmawh bawl ding hong phal lo hi. Inn sung hi taleh
gam sung hi taleh kimakaih nadingin Pasian thukham bulphuh un; Pasian thukham
in ciangtan nei lo itna panin hong kipan hi.” Ellen G. White, Child Guidance,
p. 259. Tuni-a thusinna in pate le tate kizopna himah taleh koi bangin midangte
tawh zong i kizopzia ding thu guipi hong hilh hiam?
TUESDAY
September
5
Lai
Siangtho le Leitung-a Sila
Sila
tawh kisai a genna Efe. 6:5–9; Kol. 3:22–4:1; 1Kor. 7:20–24; 1Tim. 6:1, 2;
1Pet. 2:18–25 simin. Koi bangin a tomin hih lamlahna pulaak thei ding hiam?
Paul in Efesa pawlpi a laikhakna-ah sila le tote tungah thuhilhna a pulaak i
muh ciangin lamdangsa zong ki-om ding hi. Greco-Roman hunlai-a silate dinmun le
1800 hunlai USA gama (New World) silate dinmun kibang lo hi. Minam khat bek a
genna hi lo hi. Khuapi sungah innkuan silate (household slaves) in pilsinna
tuamtuam a nei thei uh hi. Tua bang silate in innlam, siavuan le pilna nei
tampi om uh hi. Hih silate in ciangtan hun khat sung suahtakna a ngah uh hi.
Sila dangte in tua bangin suahtakna a ngah kei uh hi. Hih bangin kilamdante
siksanin Lai Siangtho bu (Version) tuamtuamin a nam tuamtekin a khen zong kimu
thei hi. Greek tawh kigelh Lai Siangtho kimkhat in “doulos” (“sila”) Efesa
6:5–8 sunga bangin “sila” (Bondslave) ci-in kimu thei hi. Bang bang ahi zongin
hih bangin sila nam tuamtuam a om hangin khuaneu[1]lama
om silate in nasep hamsa a sem vive hi. Silate in bang bang nopsakna a ngah uh
hangin a tote ukna nuai-ah om veve uh hi. Silte zi le tate khempeuh in a tote
uh neihsa suak ziau hi. Sila pan a suakta Publilius Syrus in hih bangin a gim
thuaknate a pulaak hi: “Sila khatin om ding sangin sih ding etlawm, hoih zaw
tham hi.” hamphatna tuamtuam ngah phial taleh bangbang sila dinmun in a deihhuai
het lo ahihna pulaak hi. Efe. 6:9 sunga sila (doulos) in a tote ukna nuai-ah
omin lauhuai-na tawh kidim tawntung uh hi. Paul hunlai pek panin sila le to a
om khin hi. Paul in sila le tote kizopzia ding nahilh hi. Ahi zongin Paul in
sila bei-sak ding hanthawn lo-in, tote in silate tungah hehpihna nei-in,
mihingte nuntak khuasakna kipuahpha (social reformer) dingin bangmah pulaakna a
nei kei hi. Pasian nasem (pastor) khat bangin thu hilh zaw hi. Thu-um mi nunzia
banga a nuntak zawk dingin hilh zaw hi. Hih in a nung ciangin phattuamna lianpi
a suaksak zaw hi. Tua bangin a hilhna-ah Paul mungtup in “Roman uk sung panin
sila bei nading hi lo hi. Ahi zongin Pasian tanu tapa ahihna uh dungzui-in
Khrih sungah mi thak ahihna uh tungtawnin Pasian nasem bangin kingaihsun zaw -a
a tote sawl bangbangin a mang thei ding in ahilh zaw hi. . . Paul in pawl
sungah khat le khat kizopzia kipuahphatna thak khat a piankhiat nading ngimna
nei mah hi. Ama hunlai pawlpi in innkuan khat bangin om thei uh hi. Inn a
kikhawm pawlpi zong tampi om hi.” Scot McKnight, The Letter to Filiemon (Grand
Rapids, MI: Eerdmans Publishing Company, 2017), pp. 10, 11. Khristian
tangthu-ah a deihhuai lo siatna khat in Lai Siangtho siksanin sila le to
phamawhsak lohna hi; sila om ding mah hi, cihna hi. Pasian Kammal limtakin a
kantel hi lehang tua bang ngaihsutnate hemkhiat huai mahmah ahihna kimu thei
hilo hiam?
WEDNESDAY
September
6
Khrih
Silate
Paul
in Khristian sunga silate tungah bang thu hilhna nei hiam?
Efe.
