LESSON 2 JULY 1-7
PAUL’ THUNEIHNA LE LUNGDAMNA THU
SABBATH NITAK: TU KAAL SUNG SIM DING: 2Pet. 3: 15, 16; Gal. 1; 5: 12; Phillipine 1:1.
KAMNGAH:
“ Hih bangin mite maipha a zong ka hi hiam? Ahih keileh Pasian maipha a zong ka
hi zaw hiam? Mite lungdam nading a zong ka hi hiam? Mite lungdam nading a zong ka hih leh Khazih sila ka hi kei ding hi.” Galatia 1: 10
College sangnaupang pawl khat in minam, pau, numei
pasal, biakna kuamah deidan lo-in zatkhop ding innpi khat lam uh hi. Tawl khat
khitteh sangnaupang pawlkhat in hih innpi bawlpha-in, inndei neuneu-in khenin,
a ut peuhpeuh lut thei nawn lo-in, minam, pau, biakna deidanna nei innpi khat
suak sak hi. Tua bangin a khel mite’n kum tampi kizang khin ngei-na siksanin ka
bawlphat uh hi, ci hi.
Hih bangmahin Paul hun lai-in zong khat le khat
kideidanna lian mahmah hi. Galatia khua-a pawlpi sungah upna siksanin Gentile
mite lut ding uh hi, ci-in thu Paul in a pulaak zuau thuhilh pawl khat in
Gentile mite pawl sung hong lut ding uh leh vunat kul ding hi, ci uh hi. Ahi
zongin Paul in hih thu in Lungdamna Thu tawh kituak lo hi, ci-in dawngkik hi.
Paul in tua bang thuhilhna a dawnna-in Galatia pawlpi laikhak hi.
SUNDAY JULY 2
PAUL, LAIKHAK GELH PA
2Pet. 3: 15, 16 sim in. Pawlpi masate’n Paul’ laikhak a muhzia uh bang
kipulaak hiam? Kha Siangtho nasepzia bang hong hilh hiam?
______________________________________________________________
_______________________________________________________________
Paul in Galatia pawlpi tung a laikhakin leitung vai
laikhak hi lo hi. Kha
Siangtho makaihna tawh a gelh Galatia pawlpi kalsuanzia ding laikhak hi.
A laikhak dangte mah bangin Galatia pawlpi a laikhak in Paul nasepna-ah thupi
mahmah hi. Gentile mite tungah thuman khuavak a vapuakna panin
Paul in Mediterranean kima khua tuamtuam ah pawlpi phut hi. Paul in hih
pawlpite kiangah vazinin sawttam lo hi. A phakzawh loh pawlpite lunghimawh ahih
manin laikhak tungtawnin amaute makaih hi. Tua laikhakte pawlpi tuamtuam ah
hawm uh hi (Kol. 4: 16). Paul laikhak hon khat a kimuh nawn loh hangin tu-in
Thuciam Thak sungah ama gelh bu 13 om hi. Peter pulaak bangmahin pawlpi-te
tungah Paul laikhakte in Pasian kammal hi. Hih in pawlpite tungah Paul
thuneihna hong phawksak hi.
Pawlpite tunga Paul laikhakte in laikhak dangte tawh kibang lo-in tuam
diak hi. Kha Siangtho sawlna le makaihna tawh a gelh thute Pasian kammal hi.
Hih tawh kisai-in Oxford University panin mipil nih – Bernard Grenfell le
Arthur Hunt in Khrih ma le Khrih khit kum tampi, nidanglai lai kigelhte
(papyrus) Egypt gam panin hong muhkhiat uh a kipan mi tampi in Paul
laikhakte thupi sim semsem uh hi. Tua a muh khiatte lakah vanzuak vanlei zia
tuamtuamte, phiangsiahpiakna le mimal khat le khat lai kikhak cihte zong mu
khia uh hi. A kuama peuh in lamdang a sak uh thu khat om a, tua in:
laikhakgelhzia khempeuh kibangkim hi. Tua laikhakzia-te in (1) laikhakte le
laingah dingte kipulaakna, tua khitteh hopihna (2)lungdamkohna (3) laikhakna a
thute (4) mangpha khakna cihte hi. A tomin genleng Paul in ama hunlai-a
laikhakgelhzia zui-in pawlpite laikhak hi.
Tuhunin Lai Siangtho kigelh ding hi leh koi bangin a kigelh diam? Bang
lampi a kizang diam?
