LESSON
10 Nov 26 – Dec 2
HELL
MEIKUANG
Sabbath
Nitak
Tu
Kaal Sung Sim Ding: Mark 9:42–48; Mal. 4:1; Jude 7; 1
Tim. 2:5; Sawl. 2:29, 34, 35; 1 John 5:3–12.
KAMNGAH: “Thu khempeuh entel pha unla, a hoihte kem in” (1 Thessalonians 5:21).
Italian
mi lakam gelh mi minthang Dante Alighieri (1265–1321) gelh laibu “Divine
Comedy” in min thang mahmah hi. Hih laibu in sih khit nunga khualzinna thute
pulaak hi. Mi khat a sih ciangin leinuai a sa mahmah mei phualpi sung tungsuk
ahih kei leh hell no mun (purgatory) tung hi. Hih mun panin amah le amah in
kisiansuahna nei-in tua khit ciangin a siangtho[1]in vantung gam sung
lut thei pan hi, ci hi. Phuahtawm thu hi mah taleh Dante kammalte in Khristian
Lai Siangtho thu sinna-ah tampi huzaap nei hi; a diakdiakin Roman Catholic
tungah huzaap lianpi nei hi. Pumpi sih khit ciangin a nungtalai nunna in hell
ah ahih keileh purgatory (Tawlkhat sung gim thuakna mun) ahih keileh Paradise
ah va tung hi cih upna in Khristian upna sungah a bulpi lian upna khat hi. Lai
Siangtho gen bangin a um tinten Protestant pawlpi tampi in pumpi sih khit
ciangin a si thei lo nunna khat in Paradise ahih keileh hell sung tung hi, cih
upna nei hi. A taktakin mihing in tua bangin asi thei lo nunna khat nei hileh
mun khat teitei a tunkul ding hi.
A
tomin pulaak lehang hih bangin upna in up khialhna tampi sung hong tunpih hi.
Hih bang thute in Lai Siangtho tawh kituak lo hi. Mihing a sih khit ciangin
misi omzia Lai Siangtho hong hilh thute i kikum ding hi.
SUNDAY November 27
A
Si Thei Lo Lungnote
Mark
9:42–48 le Isaiah 66:24 enkak in. Koi bangin “amauti lungno in si lo hi” cih
thu na theitel hiam? (Mark 9:48)?
___________________________________________________________
Mi
kimkhat in “lungno” (Mark 9:48) in “kha” ahih keileh mi gilote sih khit ciangin
amau omzia, hell sungah a nuntakna a pulaak kammal hi, ci uh hi. Tua munah
amaute nungta tawntungin gim thuak uh hi, ci hi. Ahi zongin hih bangin a
khiatna pulaak in man lo hi. Lai Siangtho hong hilh thu tawh kituak lo hi. Lai
Siangtho hong hilhna-ah mihing a sih ciangin bangmah khuaphawkna nei thei nawn
lo hi, ci-in hong hilh hi. Mark 9:48 in Thukhun Lui siksanin hong hilh ahi hi.
‘Lungno” cih kammal in “lungno khempeuh apulaak kammalin kizang hi. Hih thu in
pumpi a sih ciangin lung in ne-in lung an kisuak hi.” Robert G. Bratcher and
Eugene A. Nida, A Translator’s Handbook on the Gospel of Mark (London: United
Bible Societies, 1961), p. 304. Mark 9:48 sunga thu in Jesuh in Isaiah 66:24
siksanin a pulaak ahi hi. “Amaute a ciah uh ciangin kei hong lehdo mite’
luanghawmte en ding uh hi. Bang hang hiam cih leh amau a ne thante si ngei
loin, amau a kihalna mei mit ngei lo ding a, amaute pen mi khempeuh’ kih hi
ding hi,” a ci hi. Hih in a lipkhaphuai lauhuai thu a pulaak hi. Tua thu in
Pasian a langpangte thuakna pulaakna hi. AMaute pumpi mei in susia zo lo hi.
