3
LESSON 1
SEP. 30 – OCT. 6
ROME AH SAWLTAK PAUL
SABBATH NITAK
TU KAAL SUNG SIM
DING: Rom. 15: 20 – 27; 1:7; 15: 14; Sawl. 28: 17 – 31; Phil. 1:12; Eph. 1.
KAMNGAH: Jesuh na upna thu uh leitung mi khempeuh in gen belin nei uh ahih manin tua
Jesuh hangin Pasian tungah ka lungdamna thu koh belin ka nei hi.” Rom 1: 8.
Romans
Thubu hoihtak a telnuam khat in Romans tawh kisai thupiangte a theih kul hi.
Pasian Kammal i tel nadingin Lai Siangtho kigelh hun lai-a thupiangte i tel
ding kisam hi. Bang hangin kigelh bang hun a kigelh cihte theih ding kisam hi.
Paul laikhakte zong bang hun, bang hangin kigelh, kua tungah kigen cihte i tel
ding kisam hi. Hih in ama laikhakte i tel nading hong huh hi. Tua hi-in a beisa
hun, kum zalom khat lai-a Rome khua a thupiangte i et ding kisam hi. Ei mahmah
in kum zalom khat lai-a Rome pawlpi sungah a om dingin kingaihsunin, tua hunlai-a
a nungta Paul in Rome pawlpi a laikhak, ei zong hong khak hi, ci-in kibulhin
tua thupiangte i kikum ding hi.
Tuma kum
2000 val hun lai-a kidong koi bangin hotkhiatna kingah hiam, cih thu tudongin
kidong hi. Paul in Rome pawlpi tungah a pulaak thu hi mahta leh, mi khempeuh
hong hilh hi. A mun, a hun kibang lo kum za tampi cingkhinta leh Martin Luther
hunlai banah tuhun aa dingin tua thute in mannei hi.
SUNDAY OCT. 1
SAWLTAK PAUL’ LAIKHAK
Paul in Korin gei-a om Greek khuapi Cenchreae panin Rome pawlpi laikhak
hi (Romans 16: 1,2). Paul in Corinth khua a Phoebe a pulaak manin Rome khua
mite tunga laikhak tawh kisai thu hong theisak hi. A laikhak a gelhna mun a
kitheihna panin bang hun a kigelh cih kimu thei hi. Paul pen khualzin mi khat
ahih manin a laigelhna mun le a hun zong kithei thei hi. Paul in AD 49 – 52
sungin a nihvei khualzinna panin Korin khua ah pawlpi phut hi (Sawl. 18: 1-18).
A thum vei-na khualzin (AD 53–58) sungin Greece khua vapha kik a (Sawl. 20:
2,3) Jerusalem pawlpi aa dingin huhna sumpi kaikhawm hi (Rom. 15: 25, 26). Hih
thu siksan lehang Rome pawlpi tungah a laikhak hun in AD 58 kum masa lam hi
ding hi.
Paul
in a thumvei khualzinna-ah koi pawlpite va baan hiam? Sawl. 18: 23.
_____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
Galati pawlpi ah a vatun ciangin ama om loh sungin zuauhilhsia kimkhat
in vunat ding, Moses thukham zui dingin thu hilhte va tuak kha hi. Paul in Rome
a tun kik ma-in amah a langpangte a na tun khak ding patau ahih manin, Rome
sunga thupiangte tawh kisai Rome laikhak hi. A thumvei khualzinna Korin khua ah
a tunphetin Galatia pawlpi laikhak hi. Korin ah kha thum bang taam hi. “Rome
laikhak sungah zong Lungdamna Thu guipi kipulaak hi. Jew le Gentile kikal
thubuai tawh kisai-in Paul in ama muhzia – Jew mite tungah kipia lametna le
kamciamte tu-in Gentile mite tungah zong kipia hi, cih pulaak hi.” Ellen G.
White, The Acts of the Apostles, 373.
I gensa bangin Lai Siangtho thu sungte i sin ciangin bang hangin a thute
kigelh, bang hun a kigelh, bang thu tawh kisai-a kigelh cihte i kan masak ding
thupi hi. Rome laikhak tawh kisai-in Gentile le Jew kikal buai-na tawh kisai
thu kimu thei hi. Hih buai-na tawh kisai i kikum toto ding hi.
Bang thute in na pawlpi buaisak hiam? Tua a lauhuai buai-nate in pawl
sung pan hiam, pawl pua pan hiam? Tua buainate tawh kisai-in bang nasem ding
hiam? Tua buai-nate tawh kisai-in na masuan, na sep ding na lungsim puak na
sittel ngei hiam? Bang hangin hih bang mimal kisittelna thupi hiam?