MONDAY JULY 3
PAUL A KISAPKHIATNA
Paul in ama hunlai-a laikhak gelhzia-te mah bangin
pawlpi tuamtuamte laikhak hi. Ahi zongin pawlpi dang a laikhakte sungah a kimu
lo a tuamdiak laikhakzia pawl khat Galatia pawlpi laikhak sungah kimu hi.
Galatia sunga a tuamdiakte tel lehang tua hun lai-a thupiangte le Galatia
laikhakte tel nading hong huh thei hi.
Gal. 1: 1, 2 sunga hopihna kammalte le Eph. 1:1;
Phil. 1:1 le 2Thess. 1:1 sunga hopihna kammalte enkak in. Galatia pawlpi mite
hopihna-ah koi bangin kibang a, koi bangin kilamdang hiam?
____________________________________________________________
______________________________________________________________
Galatia pawlpi mite hopihna kammal in pawlpi dangte
hopih kammalte sangin sau zaw hi. Paul in a nasepna-ah a thuneihzia a siksan
thute zong pulaak hi. ‘Sawltak’ cih kammal a khiatna in ‘a kisawl mi’ ahih kei
leh ‘kamtai’ cihna hi.
Thuciam Thak sungah ‘sawltakte in Jesuh nung a zui
mi 12 le Jesuh sihna pan thokik a mukha mite, tua thu pulaak dingin a kisawl
mite cihna hi (Gal. 1:19; 1Kor. 15:7). Paul in tua mite lakah kihel ahihna
pulaak hi.
Galatia khua mi kimkhat in Paul langpang uh hi.
Paul thugente mihingte tung pan hong pai thu hi, ci-in Paul neu muh uh hi. Paul
in hih thu khauh takin nial hi. Tua mite’n siatna piangsak uh hi. Paul’ tangko
Lungdamna Thu in Sawltak dingin a samkhia Khrih kiang pan hong pai thu hi (John
3: 34). Ahi zongin amaute’n Paul’ thuneihna nial veve uh hi. Paul thugente
thupi simsak lo uh hi. Paul pen Jesuh nungzui taktak hi lo hi. Tua ahih manin a
thugente pen Pasian kiang pan hong pai hi lo hi. A thuneihna zong Pasian’ piak
hi lo hi. Antioch pawlpi in Gentile mite kiangah nasem dingin a sawl uh hi, ci
uh hi (Sawl. 13: 1-3). Paul tuiphum a pia Ananias in sawl hi kha mah ding hi
(Sawl. 9: 10-18). Amaute’n Paul pen Damascus le Antioch khua panin kamtai pa
hi, cih ding simloh thudang om lo hi. Tua banah Paul’ gen thute in Pasian kiang
pan hi lo hi; ama hoihsak a hong gen hi zaw hi, ci-in nial uh hi.
Paul in tua bangin ama langa kigen thute in siatna
piangsak thei ding hi, cih mu hi. Tua hangin Paul in Pasian’ piak sawltak
thuneihna tawh tua bang mite nialpah hi.
Koici bangin i pawl sungah a kilangtang lo-in Lai
Siangtho thuneihna kinial hiam? Koi bangin tua bang thute mukhia thei ding na
hiam?
Bangci bangin tua
bang thute in hong huzaap kha thei diam?
TUESDAY JULY 4
PAUL PULAAK LUNGDAMNA THU
Sawltak thuneihna a letkip banah Paul in Galatia pawlpi a hopih kammalte
in bang pulaak hiam? Gal. 1: 3 -5 le Eph. 1:2; Phil. 1:2; Kol. 1:2 enkak in.
___________________________________________________________________
____________________________________________________________________
Paul in pawlpite a laikhak, a hopihna kammal masa nihte in hehpihna le
lungnopna hi. Hih in Paul’ laikhakte’ tuamdanna ahi hi. Hih kammal nihte in
Greek le Jew mite’ zat khat le khat kiho-na kammal hi. “ Hehpihna” (grace) cih
kammal in Greek laimalin ‘charis’ tawh aw suah kibang hi. Paul in hih kammal
banah Jew mite’zat ‘lungnopna’ cih kammal behlap hi.
Hih kammal nih in lungnopna mawkmawk hi lo hi. Lungdamna Thu pulaak
kammal hi. Paul in hih kammal Sawltak dangte sangin tam zang zaw hi. Hehpihna
le lungnopna in Paul kiang pan hong pai hi lo-in Pa Pasian le Topa Jesuh Khrih
hong piak ahi hi.
Gal. 1: 1-6 sungah Paul in Lungdamna Thu tawh kisai bang pulaak hiam?
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Paul in pawlpite a hopihna kammalte ah Lungdamna Thu tampi a pulaak loh
hangin thu laigil pulaak hi. Bang thu ah Lungdamna Thu kinga hiam?