Lung
in zong ne zo lo hi. Hih thu in pumpi le nuntakna huu in hell sung tung hi,
cihna hi lo hi. Ahi zongin a si thei lo lungno cih thu in bang pulaak hi ding
hiam? Hih kammalte in Isai. 66: 24 sunga kammalte in (Mark 9:48) ah kipulaakkik
a, tua lungnote in a si thei lo lungno hi lo hi, cih kimu thei hi (A si thei lo
lungno cih om lo hi). Lungnote in a kisia thei lo mun nusia uh hi, cih thu
pulaak hi. Lam khat panin tua lungnote in migilote luang a om laisiah tua
luangte tawh kivaak uh hi. Hih tawh kibang lo-in Pasian tate cihtakna tawh
anungta mi in nuamna le lungdamna tawh a kidim dinga; amaute in “vanthak le
leithak ah a nungta ding uh a, Pasian a bia mite hi ding uh hi (Isa. 66:22,
23). Hih bang tawh kibang lo mite nunna ngaihsun lehang, Jesuh genna-a Pasian
gam sung a lut theih nadingin a khut, a khe pumpi nate khat peuh in dal
ahihleh, khut nei lo, khe nei lo-in Pasian gam na lut ding hoih zaw hi, ci-in hong
hilh hi (Mark 9:42–48). Pumpi nate in muatin lungnote an a suak lel ding hi. A
tawpna-ah a mangthang ding mi maw, tawntung nunna sung a tung ding mi, a lailak
lampi om lo hi. Sihna ahih keileh nunna khat zawzaw a zui ihi hi.Tuni-in bang
deihtelna, khensatna na nei hiam? Tua in tawntung sihna maw tawntung hinna hong
tunpih ding hiam? Koi bangin tawntung sihna le tawntungnunna thu in nangma
deihtelna le khensatna hong huzaap hiam?
MONDAY November
28
Hell
Mei Phualpi
Naupang
laibu kigelh khat “The Sight of Hell” (Hell muhna cih laibu) sunga thute in
mikang Roman Catholic siampi John Furniss (1809–1865) in tawntung gimna a
thuakte gim thuakzia ding a pulaakna laibu khat hi. Tua meikuangpi sung pan
meikuang lianpipi om hi, ci-in pulaak hi. Tua meikuang in leitung sangin lian
zaw hi, ci-in pulaak hi. “ Vasa khat in kum mak zalom tampi khit ciangin khat
vei hong pai-in, a kha tung a peem bilbel khat pua-in hong pai hi. Laigelhpa in
mawhneite in hell sungah a tawntungin kuangkuangin gimna thuak uh hi. Tua vasa in
a kha tawh tua meikuangpi vasu kha zelzel hi, ci hi. A dahhuai thu khat in
Protestants pawlpi tampi in tuni dongin tua bang upna tawh kibang upna nei uh
hi. Malachi 4:1 le Jude 7 sim in. Koi bangin hih thute theitel thei ding i
hiam? Koi bangin “ Tawntung meikuang” cih thu na tel hiam? Jesuh pulaak bangin
a mangthangte in “tawntung meikuang” sungah gim thuak ding uh hiam? (Matt.
18:8) ahih keileh “Tua meikuang in mit ngei lo hiam? (Mark 9:43).
___________________________________________________________
“Tawntung”
cih kammal in Hebrew tawh kigelhna-ah ‘olam” hi-in Greek tawh kigelhna-ah
“aion, aionios” tawh kigelha a khiatna in a thu nung, a thu ma- thute tungah
kinga hi. Gentehna-in Pasian tawh kizopna-ah (Thkna. 33:27 “tawntung” cih
kammal in Pa Pasian vangliatna a pulaak kammal hi; tawntung ahihna a pulaak
kammal hi.Mihing tawh kizopna-ah (Pai. 21:6 sungah “a tawntung”, cih kammal in
nuntak buppi hun tomno khat sung bek ahihna a pulaak kammalin kizang hi.