6:5–8. ______________________________________________________________
Paul
in silate tung a gen thu in na tote uh hong sawl bangbang lungsim takpi le
deihsakna nei-in thu na mang un,” ci hi. Tua bangin a sawlna-ah a thubulpi in
manpha hi. Amaute in a tote uh thu mang dingin a pulaakna-ah Khrih thu piak a
mang bangin kingaihsun unla, thu mang un, ci hi. Khrih sila hihna nusia lo-in a
tote uh thu na mang un, ci zaw hi. Amaute cihtakna, sawlmanna in mihingte
thupiak manna bangin ngaihsun lo zaw-a Khrih thupiak bangin sawl manna bangin a
ngaihsun zaw ding uh hi. Bang hang hiam cihleh a tote uh tungah ukna nei in
Khrih ahi hi. Hih thu siksanin a tote uh thu mang dingin a hanthawn hi. Paul ii
hilh thu in silate le tote kizopna-ah kilamthakna a piangsak hi. “Paul thu
hilhna-ah kipiakna, sawlmanna cihte ngaihsun pha in.” * Tote in kiniamkhiat
ding a hilh hi; bang hang hiam cihleh to taktak in vantung a om to khempeuhte
Topa hi, ci-in a hilh hi (Efe. 6:5). * Khrih a zahtak, a kihtak bang mahun
silate in zong a tote uh tungah lungsim takpi tawh zahtakna kihtakna nei ding
uh hi (Efe. 6:5). * Paul in to le sila thu a pulaakna-ah Khritian silate in
tote Topa sila bangin kingaihsunin a tote uh thu mang ding uh hi (Efe. 6:6). *
Silate in lungsim takpi tawh Pasian deihna bangin a nuntak theih nadingun a
sepna khempeuh uhah sepnopna lungsim tawh Topa tungah a semding uh hi (Efe.
6:6). * Paul in a hoih thu tawh silate a hanthotna-ah mihingte nasem bang hi
lo-in Topa nasem bangin kingaihsun un, ci-in a hanthawn hi (Efe. 6:7). Lungsim
takpi tawh a sepna hangun Khrih hong paikik ciangin amaute in thaman a ngah
ding uh hi. Amaute in Khrih adingin nasem uh ahih manin Ama tung panin thaman
ngah dingin lametna a nei uh hi. A diakdiakin a tote uh tung pan thaman a ngah
nai lo silate in Khrih hong kum ciangin thaman a sang ding uh hi. A tote maipha
ngah nai lo, thaman a ngah lo silate in (1Pet. 2:1 9, 20 tawh simkak in). Thu
upna nei silate in na hoih a sepna hangun Topa tung pan thaman a ngahkik ding
uh hi (Efe. 6:8); thaman ngah lo-in aom kei ding uh hi. Lai Siangtho in sila
neihna langpan mahmah ding hile kilawm hi. Ahi zongin tua bang hilo hi. Bang
bang ahi zongin Paul thuhilhnate tungtawn in i masuan ciatah bang thu guipi
nuntakpih thei ding om hiam?
THURSDAY
September
7
Tote
Topa Nuai-ah Silate
Paul
in silate tungah a laikhak nunung bel in, “sal hi-a, sal ahilo” (Efe. 6:8),
“sal hilo” cih kammal in tote ukna panin a suakta sila’ cihna hi. Paul in sila
le tote tungah a gen thu in Khrih mai-ah ama thukhenna-ah sila le to ci-in
kikhenna khempeuh a bei hi; amaute in dinmun kikim ciat uh hi; sila le to cihte
a om nawn kei hi (2Kor. 5:10; Kol. 3:24, 25). Sila nei dingin kingaihsun in.
Efesa laikhak tungtawnin silate tungah bang thu na gen ding hiam?
Efe.
6:9 ______________________________________________________________
Paul
in tote le Topa ukna nuai-a sila nei tote tungah a gen thu in “tote” (Greek
“hoi kurioi” tawh kigelhin a khiatna in “tote”), hih tote in a silate
lauthawngsak den uh hi. “Topa” (ho kurios), Khrist sungah kikhenna, deidanna
bangmah om lo hi.” Paul in tote tungah “silate bawlsia lo-in a pha na bawl un”
ci-in ngen hi; kum zalom khatlai-a sila le tote tungah a pulaak ahi hi. Tote in
silate tungah deihsakna nei-in Khrih tungah nasem bangin kingaihsun dingin hilh
hi (Efe. 6:5–8). A silate tungah ngongtatnate khawl dingin zong gen hi. Tua
hunlai-a tote in a silate uh simmawh bawlin ngongtat thei mahmah uh hi; gim
piakna le satna cihte zang uh hi (1Pet. 2:20); silate in a tote bawlsiatna,
numei pasal zahmawh simmawhna, zuakna, nasep hamsa semsak, anduh gilkial
dangtak thuakna bek tham lo-in nuntak bei thuak dongin gentheih hamsatna tampi
thuak uh hi. Paul in tote tung a thupiakna-ah Greco-Roman ukna khengvalin a
ngaihsut ding uh kisam ahihna a pulaak hi. 1. Sila neite in Topa ukna nuai-ah
om ahihlam uh a phawk nadingun (“vantunga om na Topa uh phawk un) Kol. 4:1 tawh
enkak in); 2. Vantugn Topa in na khempeuh tungah kuamah deidan nei lo-in thu a
khen hi. Vantung Topa in sila khempeuh a kibangin hong bawl ahih manin note in
zong kuamah na deidan kei ding uh hi (Filiem. 15, 16 tawh enkak in). Efesa
pawlpi tunga a kammal zat khempeuh in KHristian silate a hanthotna kammal vive
kimu thei hi: ta dingin hong bawl (Efe. 1:5); hotkhiatna (Efe. 1:7); gamluah
(Efe. 1:11, 14; 3:6); Zeisu tawh mangkhawm (Efe. 2:6); gammi suahpihte,”
“Pasian innkuan sungah kihelna” (Efe. 2:19 le 3:14, 15 tawh enkak in), Khrih
pumpi nate lakah kihelna (Efe. 3:6; 4:1–16). Efesa 6:5–9 in Efesa pawlpi tunga
thuhilhna khempeuh nunna a pia hi; to le sila kizopna hoih a hilh hi; kampau
mukpau hoih a hilh hi (Efe. 4:25–32) le numei pasal kizopzia, tatzia ding
hilhna (Efe. 5:1–14), cihte kimu thei hi.
