LESSON 11 SEPTEMBER 2-8
KHRIH SUNGAH SUAHTAKNA
SABBATH NITAK: TU KAAL SUNG SIM DING: Gal. 5: 1 – 15; 1Kor. 6:20; Rom.8: 1, 4; 13: 8; Heb. 2:14, 15.
KAMNGAH: “ Sanggamte aw, note ahihleh a
suakta mi ahi dingin Pasian in a hong sap ahi hi. Ahi zongin tua suahtakna pen
na pumpi uh ut bangbangin gamtat theih nadingin paulam zonna-in nei kei unla,
itna tawh khatlekhat kikhualna-in zangzaw un.” Galatia 5: 13.
Khrih sungah suahtakna khahsuah khak ding kikep kul a thupitna Gal. 2:4
in hong hilh hi. Paul’ gen suahtakna in bang hi ding hiam? Hih suahtakna ah
bang kihel hiam? Bang ciang huam hiam? Ciangtan a nei diam? Khrih sungah
suahtakna le thukham in kizopna a nei hiam? Galatia pawlpi in hih thute a
ngaihsut dingun Paul in lauhuai thunih hilh hi.
(1)
Thukham tawh diktanna ngah ding (legalism): Paul’ langpangte in gamtat
hoihna tawh Pasian maipha ngah dingin lamen uh hi. Hih thu hangin Khrih hong
suahtaksakna, upna tawh Ama sungah kingah hotkhiatna tawh kigamla uh hi.
(2)
Khrih hong suahtaksakna zangkhial: Khrih in hong hon khin cih siksanin
ut bangin kigamta thei hi, ci-in a ngaihsut mite in suahtakna le thukham
kilangdo hi.
Thukham tawh diktanna kingah hi cih thu le Khrih in hong suakta-sak hi,
ci-in ut bangin gamtatna in suahtakna taktak tawh kituak lo hi. Bang hang hiam
cihleh tua bangin a ngaihsun mite in saltanna sungah a om lai mite hi. Ahi
zongin Paul in Galatia pawlpi-te kiangah Khrih sungah suahtakna mantak
tawh a kip den dingun
thuum hi.
SUNDAY SEP 3
KHRIH IN HONG KHAHKHIA KHINZO
“Khrih in eite hong khahkhia khitna hangin mi
suaktate hi khinta ihih manin tua suahtakna thu-ah kipin om unla, sila va
suakkik nawn kei un.” Gal. 5:1.
Galkapmangpa in ama nuai-a galkapte thu a piak
bangin Paul in zong Galatia pawlpi-te kiangah Khrih sungah suahtakna a nusiat
loh nadingun thuneihna tawh hanthawn hi. Paul in khuaktakin thupia a, a thupiak
in thu-um mite gamtangsak hi. Paul in tua ding mah ngimna nei hi. Galatia 4
sungah zong hih thu mah gen a, Galatia 6 sungah zong gen hi. Khrih sungah
suahtakna in Paul’laigelh khempeuh huam khin hi. Galatia pawlpi in hih
suahtakna a taisan khak ding uh a lauhuai-na zong gen hi.
Gal. 1:3, 4; 2:16; 3: 13 sim in. Bang thugentehnate
kimu hiam? Koi bangin Khrih in ei aa ding a hongsepte hong telsak hiam?
______________________________________________________________
_________________________________________________________________
“A suakta dingin Khrih in hong khahkhia hi” cih thu
in pulaak khat nei hi (Gal. 5: 1). Hih thu in sila suahtakna tawh kigenteh hi.
Bang hang hiam cihleh sila in thuneihna khat zong nei lo hi. Tua hunlai mite’
upna ah pasiante in sila khat tankhia thei hi. Tua sila in amah a tankhia
pasian tawh kipawl hi, ci-in um uh hi. A taktakin sila in a suahtak nadingin
biakbuk ah sumpi khia hi. Delphi khuapi-a Pythian Apollo biakbuk 201 BC pan AD
100 sung thute kiciaptehna 1000 phial bang kimu hi. Suahtakna ngah dingin
Pythian pan Apollo hih na ciaptehnate Amphissa khua-a om Sosibua ii Nicaea
minnei sila numei kiang pan a lei hi, ci-in kiciamteh hi. Nicaea in Apollo
kiangah suahtakna dingin pia hi.” Ben Witherington III, Grace in Galatia (Grand
Rapids: William B Eerdmans Publ., 1998), 340.