Meikuang tawh kizomin a pulaakna-ah (Matt. 18:8, Matt. 25:41, “tawntung”)cih
kammal in a kat ding na khempeuh a bei mateng a kuangkuang mei cihna hi-in, kat
ding khempeuh a kattum khit ciangin a mit lel hi, cih a pulaak kammal hi. Cih
nopna-ah “tawntung meikuang” cih kammal in a kuang ding khempeuh a kattum
mateng kang mangkhin cihna hi. “A kang lo singhiang, singkung” na khat peuh om
nawn lo hi, cih a pulaak kammal hi (Mal. 4:1) Migilote in tawntung mei tawh
kangtum ding cih thu in akitel khial mahmah thu khat hi. Migilote in a
tawntungin kuangkuang ding uh hi leh siatna, mawna bei hun om thei lo ding suak
hi. Tua hi-in mihing nuntakna khempeuh in Pasian kiang panin hong pai hi, cih
kimu thei hi. (Thkna. 32:39, Late 36:9), Migilote sihna-ah kua lungkim lo
hiam?” (Ezek. 33:11). Tua ahih leh bang hangin Amah in migilote in a mit ngei
lo mei kuang sungah gim thuak dingin phal hi ding hiam? Amaute in beisiang hi
zaw leh Pasian deihna tawh kituak zaw lo ding hiam? Migilote in “amau gamtatna
bangin gim thuak uh hi (Mang. 20:12), tua hi-in bang hangin mihing nuntakna hun
in tomno khat sung bek ahih manin khawl hun om lo-in gim thuak ding uh hiam?
Lai Siangtho sungah “tawntung meikuang’ cih thu in kum tul khat khit cianga a
hong tung ding “meilipi” hi ci-in pulaak uh hi (Mang. 20) Hih tawh kisai Leson
13na en in. Tua hi-in a mei ngei lo meikuang in tawntung a kuang mei hi lo ahih
na hong hilh hi. Tu-in hih mei a kuangkuang hi lo hi. Hell sung tung mite
bangmahin tawntung meikuang in hell thu le Pasian hong itna hong pulaak hiam?
Tawntunga bawlsiatna tawh kibang lo ahihna ngaihsun in.
TUESDAY
November
29
Purgatory
Sunga Mi Siangthote
Roman
Catholic Pawlpi upna-ah hell sungah gimthuak ding kilawm lo mite, ahi zongin
Paradise a tung thei ding kicinna lah a nei lo mite adingin amaute mawhna a
sian nadingin “tawmvei sung gimthuakna” (purgatory) kisam uh hi, ci hi. Tua
panin kisiansuahna a neih khit uh ciangin Paradise sung tung dingin kilawm thei
pan uh hi, ci hi. Purgatory ah amaute gim thuakna a kiam nadingin a sangte,
thu-um mite thungetna le pumpi kigawtna kisam hi, ci uh hi. “Catholic Pawlpi
Thu upna-ah purgatory tawh kisai kitel takin pulaak uh hi: “Pasian hehpihna le
Amah tawh kilawmtatnna a nei mi khempeuh in a sih ciangin mi kicing suak thein
ai lo uh ahih manin tawntung hotkhiatna kamciam a ngah uh hi. Ahi zongin a sih
khit ciangin amaute in siansuahna nei uh hi. Siantho-na in vantung nopna sungah
nuntak nadingin a kisam thu ahi hi.”Catechism of the Catholic Church (New York:
Doubleday, 1995), p. 291. Hih upna in amaute thuak gimna in mite thungetsakna
hangin amaute thuak dim hun kikhiap sak hi, ci-in um uh hi. A si khin mite
adingin tua bangin thungetsakna in man nei hi; bang hang hiam cihleh amau thuak
gim hun kitomsak hi, ci-in upna nei uh hi. “Roman Catholic Pawlpi in tua bangin
citpiakna, thungetsaknate bawlsak uh hi. Catechism of the Catholic Church, p.
291. Thuhilhsia 9:10, Eze. 18:20–22, le Heb. 9:27. Koi bangin hihte in tawm vei
sung gimthuakna mun (purgatory) in upna man lo ahihlam hong hilh hiam?
