LESSON 3 JULY 8 -14
LUNGDAMNA THU’ KIPUM KHATNA
SABBATH NITAK: TU KAAL SUNG SIM DING: Gal. 2: 1-14; 1Kor. 1:10 - 13; Pian. 17:1- 21; John 8: 31 – 36; Kol.3:11.
KAMNGAH:
Tua ahih manin kei tawh ngaihsutna kibangin note khatlekhat ki-itin, khatlekhat
lungsim kituakin na omna uh tawh keima lungdamna na hong cingtaaksak nadingun
ka hong kun hi.”Filipi 2:2.
Protestant makaipi John Calvin in thu zuihna ah kipum khat theihlohna,
kikhennate in Dawimangpa in pawlpi a suksiatna dingin a nasep hi, ci-in pulaak
hi. John Calvin in Khristian kipum khat theihlohna pen pulnatna bangin pelh
ding hi, ci hi.
Ahi zongin thuman hemkhia-in kipum khatna kemcing
ding maw?
Protestant makaipi Martin Luther in upna tawh dikna kingah hi, cih thu a
hilh manin Diet of Worms thukhenzum ah thukhenna thuak hi. “ Luther in siksan
khat bek nei hileh Dawimangpa gualzo ding hi. Ahi zongin Luther in a thu-upna
ah kiptakin ding hi. Tua thute hangin pawlpi hong kipan khia a, hun thak khat
hong kipan hi.” Ellen G.White, The Great Controvery, 166.
“Pawlpi kipumkhatna susia ding a nasem tampi om hi. Paul in ahih theih
bangbangin pawlpi kipumkhatna huu hi. Paul in pawlpi kipumkhatna manpha-sa hi.
Tua manin Paul in pawlpi kipumkhatna a susia thei khempeuh nial hi. Thu-um
mite’n kibatlohna, kilamdanna tuamtuam nei taleh Lungdamna Thu sungah
kipumkhatna thei hi.
SUNDAY JULY 9
KIPUMKHAT A THUPITNA
1Kor.1:10-13 sim in. Koi bangin Paul in pawlpi
kipumkhatna thupi hi, ci-in pulaak hiam?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Paul’ hilh thute in Pasian kiang pan hi lo hi,
ci-in mite’n a pulaak manun Paul in tua bang zuau thute Gal. 2: 1, 2 sunga thu
om bangin nial hi. Zuau hilhte’n Paul’ hilh Lungdamna Thu in Peter le sawltak
dangte’ hilh Lungdamna Thu tawh kituak lo hi; Paul pen thuman langpang pa hi,
ci uh hi.
Paul in tua bangin thu-um kineihkhemte’ thu a
ngaihsut ciangin ama kikhel khit, a beisa kum 14 lai-a Jerusalem manawhin a
khualzinna thute phawk kik hi. Hih khualzinna tawh kisai i tel loh hangin a zin
mawkmawk hi lo hi. Antioch le Jerusalem kikal tai 300 bang hi-in, khe tawh a
pai hi leh kaal thum sung bang sawt ding hi. Lampi ah lauhuai-na tuamtuam om
hi. Lamhamsa, lauhuai taleh sawltakte’n sawl ahih manin a vazin hi lo-in Kha
Siangtho in sawl ahih manin a zin hi zaw hi. Jerusalem ah a om sungin sawltakte
etteh thamcingin om hi.
Paul in bang hangin in tua bangin om hi ding hiam?
A hilh thute a tel mel loh hang hi lo hi. Paul in sawltak dangte thukimpih kul
lo hi. A taktakin
Paul in Lungdamna Thu a tangko kum 14 val bang
cingkhin hi. Sawltak dangte thukimpih a kul loh hangin Paul in amau nasep,
thapiakna le panpihnate thupi-sa hi.
Tua ahih manin zuau hilhte’n Paul mimal bek a
langpan uh hi lo-in sawltakte kipumkhatna le pawlpi mahmah langpang uh hi zaw
hi. Sawltakte kipumkhatna manpha hi. Bang hang hiam cihleh Gentile mite lakah
nasem Paul le Jerusalem pawlpi kithuhuallohna, kipum khat lohna hangin siatna
om khin hi. Gentile Khristian le Jew Khristian kipumkhat lo hi leh Paul nasepna
khempeuh a mawkna suak ding hi. Khrih sungah kikhenna om ding hi.” F. F.
Bruce, The Epistle to
the Galatians (Grand Rapids: William B. Eerdmans,
1982), 111.
Bang thu in tuhun pawlpi’ kipumkhatna lauhuaisak
hiam? Tua sangin a thupi zaw-in ah tua bang thute koi bangin i pom hiam? Bang
thute in kipumkhatna sangin thupi zaw hiam?
