LESSON 12 SEP 9 – 15
KHA SIANGTHO TAWH NUNGTA
SABBATH NITAK: TU KAAL SUNG SIM DING: Gal. 5: 16 – 25; Thkna. 13:4, 5; Rom. 7: 14 – 24; Jer. 7:9; Hos. 4:2; Matt. 22: 35 – 40.
KAMNGAH: “Ken kong cihin ah Kha Siangtho sungah na gamta un. Tua hi leh
ci le sa lunggulhna a zui kei ding uh hi.” Galatia 5:16.
I labu sunga a kideih mahmah Robert Robinson’ phuah
“Hong pai un,
Thupha namkim nak” cih la phuak pa pen upna tawh a
khangkia mi hi lo hi. A pa in a nusiat ciangin dahleh thangpaai luat manin zu
le sa tawh kidiah hi. George Whitefield thugen a zak a kipan Robinson in Topa
tungah hong ki-ap hi. Methodist pastor khat hong suakin la tampi hong phuak hi.
A la phuah masakin ah “Ka leibat lianlua tua Hehpihna tungah, nisim in Nangma
hoihna in khau bangin nisimin hong khih den hen, a vakthap nuam ka lungsim Nangma
kiangah.” Mi khat in vakthap nuam lungsim cih deihlo-in “ Topa kong vak san dek
zel hi. Ka it Pasian hong kem in. Hiah, ka lungsim Nang sung seel in” cih tawh
laihsak hi.
La phuakpa in Khristian nuntakna-ah a hamsatnate pulaak hi. Thu-um mikim
in nunzia nih kinei hi. Cilesa nunzia le Kha Siangtho makaih nunzia hi. Hih
nunzia nihte kido den hi. Cilesa nunzia in a tawntungin Pasian kiang pan
vakkhia nuam taleh Kha Siangtho makaih dingin i ki-ap leh cilesa sila pan i
suakta ding hi. Hih in Paul hong hilh tu kaal sung i kikum ding hi.
SUNDAY SEP 10
KHA SIANGTHO SUNGAH NUNGTA
Gal. 5: 16 sim in. Upna tawh nuntakna le ‘Kha Siangtho sungah nuntakna’
in bang kizopna nei hiam? Thkna. 13: 4, 5; Rom. 13:13; Eph. 4:1, 17; Kol. 1:10.
____________________________________________________________
_____________________________________________________________
Paul in Thuciam Lui sunga gentehna siksanin thu-um mite nunzia ding hong
hilh hi. Paul mahmah zong Jew mi khat ahihna tawh kizui-in Khristian khat ii
nunzia ding a hong hilhna khempeuh ah lampai tawh genteh hi. Khristian cih min
a om ma-in thu-um mite ‘Lampi’ ci-in kiciamteh hi. Hih tawh kizui-in Paul in
Khristian khat ii nunzia a hilhnate-ah ‘lampai’ tawh genteh hi (John 14: 6;
Sawl. 22:4; 24: 14). Pawlpi masate’ hun lai-in Khristiante in Khrih bulphuh
thute a um bek hi lo uh a, Khristian biakna in ‘nunzia’ ‘thuman sungah lampai’
mite ci-in kiciapteh hi.
Paul in Thuciam Lui siksanin lampai-na tawh gentehna-in Khristian nunzia
ding bang pulaak hiam? Pai. 16: 14; Siam. 18:4; Jer. 44:23 le Gal. 5: 16, 25;
Rom. 8:4 enkak in.
_________________________________________________________________
_________________________________________________________________
A nungta mawkmawk hi lo-in thukham deihna bangin a nungta dingin Paul in
thu-um mite hong hanthawn hi. Hebrew laimal ‘halakhah’ in thukhamhilh
siate in thukhenzum tawh kisai zuih ding thukhun le pupa’ ngei-na tawh kisai a
pulaakna uah kizang kammal hi. Halakhah in Jew thukham hi-in, a khiatna in
‘lampai ding’ ‘pai nading lampi’ cihte pulaak hi. Paul in hihte siksanin Kha
Siangtho sungah a nungta mi in thukham deihna bangin a nungta mi hi, ci-in hong
hilh hi. Kha Siangtho le thukham kilangneih lo hi. Khristian khat in thukham
palsat lo hi. Paul in thukham langpan lo hi. Thukham deihna bangin nungta hi.