Paul in a genna-ah thukham zuihna tungah kinga lo hi, ci-in pulaak hi.
Paul a langpante’n thukham tungah kinga hi, ci uh hi. A langkhat ah Lungdamna
Thu in eite thuak ding sihna singlamteh tungah thuakin sihna pan a thokik
Khrih tungah kinga hi. Khrih’ sihna le sihna pan a thawhkikna hangin
mawhna vangliatna kingah hi-in, mihing in amah le amahin tua zawhna ngah thei
lo hi. Khrih bek in mihingte hong lausak, hong hencip mawhna’ vangliatna zo hi.
Paul in Khrih sunga eite aa dingin kikoih hehpihna le nopna thute a
ngaihsut ciangin Pasian’ min thang tawntungta hen, ci-in pulaak hi (Gal. 1:5).
Paul in Lungdamna thu a pulaak kammalte Gal. 1: 1-5 na tel bangin gelh
khia in.
WEDNESDAY JULY 5
LUNGDAMNA THU A DANG OMLO
Thu-um mite laikhak a hopih kammalte khitteh bang
thute kigelh hiam? Koi bangin Galatia laikhak tawh kilamdang hiam? Gal. 1:6 le Rom. 1:8; 1Kor. 1:
14; Phil. 1:3; 1Thess. 1:2 enkak in.
____________________________________________________________
____________________________________________________________________
Paul in mun tuamtuam a om pawlpite laikhak hi.
Pawlpi khat le khat kibang lo-in buai-na tuamciat nei uh hi. Ahi zongin Paul in
tua bangin a laikhaknate ah thungetna, ahih kei leh thu-um mite upna hangin
Topa tungah lungdamkohna kammal pulaak masa hamtang hi. Siatna tawh kidim Korin
pawlpi tungah zong tua bangin laikhak hi ( 1Kor. 1: 4 le 5: 1 enkak in). Paul
in Galatia pawlpi sunga thupiangte hangin lungkim lo ahih manin lungdamkohna
pulaak masa nawnlo-in a gennop thute pulaak hi.
Paul in Galatia pawlpi sunga thupiangte hangin bang
kammal khuahte tawh thuhilh hiam? Gal. 1: 6-9, 5: 12
_____________________________________________________________
_____________________________________________________________________
Paul in Galatia pawlpi khuah takin thuhilh hi.
Sapna ngah Khristian hihna panin ciampel uh hi, ci-in pulaak hi. Gam le lei aa
ding nasem galkap khat taisimin galte tawh a kipawl galkap pa bangin Paul in
Galatia pawlpi genteh hi (Gal. 1:6). Paul in Galatia pawlpi tungah Pasian na
upna uh panin lampialin Pasian na langpang uh hi, ci-in thuhilh hi.
Bangci bangin Galatia pawlpi in Pasian nunghei uh
hiam? Lungdamna Thu nusia ahih manun Pasian nunghei hi pah hi. Paul in
Lungdamna Thu sangin thudang om hi, ci ngei lo hi. Ahi zongin Galatia pawlpi
sungah thuhilh kimkhat in Khrih upna bek tawh kicing lo hi (Sawl. 15:1-5), ci
uh ahih manin
Khrih hong hotkhiatna
kicing lo hi, a ci uh hipah hi. Hih bang thute hangin Paul heh hi. Tua bang
thuhilhte le tua bang thu a um mite’n Pasian’ thukhennna thuak ding uh hi (Gal.
1:8). Paul in hih thu nihvei gen kikkik hi (Gal. 1:9).
Tuhunin pawlpi kimkhat in upna sangin phutkhakna
(experience over doctrine) thupi ngaihsut zaw uh hi. Pasian tawh kizopna-ah
phutkhakna thupi taleh Paul in Galatia pawlpi tungah a laikhakna tungtawnin
upna man a thupitzia bang hong hilh hiam?
THURSDAY JULY 6
Paul in A Hilh
Lungdamna Thu Hong Kipatna
Galatia pawlpi a buaisakte in Paul’ thupuak Lungdamna Thu in ama
phuahtawm, ama angsung hamphatna dingin a pulaak hi bek hi, ci’n langpan uh hi.
Paul in tua bangin nasem takpi hi leh, a gen thute in tu-a bang lo-in koi
bangin Galatia pawlpi laikhak ding hiam? Gal. 1: 6-9, 11- 24 sim in.