MONDAY JULY 10
VUNATNA LE A ZUAU
SANGGAMTE
Bang hangin Paul le Jew Khristiante kikaal ah vunatna thu in buai-na
lianpi piangsak hiam? Pian. 17: 1- 22; Gal. 2: 3 – 5; 5: 2, 6;
Sawl. 15: 1, 5. Bang hangin kimkhat in Gentile mite’n vunat kul lo cih
thu telhaksa uh hiam?
__________________________________________________________________
_________________________________________________________________
Pasian in Jew phungpi Abraham tawh thuciam bawl hi. Vunatna in tua
thuciam limcing hi. Jew pasalte bek in vunat uh hi. Ahi zongin mi khempeuh
Pasian tawh thuciam nei dingin sapna ngah hi. Abraham tungah a limcing vunat
ding thu kipia hi (Pian. 17). Tua hunin Abraham in Pasian kamciam tangtun ding
a deihna tawh Egypt a sila nu tawh ta nei khin hi.
Vunatna in kiciantakin thuciam limcing hi. Mihing in Pasian’ kamciam a
sep theih lianpi hong suak hi. A kimu thei vunatna in lungtang vunatna limcing
hi (Thkna. 10: 16, 30: 6; Jer. 4: 4; Rom. 2: 29). Vunatna in ei le ei kimuang
lo-in Pasian bek muanin hong neisak hi. Ahi zongin Paul hun lai-in vunatna in
minam ciaptehna-in nei uh a, kisilhpih uh hi. Jesuh suahma kum
150 ma-in minam uultungsak makaite’n Palestine gama om vunat lo peuhmah
vunat dingin thupia hi. Tua banah Palestine gam kima om mite zong vunat dingin
thupia uh hi. Kim khat in vunatna in hotkhiat ngah nading hi, ci uh hi. “ Vunat
lo peuhmah in hell sung tung ding hi,” ci-in vunat lo peuh gimneih uh hi. ( C.
E. B. Cranfield, A Critical and Exegetical Commentary on the Epistle to the
Romans (Edinburgh: T & T Clark Ltd., 1975), 172.
Paul in vunatna langpan hi, ci-in ngaihsun ken. Paul in Gentile mite
zong vunat ding hi, cih thu a nial hi bek hi. Thu-um kineihkhemte’n Moses
thupiak bangin vunat lo peuh in hotkhiatna ngah lo ding uh hi,” ci-in hilh uh
hi (Sawl. 15:1). Tua hi-in a kibuaipih thu in vunatna hi lo-in hotkhiatna thu
hi zaw hi. Hotkhiatna in Khrih upna bek tawh kingah hiam? Ahih kei leh
thuzuihna tungtawnin mihing’ thalawh theih hiam? Hih thunih in Galatia pawlpi
buaisak hi.
Tuhuna kibuaipih vunatna hi lo hi. Ahi zongin vunatna a kibuaipih mah
bangin tuhun pawlpi in bang buaipih hiam?
TUESDAY JULY 11
KIBATLOHNA A OM HANG KIPUMKHAT
Gal. 2: 1- 10 sim in. Paul in thu-um kineihkhemte
kiangah “ Khrih tawh kipawlna hangun suahtakna ka ngahna thu uh a kansim dingin
amaute thu um mi kineihkhemin kote lakah hong kihel uh hi. Amaute in kote pen
sila hong suaksak nuam uh ahi hi” (Gal. 2:4) ci-in pulaak hi. Khristiante in
bang panin suakta hiam? John 8: 31- 36; Rom. 6:6, 7; 8: 2, 3; Gal. 3: 23 – 25;
4:7, 8; Heb. 2: 14, 15. Koi bangin Khrih sungah suakta i hiam?
____________________________________________________________
_________________________________________________________________
Paul in Khrih sungah suahtakna thupi ngaihsun hi.
Sawltak dangte sangin Paul in suakta cih kammal pulaak munzaw hi. Galatia
sungah zong ‘suakta’ ‘suahtakna’ cih kammal mun tampi-ah kimu
thei hi. Khrih sungah suahtakna in Pasian tungah a daltan om lo-a ki-ap theihna
hi. Cilesa deihna, lunggulhna pan suahtakna hi (Romans 6); thukham in khial hi,
ci-in hong mawhsakna pan suahtakna hi (Romans 8: 1, 2); sihna vangliatna pan
suahtakna hi (1Kor. 15: 55).
Peter in vunat mite tungah nasem dingin a kisawl
mah bangin Paul pen vunat lo mite lakah nasem dingin kisawl hi, ci-in sawltak
dangte’n pulaak hi (Gal. 2:7). Hih thute in pawl sungah kibatlohna tuamtuam om
mah taleh kipum khatzia bang pulaak hiam?