Paul in thukham zuihna tawh diktanna kingah hi, cih thu langpan hi. Pasian’
deih thumanna in a kimu thei gamtatna tawh kingah thei lo hi; I sungah Kha
Siangtho in na a hong sep ciang bekin Pasian’ deihna tawh kituak thumanna kinei
thei ding hi bek hi (Gal. 5:18).
Kha Siangtho tawh na nungta hiam? Koi bangin tua nunzia na ngah hiam?
Kha Siangtho sungah a nungta dingin bang in hamsa sak hiam?
MONDAY SEP 11
KHRISTIANTE’ DO DING
“Bang hang hiam cihleh ci le sa lunggulhna in Kha
deihna tawh kituak lo a, Kha deihna in ci le sa lunggulhna tawh kituak lo hi.
Na gamtat nop bangnun na gamtat theihloh nadingun tua nihte khat le khat a
kilehbulh den hi.” Gal.5: 17; Rom. 7: 14 – 24).
______________________________________________________________
______________________________________________________________
Paul in thu-um mite do ding leitung gal kido hi
lo-in, a kimu thei lo, i sung ah kido ci le sa deihna le Kha Siangtho deihna
hi. Bang hang hiam cihleh ci le sa tawh mihingin kipiang hi (Rom. 8:7). Tua
hi-in Kha Siangtho tawh i suahkik ciang bekin ci le sa tawh kido-na hong om hi
(John 3:6). Khristian hilote in ci le sa do deihna do ngei lo cihna hi pah lo
hi. Ahi zongin Kha Siangtho makaihna lo-in a hoihlo khat peuh kuamah in do lo
hi. Ahi zongin thu-um mi in ci le sa deihna bangin nungta lo-in Kha Siangtho
makaihna bek tawh a nungta mi hi.
A khang a khangin thu-um mite’n ci le sa deihna
panin suahtak ding hanciam hi. Mi kim khat in gam simtham ah khat guak teng hi.
Kimkhat in vangliatna khat ngah dingin tua in zawhpih dingin lamen uh hi. Tua
bang ngaihsutnate man lo hi. Kha Siangtho vangliatna tawh ci le sa deihna kizo
mah taleh, Khrih nihvei-na hong pai ciangin pumpi thak i ngah mateng ci le sa
deihna a do den ding i hi hi. Gam simtham ah khat guak vateenna in ci le sa
deihna hong zo sak lo ding hi. Bang hang hiam cihleh koi mun koi mun ah i om
zongin, i sih mateng ahih kei leh Jesuh hong pai mateng, i om na peuhpeuh ah ci
le sa deihna in hong zui den hi.
Paul in Romans 7 sungah a pulaakna-ah Khristian
thu-um khat in a sepnop khat a khaktan om hi. Tua in ci le sa deihna tawh kido
i hi hi. Bang hang hiam cihleh nunzia nih tawh i nungta hi. Ci le sa deihna
maw, Kha Siangtho deihna khat zaw zaw ah i om den hi. Kha Siangtho in Kha
Siangtho deihna bangin hong nungta-sak hi. Ci le sa in ci le sa deihna hong
zuisak hi. Ci le sa in Kha Siangtho’ deihna tawh kituak lo hi. Bang hang hiam
cihleh a kikhel mi in amah le amahin ci le sa deihna a nial zo kei hi. Nisim in
Kha Siangtho sungah nungta-in ci le sa deihna a nial den ding i hi hi. Tua
manin Paul in Kha Siangtho sungah a nungta dingin i telzawk ding hong hilh
tawntung hi.