___________________________________________________________
Gawtmun
upna le milim biate upna in kibatna tampi nei hi. Milim biate in zong a si mite
hell sung panin a suahtak baih theih nadingun thungetsak uh hi. Hih bang upna
in Lai Siangtho hong hilh thu tawh kituak lo hi. Bang hang hiam cihleh (1) a
site in khuaphawkna bangmah nei nawn lo uh hi; hansungah bangmah theihna nei
lo-in a om uh hi (Thna. 9:10); (2) a si midikte in zong vantungmi-ah kikhelna
nei tuan lo uh hi (Ezek. 18:20–22); (3) I Palai in Jesuh Khrih bek hi (1Tim.
2:5); (4) sihna khitteh thukhenna in zompah hi; sih khit ciangin mawh kisik
theih om nawn lo hi (Heb. 9:27). Sih khit ciangin gawtmunah gim kithuak phot
hi, cih upna in Pasian zia le tong a langdo-na khat suak hi. A taktakin “Mawhna
om a kipan Satan nasep in Pa Pasian zia le tong i telkhialh ding ngimna lianpi
nei hi. Tua hi-in Satan in sih khit ciangin mihing in khuaphawk theihna khat
nei lai hi, ci-in up ding hong hilh denden hi. A Tawntung meikuang cih upna in
Satan kiang pan hong pai upna hi. Hih bangin thuhilhna man lo hilhna in Pasian
zia le tong hong mutelkhialasak hi.Amah in hehna tawh kidim hi den dinghin hong
hilh hi.
Mawhmaisak
lo, khialhna khat thukhenpah, a lungtom khialhna thukthuk pah hi, ci-in hon g
ngaihsunsak hi.” Ellen G. White, Manuscript 51 (Dec. 10), 1890. Khrih hong pai
kik ding ngakin ihmu cih sangin tawlkhat sung gawtmunah gim thuak phot hi, cih
upna hong guan hi. Hih bangin upna man lo gawtmunah misite vatung phot hi, cih
thu in upna man tak int thupi ahihna hong hilh hiam? Upna a thupi banah kua om
cih thupi mahmah hi lo hiam?
WEDNESDAY November 30
Paradise-A
Om Pumpi Nei Lo Khate
Protestant
pawl tampi in gawtmun upna nial uh hi mah taleh mi khat a sih khit hangin
khuaphawkna nei khat omlai veve hi, cih upna uh hi. Midik a site in Paradise
munah vatungto pah uh a, Pasian tawh nungta khawmpah hi, ci uh hi. Mi kimkhatte
upna-ah misi kimkhat in a si thei lo kha suak uh hi, ci-in um uh hi. Kim khat
leuleu in tua misite in vangliatna tawh kidim pumpi neipah uh hi, ci uh hi.
Misite tawh kisai bangbang upna nei uh hi mah taleh tua bang upnate in Lai
Siangtho hong hilh misite omzia le thukhenna thute tawh kituak lo hi. Midik a
site in Paradise va tungpah uh hi mawkleh bang hangin thawhkikna le thukhenna
om ding hiam? (Mang. 20:12–14) Sawl. 2:29, 34, 35 le 1 Kor. 15:16–18 sim in.
Koi bangin hihte in misite omzia le amaute in thawhkikna ngakin om ahihna thu
hong hilh hiam?
___________________________________________________________
Lai
Siangtho hong hilhna-ah si lo-a a hing tangin vantung a tung khin khempeuh
Enoch (Pian. 5:24) le Elijah (2 Kum.2:9–11), ahih keileh sihna pan thokikin
vantung a tung khin Moses (Jude 9) le Khrih tawh a thokik khawm mi siangthote
pulaak hi (Matt. 27:51–53). I gensa bangin gawtmun cih peuhmah om lo hi. Hih
vantung a tung khinte in gawtmun vatung phot uh in tua panin Paradise vatung uh
hi, ci-in kiciaptehna om peuh mah lo hi, cih i thei hi. I gensa bangin “biakna
tau nuai-a kha-te” cih thu in migilote tungah Pasian in thukhen ding ngetna hi,
ci-in kipulaak hi (Mang. 6:9–11) Hih thu in thuman a sepna a pulaak kammal
hi-in mihing in a si thei lo nunna nei hi, cih a hong hilhna hi lo hi. Tua hi-a
tua mite ngah ding thaman a sangsangta uh hi, ci-in kingaihsunkha ding hi. A
taktakin hankhuk in a site tawlngakna mun hi; amaute in khuaphawkna bangmah nei
nawn lo uh hi; thawhkik ding bek ngakin a om uh hi; tua hun hong tun mateng
khuaphawkna a nei kei uh hi. A si mi khempeuh, midik ahi a, mi gilo ahi zongin,
amaute in khuaphawkna bangmah nei nawn lo uh hi. A kha uh vantung ah kahto hi,
cih zong a om hi lo hi.