____________________________________________________________
___________________________________________________________________
Sawltak dangte’n Gentile mite tungah Lungdamna Thu
puak dingin Pasian in Paul sam hi. Peter ahih leh Jew mite tawh nasem dingin
sam hi, ci uh hi.
Lungdamna Thu in khat bek hi. Ahi zongin mun le
mual siksanin a genzia kibang lo hi. A kipulaak thu in khat bek hi mah taleh
ngei-na, tatzia kibang lo ahih manin i thu zakzia, telzia kibang lo hi.
Kibatlohna tuamciat nei hi mah taleng Lungdamna Thu in thu-um mite hong
kipumkhatsak hi.” James D. G.
Dunn, The Epistle to
the Galatian (Peabody: Hendrickson, 1993), 106.
Koi bangin tu laitak i dinmun panin tatkhiatna thu
genkhia-in Pasian aa ding teci dingin kipuahpha ding na hiam? Pasian thu
kitangko-zia tuamtuamte na awlmawh hiam? Koi bangte na awlmawh hiam? Bang
hangin awlmawh na hiam? Koi bangin lungsim picing nei ding na hiam?
WEDNESDAY JULY 12
ANTIOCH AH MAITANG KITUAHNA (Gal. 2: 11 – 13).
Paul in Jerusalem ah kikupna a neih khit a
sawtlo-in Peter in Syria gam Antioch khua ah va zin hi. Antioch in Gentile
pawlpi masa pen omna khua hi. Tham lo-in Paul in Antioch khua panin nasep kipan
hi. Antioch khua ah
Peter in Gentile Khristiante tawh annekhawm hi. Ahi
zongin James kiang pan hong pai Jew Khristian makaite Antioch hong tun uhteh
Peter in amau muhkhialh ding ut lo ahih manin Gentile Khristiante kiang pan
kihemkhia hi.
Peter in bang thute theician hi leh hoih ding hiam?
Gal. 2: 11 – 13 le Sawl. 10: 28 enkak in. Bangci bangin ngei-na, tatzia cihte
in huuzap nei hiam?
_________________________________________________________________
____________________________________________________________________
Kimkhat in Peter le Jew makaite in nek ding a siang
le a sianglo Thukhamte zui nawn lo uh hi, ci-in ngaihsun uh hi. Ahi zongin tua
Thukhamte a beisak uh hi lo hi. Peter le Jew makaite’n annek tawh kisai
thukhamte beisak uh hi leh pawl sungah buaina lianpi om ding hi. Tua bangin a
beisak uh hi leh “ nek ding a siang le sianglo thukham bei hi,” cih kigelhna om
ding hi. Tua bang om lo hi. Gentile mite tawh annek sabuai tungah anne
tutkhopna a pulaak hi bek hi. Bang hang hiam cihleh Jew mi tampi in Gentile mite
mawhnei mite ci-in ngaihsun uh ahih manin Gentile mite tawh kigamla theithei-in
om uh hi.
Peter mahmah in zong Gentile mite deidanna lungsim
tawh kipelh lo hi.
Pasian in mangmuhna tungtawnin a hilh ciangin
Gentile mite zong Pasian’ tel mi hi, cih mu thei pan hi. Peter in Roman
galkapmangpi Cornelius kiangah “ Jew mi khat in namdangte inn ah a lut ding
kilawm lo hi. Ahi zongin Pasian in kuamah deidan lo dingin hong hilh hi,”
(Sawl. 10: 28). Pasian in Gentile mite zong Ama mi dingin sang hi, cih Peter in
tel napi a mipihte a kihtak manin Gentile mite tawh kipawl nuam lo hi. Paul in
tua bangin a gamta Peter kineihkhem hi. Barnabas zong kineihkhem hi, ci-in
pulaak hi. Pasian sawltak
Paul in tua bangin
khuahtakin kampau hi (Gal. 2: 13).
Bang hangin kineihkhem hamsa lo hiam? Kineihkhem
cih ciangin eima khialhna i mu kei a, midangte’ khialhna i muhsak hi. Koi
bangin na kineihkhem hiam? Koi bangin a kineihkhem na hihlam kiphawk a,
kipuahpha ding na hiam?
THURSDAY JULY
13
PAUL’ LUNGHIMAWHNA
(Gal. 2: 14)
Antioch pawlpi buai makai Paul le Peter in hi tuak,
mipi theihin maitang kikawk uh hi. Peter in a gamtatzia kipuahpha dingin Paul
in sit nei lo-in khuahtakin pulaak hi.
Paul in bang siksanin a kilangtangin Peter taihilh
hiam?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Paul ii ngaihsut bangin Peter in Jerusalem pan hong
pai makaite tawh annekhawm dingin khensat lo hi. Nidanglai-in zinte tawh
annekhawm uh hi. Paul ii buaipih thu in Lungdamna Thuman tawh kisai thu hi zaw
hi. Annekna sangin buaipih takcing zaw thu hi. Peter’ gamtatzia in Lungdamna
Thu tawh kituak lo hi.