FRIDAY
September
8
Ngaihsutbeh
Ding: Paul in thu-um mite a tate bangin zahtakna a pia
hi (Efe. 6:1–3) Nu le pa in tate tungah a bawlzia ding lunghimawh bangin thu-um
mite a lunghimawhna thu a pulaak hi; pa in tate tungah a lungsim puak a pulaa
hi (Efe. 6:4) nu le pate in tate tungah masuan lianpi nei ahihna thu zong hong
hilh hi. Silate tungah bawlzia ding Paul in zong hong hilh hi (Efe. 6:5–8);
tote in amau ukna nuai-a silate a bawlzia ding uh zong hong hilh hi (Efe. 6:9);
tua bangin a thuhilhnate-ah a thu hamsa bel in tuhun le Paul hunlai kigamla
mahmah ahih manin ama gennop thute i theitel zo kei hi. Sila neihna pen
siatnate lakah a sia huai penpen, a deihhuai lo pen siatna khatin kiciamteh hi.
Paul gen thute in Kha Siangtho humopna tawh a gelh hi-in, Lai Siangtho bu
sungah hong kiguang hi. Tuhunin tua thute bangci bangin nuntakpih ding cih i
ngaihsut ding kisam hi. Kum zalom khat sung a Efesa pawlpite bangin eite in
zong hamphatna le midangte tungah hotkhiat lungdamna thu i vapuak ding masuan i
nei hi. A nuai-a dotnate in koi bangin Pasian deihna bangin a hong nungtasak
thei ding hiam?
Kikupding
Dotnate:
1.
Topa dawn dingin kiginkholhna-ah khat
le khat a ki-it Adventist thu um mi ihihna koi bangin kimu thei hiam? (Luka
1:17; Mal. 4:6).
2.
Paul hong hilh bangin naupangte
zahtakna tawh kisai-in Khrih in naupangte itin hehpih ahih manin eiten zong
naupangte limtak kep ding kisam hi. Tagahte, bawlsiatna a thuak naupangte,
zumna tawh a nungta naupangte tawh kizopna nei ding i hiam? Hih tawh kisai-in a
kicing zaw[1]in i kantel nop leh
www.cdc.gov/ngaviolenceprevention ah ki-en thei hi. Tua bangin gim thuak
dongtuak naupangte bangci ngaihsutna na hiam? Paul hong hilhna-ah Zeisu in
naupangte itin kem ahih manin pawlpi in zong naupangte limtakin pantah ding
kisam ahihna thu hong hilh hi. Hih bangin i kalsuan theih nading bang kisam
hiam?
3.
Sila le tote tungah Paul lamlahna Efe.
6:5–9 in nasem le nasep neite kizopzia ding zong hong hilhna hi pah hi, ci-in
kimu thei hi. Koi bangin hih thu kizang thei hiam? Tua bangin kalsuanna-ah bang
lauhuai-na om thei hiam?
4.
Tuhunin zong sila bei siang zo nailo
hi. Mihing 40 million valin salin nungta uh hi.
[http://www.globalslaveryindex.org/] “The Global Slavery Index”. A suakta mite
tua bangin saltangin a om mite suahtak nading nakpi takin nasem uh hi. Pasian
tanu tapa ihihna tawh kizui-in saltang mite suahtak nading bangci huh theih
ding na hiam? La khat sungah, “Amah in koltannateng sutat ding a, saltang mipa
in i sanggam hi. Ama min hangin kinengniamna khempeuh bei hi)?