Nidang nate ciaptehna le zat kammal a kibatna le
kilamdanna om hi. Paul in phuahtawm tangthu zang lo hi. Mihing in amah le amah
kitankhia thei lo hi (1Kor. 6:20; 7:23). Kitatkhiat nading mihing’ piak zawh
ding hi lo hi. Ei le ei kihon thei dingin mihing in bangmah hi lo hi. Ahi
zongin i manthan loh nadingin Jesuh hong pai in i lohzawh loh leiba hong lohsak
hi. I mawhna thaman hong piaksak hi. Tua manin mawhsakna pan a suakta i hi hi.
Na nunzia kisittel in. Nang le nang kihon thei
dingin na kingaihsun ngei hiam? Khrih tung pan na ngah hotkhiatna thu hangin
bang zahin lungdam ding kisam hiam?
MONDAY SEP
4
KHRISTIAN SUAHTAKNA OMZIA
Paul in suahtakna sungah kiptakin om un, ci-in a pulaakin ah bulphuh
ding thu om hi. Khrih in hong suakta sak khin ahih manin kiptakin om un.
Khrih
in eite aa dingin a sepna hangin eite in suahtakna ngah i hi hi. Suahtakna thu
a pulaak khitteh Paul in thu-um mite hanthawn hi (1Kor.
6: 20; 10:13, 14; Kol. 2:6). Gentehna-in Romans 6 in Khrih sungah a om
mite nunzia pulaak hi. “ I nunlui in Khrih tawh sikhawm hi” (Rom. 6:6) Hih thu
siksanin Paul in thu-um mite tungah “ Tua ahih manin a sithei na pumpi uh
mawhna ki-uksak nawn kei un” (Rom. 6: 12). “Khrih sunga na dinmun uh bangin
nungta un” ci-in hong hilh hi. Hotkhiatna tawh a nungta mite in
Pasian’tanu tapa hihna a kilangsak dingin vangik hi lo hi. Ama tanu tapa
i hihna tawh kizui-in nuntak ding ahi hi.
Khrih in bang panin hong honkhia hiam? Rom. 6: 14, 18; 8:1; Gal. 4: 3,
8; 5:1; Heb. 2: 14, 15.
________________________________________________________________
________________________________________________________________
Lai Siangtho Thak sung mundangte sangin Paul’ laikhak in suahtakna
limgen zaw hi. Paul laikhak sungah ‘suahtakna’ ahih kei leh suahtakna tawh
kizom kammal mun 28 val bangah kimu thei hi. Tua lo Lai Siangtho Thak mun 13 ah
kimu thei hi.
Paul in suahtakna a genteh bang gen nuam hiam? A masa-in suahtakna i cih
in a thu bek hi lo hi.Gam vai suahtakna hi lo hi. Vanzuak, vanlei suahtakna hi
lo hi. Ut bangbangin gamtatna hi lo hi. Jesuh Khrih tawh kizopna-ah hong dal
bangmah om lo -in Amah tawh suakta takin kizopna hi zaw hi. Cilesa koltanna pan
suahtakna, thukham hong mawhsak biakna panin hong khahkhia hi. Tuate banah
mawhna, tawntung sihna le siatna pan suahtakna hi.
“Chrih lo tawh nuntakna in thukham koltanna sungah om lai, leitung
siatna sungah nungta, mawhna koltang, cilesa deihna kimakaihsak, siatna tawh
nungta cihna hi. Khrih in saltanna khempeuh, sila suahna khempeuh panin hong
honkhia hi.” Timothy George, Galatians 354.
Bang in hong hencip hiam? Gal. 5: 1 lotngah in. Khrih hong piaksa
suahtakna tawh a nungta dingin Topa tungah ki-ap in.