Gal. 3: 28 & Kol. 3: 11 sim in. Koi bangin Paul
in Peter kineihkhemna hangin a hilh thute hong theitelsak hiam?
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
Paul in Jerusalem ah Peter le sawltak dangte tawh a
kimuhkhopin Gentile mite’n vunat lo-in Khrih sungah thupha khempeuh ngah ding
uh hi, ci-in pulaak hi. Peter in tua thu tu-in susia hi. Jew Khristian le
Gentile Khristian kikaal ah bang mah buaina om lo-in hoihtak kizopna nei-in a
kipumkhat khin kimlai tu-in kikhenna, kideidanna hong om hi. A kilemlo pawlpi
mailam ding kimu thei hi.
Paul’ muhna panin Peter’ gamtat in Gentile
Khristiante in thu-um mi cingtak hi lo uh hi. Jew mite tawh a kipawlkhop ding
uh leh Jew mite mah bangin vunat ding uh hi, a ci hi gige hi.Tua hangin Paul in
“Note in Jew mi hi napi-in Gentile mite gamtat bangin na gamta uh hi. Jew mite
bangin a nungta dingin lamen uh hi. Bangci bangin Gentile mi in Jew mi bangin
nungta ding hiam? Gal. 2: 14. Jew mi bangin nungta cihteh Jew mi suak ding
cihna hi. Jew biakinn ah kikhawmin Jew mite’ ngeina tuamtuamte zui ding cihna
hi. Paul in amah a langpangte kineihkhem sanggamte’ a cih banah, hih mite mah
in Gentile mite Jew mi suak dingin vaihawm uh hi.
Barnabas in Gentile-te tawh kipawl ding Pasian
deihna hi, cih thei leh kilawm napi, Peter in Gentile mite kiang pan a paikhiat
siatna hi lo bangin ngaihsun ahih man, amah zong Gentile mite tawh kipawl nuam
lo hi. Kithuahpihte’ huzaap in vanglian hi lo hiam? Koici bangin kimlepaam pan
huzaap hoihlote dal ding na hiam?
FRIDAY JULY 14
NGAIHSUTBEH DING: Pawl sungah kibatlohna tuamtuam om taleh kipumkhatna tawh kisai,
Ellen G. White, Investigation of the New Light” in Counsels to Writers
and Editors; “An Explanation of Early Statements” in 1SM., 117 – 119;
“Tactfulness” in Gospel Workers’ “Manuscript Release 898,” 1092, 1093, in 1888
Materials, vol. 3 cihte sim in.
Mi hoih khat ii ngaihsutte zong khial thei hi. Makai lianpi, mite’
zahtak huzaap lianpi nei makai khat in Topa’ deihna zui ding a kidop kei leh
siatna lianpi bawlkha thei hi. Antioch ah zong Peter khial mahmah hi. Paul in
maitang kimu-in thuhilhpah hi. Hih in makaite aa dingin vauhilhna lianpi khat
hong suak hi. Thuman thutak ah cihtak ding kisam hi.” Ellen G. White, The SDA
Bible Commentary, vol. 6., 1108.
KIKUP DING DOTNATE:
1. Mi tawmno khat bek in
kithuhilhna nuamsa uh hi. Ahi zongin kithuhilhna kisam hi. Kihilh napi a kikhel
nuam lote tungah pawlpi in bang thu pulaak ding hiam?
2. Leitungbup a huamin
SDA pawlpi in khang mahmah hi. Tua zah khat mahin pawl sungah kilamdanna tuamtuam
hong om hi.
Kilamdangna mah tawh thu-um mite in a kipum khatna a bei loh nadingin
bangci kalsuan ding kisam hiam? Ngei-na, tatzia kilamdanna nei ciat mah taleng
koi bangin kipumkhat thei tawntung ding i hiam?
3. Namdangte lakah
Lungdamna Thu i va tangko ciangin bangteng kikhel thei ding a, bang teng kip
tawntung ding kisam hiam? Koi bangin khel dingte le khelloh dingte telthei ding
i hiam?
TOMLAKNA
Jew Khristian kimkhat in Gentile mite tungah “Khrih nungzui na suah
nadingun vunat un” ci’n a sawl manun pawlpi masate’ kipumkhatna kisia thei ding
dinmun hong tung hi. Kipawl theihlohna ding thu om mahta leh sawltakte’n nasem
khawm uh a, Lungdamna
Thu ah citak thuman uh ahih manun Khrih pumpi a hi pawlpi kipumkhatna
kipsuak hi.