_________________________________________________________________
__________________________________________________________________
Paul in bang hangin Galatia pawlpi sunga Gentile mite in vunat dingin
sawl lo hiam? Paul a langpante’n Paul in vunat dingin sawl hi, ci uh hi. Khat
vei teitei ciangin vunat kul ding hi, cih thei ahih manin sawl nai lo hi phot
ding hi. Bang hang hiam cihleh Paul pen mite lungkim nading nasem khat hi, ci
uh hi.
Paul in tua bang mawhsaknate hilh kik hamtang hi (Gal. 1: 8, 9). Paul in
mihingte lungkim nading nasem hi leh a thuhilhzia a tuampi khat hi ding hi.
Bang hangin Paul in mi khat in Khrih’deihna zui-in, tua kawmin mite
lungkim nading nasem khawm thei lo hi, ci-in pulaak hiam?
____________________________________________________________________
____________________________________________________________________
Paul in a gen Lungdamna Thu Pasian kiang pan hong pai hi, ci-in a pulaak
thu (1:11,12) koi bangin Gal.1:13-24 in hong theitelsak hiam?
___________________________________________________________________
___________________________________________________________________
Gal.1:13 -24 sunga thute in Paul a kikhelma-a a nunzia, (a neu 13 -14) a
kikhelna thu (aneu 15,16) le a kikhel khita thute ( aneu 16 -24) pulaak hi.
Paul in a tangko thute Pasian kiang pan simloh mi khat tung pan hong pai
thu ahih theihlohna pulaak hi. Paul in a tangko thu mite’ simloh pampaih ding
phal lo hi. Paul in a tuahkhak thute a pulaak hi-a, a tuah thute pulaak dingin
sapna ngah ahihlam zong kitel hi. Bang bang tuak taleh a kisawl bangin sem
dingin khensat hi.
Khrih hong sapna koi bangin na theitel hiam? Bangci bangin Pasian in Ama
nasem dingin hong sam takpi hi, ci-in na kitelcian hiam? Kitelcian na hihleh
bang hangin midangte’ hong makaihna zuih ding kisam hiam?
FRIDAY JULY 7
NGAIHSUTBEH DI
Pawlpi a tamzaw ah Jew mi om hi. Hih thu siksanin Jew thuhilhsiate’n
pawl sungah munkip ngah uh hi. Paul’ hilh thute kuamah in Lai Siangtho siksanin
nial theilo hi. Tua hi-in Paul a nialte’n siksan om lo-in a nial uh hi-in,
Paul’ thuneihna suksiat ding vaihawm uh hi.Paul in cikmah hunin Jesuh nungzui
ngei lo hi; sawlna zong ngah ngei lo hi; a thuhilhte in Peter, James le sawltak
dangte’ thuhilh tawh kibang lo hi, ci-in mawhsak uh hi.
“Tua bangin pawlpi suksiat ding thu a vaihawm mite tungah Paul heh hi.
Galatia pawlpi in pawlpi susia thei thute a theih nadingun Paul in amaute
laikhak hi. Paul in tua bangin upna pan lampialna in a lauhuai-zia hilh hi.”
Ellen G. White, Sketches from the Life of Paul, 188, 189.
KIKUP DING DOTNATE:
1. Bangci bangin
Lungdamna Thu na telzia pulaak in. Koi bangin Paul’ gelh thute in hong
theitelsak hiam?
2. Paul in Galatia
pawlpi a hopihin ah Khrih a hong sihna thu pulaak hi. Bang hangin Khrih hong si
hiam? Bangci bangin Khrih hong si hi, cih thu na tel hiam?
3. Paul in Pharisee-te’
ngeina, Thuciam Lui cihte thupi ngaihsut hi.
(Gal.1: 14). Upna
thu-ah ngei-na in bang dinmun nei hiam? Ngei-na tawh kisai-in Paul’ tuahkhak
thute in tuhun aa dingin bang hong hilh hiam?
4. Bang hangin Paul in
ama thuhilh tawh kituak lo thuhilhnate langpan hiam? Ama thuhilh tawh kituaklo
thu kihilhte ngaihsun in. Na pawl sungah Lungdamna Thu tawh kituak lo thuhilh a
om hiam?
TOMLAKNA
Galatia pawl sunga zuau hilhsiate in Paul’ hilh
Lungdamna Thu in
Pasian kiang pan hi lo hi. Paul in Pasian’ sawltak hi lo hi, ci-in a
thuhilhte langpan uh hi. Paul in tua bang zuau thute thuman tawh dawng kik hi. Paul in hotkhiat ngah
nading lampi khat bek om hi; Lungdamna Thu in Pasian kiang pan bekin hong pai hi, ci-in pulaak
hi. Pasian’ sap taktak ahihna le a kikhelzia, a tuahkhak thute zong pulaak hi.