TUESDAY SEP
5
THUKHAM TAWH DIKNA
NGAHSAWMNA A LAUHUAI-NATE
(Gal. 5: 2-12)
Paul in a pulaak ding thute a thupitzia i theih
nadingin Gal. 5: 2-12 kipatna-ah ‘en un,’ ‘ ngai un’ ‘ ka gen thute ciamteh un’
‘keimah Paul in note tungah thu kong gen hi,” ci-in pulaak masa hi. Paul in
hehin thugen hi lo hi. Khuahtakin a kampau in a gen thute hoihtak a ngaih ding
uh a deihna leh sawltak thuneihna kilangsak hi. Gentile mite in hotkhiat ngah
nading vunat ding ahih leh tua bang thupiak in a lauhuai-zia a phawk ding uh
deih hi.
Gal. 5: 2 – 12 sim in. Paul in vunatna tawh kisai
bang thu vauhilhkhol hiam?
________________________________________________________________________
________________________________________________________________________
Pasian’ maipha ngah dingin vunat kul hi cih thu in
mi khat in a kihotkhiat nadingin thukham khempeuh a zuih kul hi, cih pulaak ahi
hi. Aneu 2, 3 sungah kammal zat pawl khat in thuthuk pulaak hi. Amaute’n Khrih’
hong hotkhiatna ngah kha lo ding uh a (ophelesei), thukham nuai-ah a nuntak uh
kul ding hi (opheiletes). Mi khat in thukham bangin a nuntak nop leh khat
zui-in khat zui lo hi lo ding a, a vekin zui maw, ahih kei leh bang mah zui lo
hi vet ding hi.
Nihna-ah Khrih tawh kizopna nei lo ding uh hi.
Gamtatna tawh diktanna ngah ding hanciamna in Khrih sungah dikna ngah ding
Pasian hong geelsak a nial hi pah hi. Upna tawh dikna ngah hi napi, gamtat hoih
tawh diktan ngah dingin ngaihsun uh hi. Upna le gamtat hoih tawh diktanna
kingah hi lo hi. Ei le ei kihonkhia thei lo, Khrih upna tawh hong kihon hi, ci
napi, vunat kul hi, cih thu nihin tonkhawm thei lo hi.” John R. W. Stott, The
Message of Galatians
(Leicester:
InterVarsity Press, 1968) 133.
Thumna-ah vunatna in upna khauh thei lo hi. Paul in
a tawpdong tai zo lo a dinkhawm mi tawh genteh hi. A tawp dong tai lo zo,
dinkhawl hi. Aneu 7 ah Paul kammal zat ‘lampialsak’ ‘khaktan’ in galkapte
gamtat a pulaak kammal hi. Galte nehzawh loh nadingin lampi susia, lei kidawhte
susia cihte a pulaak kammal hi.” The SDA Bible Commentary, vol. 6., 978.
A tawpna-ah vunatna in Singlamteh nawlkhin hi. Koi
bangin hem hiam cihleh vunatna in mihingte amau le amau-in kihon thei hi, cih
pulaak hi. Tua in mihing kiphatsakna piangsak hi. Ahi zongin Singlamteh in
mihing kiphatsakna lehdo hi. Bang hang hiam cihleh Singlamteh in Khrih tung
bekah kinga ihihlam hong hilh hi.
Vunatna lo-in dikna kingah lo hi, a ci mite tungah
Paul heh hi. Ki-at khia unla gehsa mi bang un, ci-in khuahtakin kampau hi.
Vunatna tawh dikna kingah lo ahihlam a tel ding uh a deihluat man hi zaw hi.
WEDNESDAY SEP 6
SUAHTAKNA HI-IN UT BANG GAMTAT NADING HI LO
(Gal. 5:13) Gal. 5:13 in Galatia a kilamdangsak thu hi. Tua ma-in Paul
in
hotkhiatna tawh kisai thute pulaak hi. Ahi zongin
Gal. 5:13 a kipan gamtat zia le tong pulaak hi. Gamtat tawh hotkhiat ngah hi lo
mi khat in koi bangin nungta ding hiam? Suahtakna zatkhialh loh nadingin bang
hong hilh hiam?