A
vekpi-un thawhkik ni ngak ciat uh hi. Tua banah Paul in hih thu tawh kisai
agenna1Kor. 15:18 sungah kimu thei hi. Ama genna-ah thawhkikna om lo ding hi
zenzen leh Khrih sunga a site in a mangthang suak ding uh hi.” A site in
vantung nopna sung vatungpah uh hileh koi bangin kisiatna ngahkik nawn ding uh
hiam? Thukhun Thak sungah a thu bulpi khat le upna guipi khat in Khrih hong pai
ciangin a si mite thawhkikna thu hi. Tua hi-in sih ciangin vantung kitungpah
hi, cih upna in khiatna nei lo hi. Ahi zongin tua bang upnate sihvui hun
bawlnate-ah a kiza mun mahmah thute hi. Mite in a tawlnga a ihmu hithiah hi,
ihmu cih ciangin gimna, natna, nuamna thei kha nawn lo ahina uh cih thu in
lungdamna thu hi, ci-in mite tel theih dingin hilhcian thei ding na hiam?
THURSDAY December 1
Lai
Siangtho Hong Hilhna
1
John 5:3–12 sim in. Bang hangin sawltak John in “ tawntung nunna in” Khrih
sungah a site bek ngah ding hi, ci-in ciangtan neisak hi ding hiam?
___________________________________________________________
Lai Siangtho hong hilhna-ah sih theih nawn
lohna nunna in siksan nei hi. Hih thu in site in khuaphawk theihna nei veve hi,
cih upna tawh kilehbulh mahmah hi. 1 John 5:11, 12 in mite omzia limtakin hong
hilh hi. Hih thu i tel theih nadingin a si thei lo nunna pen Pa, Tapa le Kha
Siangtho bek in nei ahihna thu i tel ding thupi mahmah hi” (1 Tim. 6:15, 16);
nuntakna in Thum gawm Pasian khat tung pan bekin hong pai hi (Late. 36:9, Kol.
1:15–17, Heb. 1:2). Adam le Eve tungtawnin leitungah mawhna hong lut ciangin
(Pian. 3), amau suan le khak mi khempeuh in sihna i thuak a, tawntung nunna
phiakkong i taan khin hi. Ahi zongin itna tawh kidim Pa Pasian in tawntung sih
nading panin i suahtak nading lampi a hong bawlkholhsak khin hi. I taansa tawntung
nunna i ngah kik thei hi. Paul in hih bangin gelh hi: “Ama mai-ah eite pen
paubaanna a nei lo, mi siangthote ahi ding le Khrih hangin ama mite ahi dingin
leitung a pianma pek nangawnin Pasian in a hong teelsa ihi hi” (Eph. 1:4). Mi
khat (Adam)mawhna hangin leitungah mawhna hong tung a, ahi zongin mi khat mah
ahi (Jesuh) tungtawnin sihna le mawhna tungah zawhna i ngah thei hi, ci-in Paul
in hong hilhcian hi. Mihing Tapa a um mi khempeuh in tawntung nunna a ngah thei
uh hi (Rom. 5:12–21).