Ci le sa deihna zui ding maw, Kha Siangtho deihna
zui zaw ding ci-in na telzawkna tungtawnin ci le sa tawh kido mi khat in tua
galdo a zawh nading bangci bangin huh ding na hiam?
TUESDAY SEP 12
CI LE SA NASEPTE
Kha Siangtho in ci le sa tawh kilem ngei lo hi,
ci-in a pulaak khitteh Paul in a kicingzaw-in Kha Siangtho makaih gamtat zia le
tong le ci le sa gamtat kibanglote pulaak hi (Gal. 5: 18 – 26). Tuate in pelh
ding le zuih ding hong musak hi. Greco-Roman le Jew mite’n zong tua bang dan a
hoih le hoih lo etkakna nei uh hi.
A nuai-a Lai Siangtho munte in pelh ding le zuih
ding bang hong hilh uh hiam? Paul gelhte tawh a kilamdang, a kibang a om hiam?
Jer. 7:9; Hos. 4:2; Mark 7: 21, 22; 1Tim. 3: 2, 3; 1Pet. 4:3; Mang. 21: 8.
____________________________________________________________
______________________________________________________________________
Paul in pelh ding le zuih dingte tel mahmah hi.
Pelh ding le zuih dingte a kilamdang hi bek lo-in, pelh dingte in ci le sa
panin a gahkhia-te hi. Zuih dingte in Kha Siangtho gah hi. A kilamdannate uh
thupi hi. Bang hang hiam cihleh “ci le sa in sihna manawh hi. Kha Siangtho in
ahihleh hinna pia hi.
Khat in pumpi deihna bek zui, amah leh amah bek mah
kimuang hi. A khat in ahihleh mi dang aa dingin nungta, muantakcing, nopna tawh
kidim hi. Khat in mihing kiang pan hong pai hi. Khat pen in vantung pan hi-in,
nuntak kikhelsak, gamtat hoih tawh hong nungta-sak hi.” The Epistle to the
Galatians, 308.
Paul in ci le sa gamtatna le Kha Siangtho sungah
gamtatzia kilamdanna a pulaakna ah, ci le sa gamtatnate ci-in pulaakin-ah Kha
Siangtho sungah gamtatna in lomkhat hi. Gamtatnate, ci-in kipulaak lo hi. Hih
kilamdanna in bang hong hilh hiam cihleh ci le sa gamtatna in kisiatna,
kilangneihna, kimuhdahna simloh bang mah piangsak lo hi. Ahi zongin Kha
Siangtho sungah gamtatna khempeuh pumkhat sakhat hi.
Gamtat tawh kisai-in mi khat in lungsim siangtho-in
thuman a theihna a zui ahih nak leh Pasian a muhzia cihte a thupi hi lo hi.
Thuman bek mah thupi hi, ci uh hi. A langah pelh ding thute in Pasian i muhzia
khial leh biakna, gamtatna, cihte thusia in zui dinga khat le khat kizopna
kisia ding hi.
Tua banah tawntung
nuntakna tawh hong kigamla-sak ding hi (Gal. 5: 21).
Ci le sa gamtatnate khat khit khat gelh in. Koi
bangin Thukham 10 palsatna tawh kizom hiam?
WEDNESDAY SEP
13
KHA SIANGTHO GAH (Gal. 5: 22 – 24).
“Kha Siangtho gah in ki-itna, lungdamna, lungnopna,
lungduaina, migitna, hoihna, cihtakna, lungnemna, pumpi ki-ukzawhna hi (Gal. 5:
22). Koi bangin Thukham 10 thupiak bangin nuntakna in Kha Siangtho gah tawh
kidim hi, cih kimu thei hiam? Matt. 5:21, 22, 27, 28; 22: 35 – 40.
_____________________________________________________________
______________________________________________________________
Thukham 10 in itna aitangin hong kipia hi lo hi.
Thukham 10 in koi bangin Pasian le mite tungah itna nei-in itna pulaak zia ding
hong hilh hi. Thukham sangin itna in vanglian mah taleh itna le thukham
kilangdo lo hi. Pasian le mite tungah itna neih manin Thukham 10 kisam nawn lo
hi, cih thu in a mawknapi hi.