______________________________________________________________
__________________________________________________________________
Mi tampi in hehpihna, Khrih sungah suahtakna cihte
telkhial hi (Rom. 3:8; 6: 1,2). Paul’ pulaak hotkhiatna thu a khial hi lo-in,
mihingte in cilesa deihna a zuihnop zawk manun tua bangin telkhialhna piang hi
zaw hi. Kumpi, khuapi kisia tampi om hi. Tuate’ kisiatna a hangin gamtat zia le
tong hoihlohna, amau ut thu zuihna hangin kisia uh hi. Tua hi-in Khrih nungzui
khempeuh in cilesa deihna pelh ding hong hilh den hi. Itna tawh khat le khat
kihuh ding hong sawl hi. Itna nei mi in cilesa deihna sisak masa hi. “Kei” cih
lungsim, kiphatsakna a si-sak mi hi. Ciangtannei lo midang a it mi in a hampha
mi hi.
Tua bang mi in thuneihnopna, za le vang lunggulhna
hi lo-in itna tawh a piakhia mi hi.” Sam K. Williams, Galatians (Nashville:
Abington Press, 1997), 145.
Khristian biakna-ah i om a Lai Siangtho in a hong
pulaak bang mahin Gal. 5:13 sunga kammalte in Galatia pawlpi mite a tawsawn
kammal hi. A masa-in Greek laimal-in kigelhna ah itna in mihing kiang pan hong
pai itna hi lo, nate tungah kinga itna hi lo hi. Vantung pan hong pai itna hi.
Kha Siangtho tungtawn bekin tua itna kingah hi (Rom. 5:5). Itna tawh ‘nasem’
Greek laimal ah ‘sila’ cihna hi. Suahtakna in ei ut bangin gamtatna hi lo-in
Pasian hong itna bulphuhin khat le khat itna tawh nasepna hi zaw hi.
Khrih sungah suahtakna ngah khin ka hihteh ka
pumpi, cilesa deihna zui thei ing, ci-in na ngaisun ngei hiam? Tua bang
ngaihsutna in siatna hong tung ding lauhuai hi lo hiam?
THURSDAY SEP
7
THUKHAM KHEMPEUH
KICINGSAK (Gal. 5: 13 – 15).
“Thukham khempeuh zui” (Gal. 5:3) cih thu le “
thukham khempeuh deihna kicingsak” ( Gal. 5: 14) cih thu koi bangin gawptuah
ding na hiam? Rom. 10:5; Gal. 3:10, 12; 5;3 le Rom. 8:4; 13:8; Gal. 5:14 enkak
in.
________________________________________________________________________
_______________________________________________________________________
Mi tampi in thangah huai lo “thukham khempeuh zui”
cih thu le lawphuai mahmah “thukham khempeuh kicingsak” cih thu kilangdo hi, ci
uh hi. A taktakin kilangdo lo hi. Paul in thu-um mi khat thukham tawh a kizopzia,
gamtat zia le tong nih a pulaak hi zaw hi. Gentehna-in thu-um mi khat in
thukham a zuih ding mah hi, ci-in a pulaaknate ah thukham bangin gamtatna tawh
diktanna ngah ding hanciamna ahihlohzia pulaak hi. Hotkhiatsa mite’n thukham
kisam lo hi, a ci hi lo hi. Khrih sungah a nungta mi in thukham bangin a
gamtatna in thukham deihna kicingsak hi. Thu-um mi khat gamtat zia le tong in a
kimu thei pualam gamtatna bek hi lo hi. Khrih thupiak zui i cih ciangin
gamtatna bek hi lo-in Khrih sungah zungthuk kizopna hi zaw-in (Matt. 5: 17),
Thukham nawlkhiinna hi lo hi. Itna om peuh leh thukham bei hi, cihna zong hi lo
hi. Thukham in itna kilatkhiatna hi-in, thukham in bang deih hiam cih hong hilh
hi.
Paul pulaakna tungtawnin koi ah thukham deihna kimu
hiam? Siam. 19:18; Mark 12:31, 33; Matt. 19:19; Rom. 13:9; James 2:8.