MONDAY OCT. 2
ROME AH VAHAWH DING PAUL’LUNGGULHNA
Mimal
kizopna thupi hi. Phone, email, skype cihte tawh kizopna hoih hi.
Ahi zongin a mimal mahmah vapai-a maitang kimu-a
kiho-na hoih pen hi.
Tua hang mahin Paul
in thonginn panin thu-ummite tawh maitang kimu ding a lunggulhna pulaak hi.
Rome pawlpi ah Paul a va pai ding thu le bang hangin va pai ding thu thei le-uh
deih hi.
Romans
15: 20 – 27 sim in. A beisa hunin Paul in Rome ah a vazin lohna thu bang pulaak
hiam? Rome pawlpi ah vahawh dingin bang thu in tawsawn hiam? Sawltak nasep a
thupitna bang kimu hiam? Hotkhiat nasep le sawltak nasep bang hong hilh hiam?
Rom.15: 27 in Jew le Gentile tawh kisai a theihhuai bang thu pulaak hiam?
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
Gentile-te
kiangah sawltak Paul in hotkhiatna thu a genin pawlpi kiphuhna munte panin
munthak ah pai-in thuhilh kawikawi hi. Khristian pawlpi kipatcil Pasian nasem
mi om nai lo ahih manin tua bang hunin munthak ah Paul in nakpi-in nasem hi.
Tua bang hun ah pawlpi omsa munte ah nasep pen a mawkna bangin ngaihsun hi.
Paul in hih bangin gen hi: “ A tawntungin keima tup thu in: mi khatpeuh in a
patsa nasep maban, oltakin zomin a sem mi ka suahkhak loh nadingin Khrih thu a
kizak ngei nai lohna munte bekah Lungdamna Thu hilh ding keima utna ahi hi. Lai
Siangtho sungah zong
“Ama thu a kigen
ngei nai lohna mite in mu ding uh a, ama thu a za ngei nai lote in teltheih
ding uh hi,” kici hi ( Rom 15: 20, 21).
Paul in
Rome ah omsuak ding ngaihsun lo hi. Spain ah nasem ding ngimna nei hi. Tua
munah Rome Khristiante in a panpih dingun lamen hi.
Paul in
munthak ah nasep nadingin pawlpi kipkhinte’ huhna ngen hi. Hih thu in bang thu
laigil hong hilh hiam? Romans 15: 20 – 27 sim in. Paul in Pasian na a
sepnopzia, a kipiakzia ngaihsun in. Pasian nasepna-ah a kihel dingin bang in
hong tawsawn hiam? Nasep nopna lungsim takpi na nei hiam?
TUESDAY OCT. 3
ROME AH PAUL
“Rome khua ka tun khit uh ciangin galkap mangpi pa in thongkia-te uk
dingin thongmangpa ap hi. Paul pen ama ututna-ah a om theih nadingin thu kipia
a, a taikhak loh nadingin galkap khat bek kicingsak hi” (Sawl. 28: 16). Hih in
Rome ah Paul a vatunzia bang pulaak hiam? Hih in lametloh, deih loh thu khat a
phukha mi khat aa dingin bang hong hilh hiam? Kolbulh thuak ahih hangin Paul in
Rome va tung thei hi. A hoih pen dingin i ngaihsut ahih hang i lamet, i upmawh
bangin nate hong piang lo hi.
“Tu-in Rome ka tun uh ciangin galkap 100 ukpa in kumpipa inncing galkap
mangpa khutah thongkia teng a ap hi. Paul ahih leh amah a cing galkap khat tawh
a ut bangbangin a omsak hi.” Sawl. 28: 16. A tawpkhakna-ah Rome ah Paul a
vatunzia bang kigen hiam? Lamet loh, deihhuai lo khat peuh na tuahkhakteh na
nunzia ding bang hong hilh hiam?
________________________________________________________________
____________________________________________________________________
A khualzin tawpna-ah kolbulh thuakin Paul in Rome va-tung hi. Na khat
peuhpeuh thu hoih hi taleh i lamet bangin hong piang pahpah lo hi. Paul a
thumvei khualzinna a zawhkuan ciangin Europe gam le Asia Minor panin a kaihkhop
huhnate tawh Jerusalem ah hong tung hi. A lamet bang lo-in kolbulh thongkiat
thuak hi. Caesarea ah thongkia-in kum nih khitteh a suahtak nadingin
Caesar tungah thuumna nei hi. Kolbulh a thuak khit kum 3 khitteh Rome ah
kipaipih hi. Roman pawlpi tungah a laikhak masak lai-a a lamet bang lo hi.
Sawl. 28: 17 – 31 sungah Rome a Paul’ omzia bang pulaak hiam? Nuntak pih
ding bang thu hong hilh hiam?