Kammal khat in ci le sa gamtatna nam 15 a pulaakte
le Kha Siangtho gah nam 9 kilamdang mahmah hi. Lai Siangtho thuthuk kante in
tua 9, khen 3 suakkik uh hi. Ahi zongin tua nam 9 kigualhzia – a masa pan a
tawpna dongin, a thupite masa sak, thupi lote nunung cih bang hi lo hi. Kimkhat
in tua khenthum in Pa, Tapa le Kha Siangtho limcing hi, ci uh hi. Kimkhat in
tua khenthumte in Pasian tawh i kizopzia ding, vengte tawh kizopzia ding le i
nunzia ding pulaak hi, ci uh hi. Kimkhat in ahihleh Khrih nunzia pulaak hi, ci
uh hi. Hih bang muhziate hoih mah hi. Ahi zongin Paul hong theihsaknop a thupi
pen in i Khristian nunzia ding a hong hilhin ah itna nei ding cih mangngilh loh
ding thupi hi.
Paul in a masa penin itna a koih pen a mawkkoih hi
lo hi. Itna kisapzia Gal. 5:6, 13 ah pulaak khin hi. Mundangte ah zong itna mah
masak pen hi (2Kor. 6:6; 1Tim. 4: 12; 6:11; 2Tim. 2:22). Tham lo-in Khristian
hi lo biaknate in zong itna pen Khristian nunzia ding hi, ci-in thei uh hi.
Itna in gamtat zia le tong dangte tawh kikim lo hi. Tuate lak pan itna in thupi
pen, kisam pen hi. Itna in Kha Siangtho gah panin thupi pen hi (1Kor. 13:13;
Rom. 5:5). Itna in i nunzia khuasak hong hilh hi. Lungsim puakzia ding hong
hilh hi (John 13: 34, 35). Thupi mahmah hi napi khat veivei itna lahkhiat ding
hamsa hi.
Itna ah angsung nialna a kihel hiam? Angsung nialna
om lo-in itna a om thei diam? Koi bangin Khrih in itna le angsung nialna thu
pulaak hiam?
THURSDAY SEP
14
ZAWHNA LAMPI
Khristian khat in a sungah kido-na nei den hi. Tua
kido-na in cilesa le Kha Siangtho kido-na hi. Lelhna, mawhna, siatna cihte in
Khristian nunzia a uk ding hi lo hi.
Kha Siangtho tawh a nungta mi in cilesa tungah a
zawhtheihna tawhtang Gal. 5: 16 – 25 in bang pulaak hiam?
________________________________________________________________
________________________________________________________________
Gal. 5: 16 – 26 sungah gamtatzia nam 5 kimu thei
hi. Tua nam nga-te in Kha Siangtho sung a om nunzia hi. Amasa-in thu-um mi in
Kha Siangtho tawh lampaikhawm ding hi (Aneu 16). Greek laimal ‘peripateo’ hi-in
a khiatna in ‘a kimkot ah pai’ ‘a nungzui’ cihna hi. Greek mipil Aristotle
nungzuite Peripatetics kici hi. Bang hang hiam cihleh Aristotle paipai-na ah
zui uh hi. Tua bangin Kha Siangtho tawh lampaikhawm mi in tawm vei sung bek hi
lo-in, nisim tatsat lo-in Kha Siangtho tawh lampaikhawm ding hi.Tua banah
nisimin Kha Siangtho tawh lampaikhawm dingin khensatna zong kisam hi.
Tatzia nihna: ‘kimakaihsak’ (aneu 18). Pai nading
mun ah i pai nadingin Kha Siangtho hong makaih ding kisam hi (Rom. 8:14; 1Kor.
12:2). Makai ding bek i hi kei a, nungzui ding zong i hi hi.