Hih munah Paul in mawhna hong lutna Adam
khialhna hang hi, ci-in pulaak hi. Adam min nei mihing om lo hi leh leitungah
mawhna, sihna in khiatna nei lo ding hi. Tua hi-a John in a genbehna-ah “Tu-in
Pasian’ teci panna in: Pasian in ama Tapa tungtawnin eite tungah nuntak tawntungna
a hong pia hi. Pasian’ Tapa tawh a kipawl peuhmah in nuntak tawntungna nei a,
Pasian’ Tapa tawh a kipawl lote in nuntak tawntungna nei lo uh hi, cihna ahi
hi” (1 John 5:11, 12). Hih thu khempeuh Jesuh pulaakna tungtawnin kitel mahmah
hi: 40Tua ahih manin Tapa mu-in a um mi khempeuh in nuntak tawntungna ngahin,
nitawp ni ciangin ka hinsak ding, ka Pa in hong deih ahi hi,” a ci hi. (John
6:40) “Tua ciangin Jesuh in, “Keimah in a sisa mite thosakin a hingsak thei pa
ka hi hi. Kei hong um mi peuhmah a sih hangin nungta ding hi. (John 11:25).
Tawntung nunna in Khrih tungtawnin Pasian in hong piakkhong hi, cih hong hilh
hi. Hih tawntung nunna in tu-in zong i nuntakpih ding hi-a, midikte hong
thawhkikna hun hong tung ciangin i nuntakpih ding ahi hi. Thukhupna in telnop
hi: Khrih sungah aomte bek tungah tawntung nunna kipia ding ahih manin Ama
sungah aom lo mi peuhmah in tawntung nunna a ngah kei ding uh hi (1 John 5:11,
12).
FRIDAY
December
2
Ngaihsutbeh
Ding: Ellen G. White, “The First Great Deception,” pp.
531–550; “Can Our Dead Speak to Us?” pp. 551-562, in The Great Controversy.
“Upna man lo tampi in misite in khuaphawkna khat neilai veve hi; tawntung
meikuang, cihte tungah kinga uh hi. Hih bang upnate in Lai Siangtho, mihing
ngaihsutna le khuaphawk theihnate tawh kituak lo upna hi. Mi tampite thu upna
khat in tatkhiat ngah mite in a sih uh ciangin vantung tungtopah uh hi, cih
upna siksanin khat le khat kihehnem uh hi. Ahi zongin koi bangin a sisate
siksanin a nungta laite in lungnopna ngah thei ding hiam? Mawhna siatna tawh a
nungta a it mite un tu-in a nusiat uh mite gim thuakna, lungkiatnate thuakpih
thei ding hiam? I it i ngaihte in vantung panin khut hong vaan uh hi leh tua in
bangci ciang nopna hi ding hiam? Mawhna kisiak a si mite in hell sungah gimna
thuak pah uh hileh bangzahin gentheih huai hi ding hiam? Kigingkhol man lo-a a
site in tawntung gimna sihna thuak uh hileh bangzahin lungkhamhuai hi ding
hiam?!”—Ellen G. White, The Great Controversy, p. 545.
KIKUP
DING DOTNATE
1.
Misite omzia- sih ciangin hell tungpah ahih keileh Paradise tung pah hi, cih
upna nei Khristian dang khat peuh tungah pulaak hi lecin,sihna thu-ah amau upna
bek mah lenkip tinten uh hi. Mawhneite in mei ngei lo tawntung mei kuang sungah
kang ding uh hi, ci uh hi. Bang hangin tua bang upna in tawntung meikuang
sungah kangtum ding uh hiam?
2.
Khrisian tampi in Lai Siangtho tawh kituak lo upna – sih ciangin mihingin
khuaphawk theihna khat nei veve lai hi, ci-in um uh hi. Tua bangin a um mite
tungah i pawlpi upna thute Lai Siangtho hong hilh misite omzia cihte bangci
bangin pulaak ding i hiam?
3.
Dante gelh lakam “The Divine Comedy” in a kipuaktawm nuihzak huai thu hi mah
taleh sihna tawh kisai up khialhna thu-ah mi tampi huzaap mahmah hi. Khristian
Lai Siangtho thukhuk hong hilh thute banah thu dangdangte in zong huzaap lianpi
nei ahihna kimu thei hi o hiam? Lai Siangtho tawh kituak lo upna, ngaihsutna in
hong huzaap khak loh nadingin koi bangin kidal thei ding i hiam?