____________________________________________________________
__________________________________________________________________
Paul’ thugenna hang hi lo, kolbulh thuakna tawntungin thukhenmangpi
uliante’n Khristian biakna theihlawh uh hi. A thongkiatna hangin mawhna
thongkia mi tampi suakta uh hi. Tua banah Paul in bang genbeh hiam cih leh “
Mat leh hen ka thuak manin Topa sunga sanggamte a tam zaw in zong thangahna-in
nei uh a, Pasian thu gen ding lau lo-in a hang semsem uh hi.”
Phil. 1: 14. Ellen G. White, The Acts of the
Apostles, 464.
Hamsatna khat na thuak hangin a tawpna-ah nang aa ding thu hoih a hi
ngei hiam? (Phil. 1: 12). Gimna thuakin hoihna ding hita kei leh Pasian a muang
mite’ thuak khak thute tung panin koi bangin na upna kip zaw ding hiam?
WEDNESDAY OCT. 4
ROME- A MI SIANGTHOTE
Paul in
Rome pawlpi hih bangin hopih masa hi: “ Pasian in hong it a, ama mi siangtho
ci-a a hong sap, no Rom khua-a a om Khristiante khempeuh tungah lai ka hong
khak hi. I Pa Pasian le Topa Zeisu kiang panin a hehpihna thupha le lungnopna
note tungah om tahen” (Rome 1:7). Hih in thu laigil, thuman thutak le upna tawh
kisai bang hong hilh hiam?
________________________________________________________________
______________________________________________________________
Pasian
in a it mite: Pasian
in leitung mi khempeuh it mah hi. Ama tel mite, amah a it mite a tuam
diakin it hi. Khat le khat kizopnate ah zong i itna a theite le a thei thei
lote tungah i lungsim puakzia kibang lo hi. Itna in itna mah deih hi. Itna nei
lote tungah itna kicing lo hi.
Mi
siangtho dingin sapna ngah:
thu-um mite pen mi siangtho ci-in kiciamteh hi. Greek in ‘hagioi,’ a
khiatna in ‘a siangtho’cihna hi. Siangtho cih a khiatna in ‘ki-ap’ ‘tuamkoih’
cihna hi. Mi siangtho i cih in Pasian in ama mi dingin a tuamkoih, ahih kei leh
sianthona manawhin nungta cihna hi. Tua bang mi in Khrih a Topa ki-uk sak mi
hi-in, Topa in a mi siangtho-in ciamteh hi.
“Mi
siangtho dingin a kisam mite” cih ciangin mi kim khat in sapna ngah lo
hiam? Koi bangin Eph. 1:4; Heb. 2:9; le 2Pet. 3:9 in hih thu hong theitel sak
hiam?
______________________________________________________________
__________________________________________________________________
Lungdamna
Thu in mi khempeuh aa dingin Khrih hong sihna thu hi. Mi khempeuh a kihonkhia
dingin sapna ngah hi. Leitung pianma nangawnin teelna ngah mite ahi uh hi.
Zeisu sungah mi khempeuh in hotna ngah dingin
Pasian in a na
geelsa ahi hi. Meikuangpi in Dawimangpa le a pawlte aa dingin kikoih hi (Matt.
25: 41). Piakkhong letsong tua hotkhiatna a kin lo mite in anne lo ding ci-in
kiciam napi an a ne veve mite tawh kilamdanna nei lo uh hi.
Leitung
kipiansakma-in Pasian in nang le kei a hong hotkhiat nadingin geelna nei khin
hi. Bang hangin leitung nate in tua hotkhiatna tawh hong khenkhia ding hiam?
THURSDAY
OCT. 5
ROME
KHUA-A THU-UM MITE
“Jesuh na upna thu uh leitung mi khempeuh in gen belin nei uh ahih manin
tua Jesuh hangin Pasian tungah ka lungdamna thu koh belin ka nei hi” (Rom.
1:8). Bangci bangin Rome ah pawlpi kiphut thei cih i thei kei hi.
Peter ahih kei leh Paul in Rome ah pawlpi phut hi, ci-in kigen hi. Ahi
zongin hih pen kitelcian lo hi. Jerusalem ah Pentecost ni-in a vakikhawm thu-um
mi khat in Rome ah va pai-in pawlpi phut hi thei hi. Ahih kei leh zong
Pentecost khit kum tawlkhat khitteh thu-um mi pawl khat Rome ah vateeng uh hi
kha ding hi. Pentecost khitzawh sawltak khat peuh in Rome ah vapai hi, cih thu
kimu lo hi. “Langpanna tuamtuam om mahta leh Khrih hong sih zawh kum 20 khitteh
Rome ah pawlpi hong om hi. Hih pawlpi in a kip, a hat pawlpi, Topa aa dingin
nakpi nasem pawlpi hi.” Ellen G. White, The SDA Bible Commentary, vol.6., 1067.