Kha Siangtho sungah nuntakna Gal. 5: 25 sungah
nisim a thaksuahna hi. Hih in Khristian i hihna ciaptehna hi. Kha Siangtho tawh
lampaikhawm mi in Kha Siangtho tawh nungta khawm ding hi. Aneu 15 ah kizang
‘lampaikhawm’ (peripateo) cih le aneu 16 a kizang ‘lampaikhawm’(stoicheo)
kibang lo hi. Aneu 16 ah galkap sunga kizang kammal hi-in, ‘kalsuan kituak’
‘dingkhawm’ ‘ kiton’ cihte pulaak hi. Cihnopna-ah Kha Siangtho in hong
nuntaksak banah nisim i nunzia ding hong makaih hi.
Gal. 5: 24 ah Paul in gentehna kammal ‘sisak’ a
zatna-ah Kha Siangtho tawh a nungta khawm mi ihih leh cilesa deihna a sihkul
hi. Upna thu-ah Kha Siangtho tawh a kivak mi in thadimin, a cilesa deihna
ahihleh gilkialin thakiam hi.
Zawhna ngah dingin Khrih hong kamciamtawh a nungta
dingin tu-in bang khensatna kisam hiam? Bang kikhel, kipuahphat ding om hiam?
FRIDAY SEP
15
NGAIHSUTBEH DING: “Khristiante zuih lampi in lamnuam hi lo hi. Lam hamsa a nawk
ding om hi. Ze-etna lianpi in umcih hi. Cilesa in Kha Siangtho langpan hi. Kha
Siangtho in cilesa langpan hi. I manawh zawk in hong uk hi.Khuavak le thuman a
nial mite in Pasian le a thupiak langpan uh hi.”
Ellen G. White Comments, The SDA Bible Commentary,
vol. 6, 1111.
“Kha Siangtho uk mi in Khrih nunzia tawh a nungta mi hi. Khrih mu
thei-in i hopih thei kei hi. Ahi zongin Kha Siangtho in Ama hong ompih mah
bangin hong ompih hi. Khrih a sang mi khempeuh sungah Kha Siangtho in hong
nungta-in, eite tungtawnin nasem hi. Kha Siangtho tawh a nungta mi in Kha
Siangtho gah- itna, nuamna, lungnopna, thuakzawhna, migitna, hoihna, upna tawh
nungta hi (MS. 41, 1897).” Ellen G. White Comments,
The SDA Bible Commentary, vol. 6, p. 1112.
KIKUP DING DOTNATE
1. Cilesa deihna sisak
cih thu ngaihsun in. Bang a cihna hiam? Koi bangin cilesa deihna si hiam? Bang
zah vei a sih kul hiam? Bang hangin Paul in tua bang kamkhuah zang hi ding
hiam? Tua bang kammal a zatna thu in cilesa deihna a sih ding hamsa hi, cih
hong hilh hi lo hiam?
2. Mi khat in Kha
Siangtho gah a neih nadingin ama pantheih nading a om diam? Na nunzia in hih
tawh kisai bang pulaak hiam?
3. Gamtatna tawh hi lo,
upna tawh hotkhiatna kingah hi, cih thu in cilesa gamtatna langpan hi lo hiam?
4. Topa tawh na
kalsuankhopna-ah a hamsa penpen bang hiam? Pasian tawh kizopna hong khak tan
mawhna hi lo hiam? Mawhna hangin lungkhamna, dahna, khat le khat kizopna a
kipan Pasian tawh kizopna kisia hi lo hiam? Mawhna zawhna kamciam hong kipia
khin ahih manin bang hangin hotkhiatna in eite aa dingin Khrih hong sihna tung
bekah kinga hi, cih phawk ding kisam hiam?
TOMLAKNA:
Thu-um mite nuntakna ah cilesa deihna le Kha Siangtho deihna kido-na den
mah taleh, cilesa deihna zuih ding hi lo hi. Bang hang hiam cihleh Khrih in
mawhna le sihna zo khin hi. Nisim in Pasian hehpihna in cilesa deihna hong
zozo-sak thei hi.