__________________________________________________________________
___________________________________________________________________
Siampi Laibu siksanin Paul in a pulaak hi mah taleh
a taktakin Jesuh in Siam. 19:18 siksanin a pulaak thu kipulaak kik hi zaw
hi.Siam. 19: 18 in thukham khempeuh pulaak hi, ci-in a pulaak Jesuh kia bek hi
lo hi. Jesuh ma kum tampi ma-in zong Rabbi Hillel in zong “ na deihloh thute
midang tungah zong bawl kei in. Hih in thukham khempeuh deihna hi. Ahi zongin
Jesuh’ pulaak thu tawh kibang lo deuh hi (Matt. 7: 12). Thukham le itna in
tonkhawm thei ahihzia hong hilh hi. Itna neilo thukham zuihna in a hawmpi
hi-in, cimtak huai hi. Thukham lo-in itna masuan nei lo nunna manawh hi.
Hih thunihte koi in baihzaw ding: itna nei ding,
ahih kei leh Thukham zuihna. Bang hang hi ding hiam?
FRIDAY SEP 8
NGAIHSUTBEH DING: Upna man in a sepna khempeuh itna tawh sem hi. Singlamteh in hong
om mawkmawksak lo ding hi; upna-ah hong lusu-sak lo ding hi. Huaiham angsung
panin hong hahsiang ding hi. Khrih upna hong guan ding a, a semkhia upna hi
ding hi. Upna tawh Khrih i va zuat ciangin sepna hong kipan ding hi. Mimal ciat
in a nusiat ding mawhna, siatna, zongsatna hoihlo khempeuh a zawh ding ahi hi.
Upna galdo hamtang ding hi. Mi khat in Khrih nungzui ahihleh hehpihna, itna nei
lo-in a om kei ding hi. Kampau hoih lo pau lo ding hi. Amah le amah kiliansak
lo ding hi. Kipha-sak lo hi. Mi tungah thunei nuam lo hi. Mawhna, siatna zong
lo hi. Hehna piangsak kampau lo ding hi.
Itna tawh sepna in upna pan hong pai hi. Lai Siangtho in upna ah a kip
tawntung dingin hong deih hi. Mite mai-ah na khuavak uh tangsak un. Tua hi leh
mite in vantunga om na Pa vangliatna mu ding uh hi. A hong kihotkhiat nadingin
lau-na le kihtakna tawh nasem un. Bang hang hiam cihleh note sunga na hong sem
Pa in ama deihna le ama nopsakna tangtun ding hi. Eite in na hoih sep ding a
lawp ding i hi hi. Na hoih sem tawntung ding i hi hi. Tua hileh Thuman TECI in
“ na nasep ka thei hi” hongci ding hi.
“Thadah lo-in a tawntungin nasepna in hong honkhia ding hi lo hi. Ahi
zongin upna man in Khrih tawh hong tunpih a, Ama aa dingin na hong semnuamsak
ding hi.” Ellen G. White Comments, The SDA Bible Commentary, vol. 6., 1111.
KIKUP DING DOTNATE
1.Thursday ni-a dotnate enkik in. Mi tamzaw in koi zaw hiam? Bang hang
hi ding hiam? Thukham kicingsak cih thu in bang pulaak hiam?
2.
Paul
in upna in itna tawh gamtang hi, ci hi. A khiatna bang hi ding hiam?
3. Khrih sungah suakta
ci-in cilesa deihna zuizui nunzia ngaihsun in. Bang hangin tua bang ding hamsa
lo hi ding hiam? Suakta ci-in tua bangin a gamta mite in bang thaangsiahna sungah
a awk uh hi ding hiam? 1John 3:8.
TOMLAKNA: Paul in suahtakna cih kammal tam veipi zang hi. Ama nasepna in
leitung koltanna pan a hong suahtaksak mah bangin Khrih aa ding a nungta dingin
zong hong suakta sak hi. Suahtakna in gamtat siksanin diktanna ngah ding
hanciamna le cilesa deihna zui-a ut bangbang a sem dingin a hong phal hi lo
ahihlam phawk a, suahtakna zatkhialh khak ding kidop kul hi. Nang aa dingin a
nungta dingin Khrih in suahtakna hong pia hi lo hi. Hotkhiat nasem ding, mite
aa dingin a nungta dinga hong suakta sak hi zaw hi.