Hih laimun ah ‘upna’ cih kammal in cihtakna zong huam hi. Khrih sungah
nuntak thak in cihtakna pulaak hi. Romans 15:14 sim in. Koi bangin Paul in Rome
a pawlpi omzia pulaak hiam?
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________
Paul in
Rome khua-a om Khristian thu-um mite nunzia thu thum pulaak hi.
(1). Hoihna tawh kidim uh hi. Nang le kei nuntakna in hoihna tawh
a kidim hiam? Mite tawh na kizopnate ah mite deihhuai hoihna na nei hiam?
(2). Thu theihna tawh kidim uh hi. Lai Siangtho in thuman
theihna, pilna, thumuhna cihte thupi ngaihsut uh hi. Lai Siangtho sung thute
kanbeh ding kisam hi. “Kammal thak,” “lungsim thak’ kong pia ding cih thu in
‘ngaihsutna thak kong pia ding hi,’ cihna tawh kibang hi. A kikhel lungsim in a
masuan ding theitel a, thuman theihtelna nei hi.” Ellen G. White, My Life
Today, 24.
(3). “Khat le khat tha kipia” Thu-um mi khat in amah kia-in
thangah ding hamsa hi. Thu-um mite tawh kizopna, kipawlna tungtawnin tha-ngah
thei hi. Khat le khat kizopna in tha hong hatsak hi.
Na omna tual pawlpi ngaihsun in. Min hoih a nei hiam? Hoihna khat beek a
nei hiam? Na dawnna in na omna pawlpi nunzia kilangsak hi. A thupi-in ah koi
bangin na kipuahpha ding hiam?
FRIDAY OCT. 6
SINBEH DING: Sim ding: Ellen G. White, “The Mysteries of the Bible,” in
5T., 706; “Salvation
to the Jews” in The Acts of the Apostles, 372 – 374; The SDA Bible Commentary,
vol. 6., 467, 468.
“Pasian in mihingte
a hong hotkhiatna dingin khuanung phawkin a geeltawm hi lo hi. Mawhna hong om
manin hotkhiat nading kigeeltawm hi lo hi. Pasian in na khempeuh a piansakma-in
hotkhiatna lampi ding geelkholhsa-in nei hi (1Kor. 2:7; Eph 13: 14; 2Thess. 2:
13, 14). Hotkhiatna in a tawntung Pasian itna panin hong kipan khia hi (Jer.
31:3).
Hotkhiatna
sungah na khempeuh kipat a kipan, tuhun, hong pai ding hunte huam hi. Tua
hotkhiatna in bang thu pulaak hiam cihleh Pasian in a mite ngah dingin a
koihkholhsa thupha Khrih tawh kisutna, mawhmaisakna,
Khrih tawh
kipumkhatna, Siangtho tawh ciamteh ngahna, tawntung nuntak gamh ngahna le Khrih
tawh maankhop nading ahi hi (Eph. 1: 3 -14). Hotkhiatna a thu bulpi pen in
Khrih gim thuakna le a hong sihna hi-in, lamet loh laitakin a hong piangkhia
tawm hi lo hi; mihingte deihtelna hangin hotkhiatna hong piangkhia tawm zong hi
lo hi. Hotkhiatna i cih in Pasian kiang pan hong pai, Ama geel hi zaw hi (Sawl.
4: 27, 28). Hih thuman Zeisu in leitung pianma-in a kigo khin Tuuno hi (Mang.
13:8).” The Handbook of
Seventh-day Adventist Theology (Hagerstown: Review and Herald
Publishing, 2000), 275, 276.
Kikup
Ding Dotnate:
1. Pawlpi Kipuahphatna (Protestant
Reformation) i cih in bang hiam?
Pawlpi
Kipuahphatna om kei leh koi bangin tu-a i pawlpi tawh kilamdang ding hiam?
2. “Leitung kipiansak ma-in hotkhiatna ngah
dingin sapna ngah i hi hi” cih thu ngaihsun in (Titus 1:1, 2; 2Tim. 1:8,9).
Bang hangin hih thu in hong lawpsak hiam? Mi khempeuh tungah Pasian hong itna
bang pulaak hiam? Hehpihna tawh piakkhong hotkhiatna a nial mite in bang hangin
tawntung kisia ding uh hiam?
3. Thursday ni-a dotnate ngaihsun in. Koi
bangin pawlpi in kimlepaamte deihhuai ahih nadingin mapang ding na hiam?