Ahoihlam kibatna
Agelh: Sia Kham Sian Kim
Tangtawng
pek aa ki pan minam a thahat gam khat peuhpeuh in leitungah vang liatna nei-in
tua vang liatna a nei gam pen in thunei pen gam le gammi hong hi a hihi. Tua
thu paizia pen kikhel ngeilo-in a tawntungin paisuak ding a hihi. Minam khat le
gamkhat bek in thahatna leh vangliatna nei suak lo-in kiamsuk hun nei in a dang
gam khat in thahat hun hong nei in ki khelden hi. Gam khat le gam khat ii tha
kiamna le ki siatna te en le hang gam ii paizia le pianzia khempeuh a huampi-in
ki zawitawn den pian zaw hi. Tutung ih et ding ka deih in Rome gam ukpi hun lai
le tu-lai America gam hun ki batzia saikak telin leitung pianzia telmuh zawdeuh
leng cih ih ut hi.
Gam ki-uk zia :
Rome
ki-uk na in gamkee mipi ai-awh taangmi thu neihna khempeuh gawmkhaawmin
(Republic Government) aa ki uk hi-in, tua tungah thunei pi pen in kumpipa a
hihi. Thu vaihawmna khempeuh gamkee palai mite kimuh khopna panin khensatin
kumpi pa thukimna la-in tua tawh khensat uh hi. Lai Siangtho sung aa Herodte
Pilate te in gamkee khat ii palai ding aa kikoih gamkee ulian te uh a hihi.
Rome gambup zuih ding thukhun tungtawnin gamvai ki kumin thu vaihawm uh hi. Gamkee uliante in amau gamsungah Rome thukhun a zuih
lai teng uh amau thunei pen hi-in kumpi na ngawn in tam sai thei lo hi. Kumpipa
nget siahpia-in galdo nading kisapna munah galkap puakin Rome thu khun zui peuh
le uh amau gamkee tek ah kumpi neu khat ahi uh hi.Tua gamkee uliante in a mau nuai
ah biakna lam, pilna lam, sumzong paaizonna lam, minam te leh dang tuamtuamte
panin palai or taangmi nei-in tuate bil le mit in nei uh hi. Lai Siangtho sung
aa Sumaria gam leh Judah gamte bang gamkee khat tuak hi-in, mipi ai awh a ding
te in biakna makai te hi zawdeuh ahih manin gamkee ukpite mai ah huzaap nei
mahmah pah uh hi. Gamkee khat in khialhna le thu tangpekna a neihle lah a dang
gamkee khempeuh kigawmkhawmin bawhhuan in sim gawp thei ziau uh hi.
America zong tua dan mah hi-in mipi thuneihna tawh
kitel taangmi te thukimna tawh thu vai hawmin, Gamkee (State) khat le khat thu
neihna kinawngkai sak lo uh hi. Tua Gamkee khempeuh tungah gamkee palai
(Senators) te in thu nei-in, President ii thukimna a tungnung pen a hihi.
Gamkee khempeuh ki ukna ding thukhunpi nei-in tua tungtawnin Senatorste le
president in thu vaihawm hi. Tua lo Gamkee (State) khat tek in amau thukhun nei
tekin, khat le khat ki nawng kaisak theih omlo hi. America thukhun a zuih lai
teng uh tua states (gamkee) in a mau ukna gamkee sung ah amau le amau ki uk uh
hi.
Pilna Siamna :
Rome
te pilna siamna pen Greek te paizia tungtawnin kilam hi-in pilsinte theihnop
pen tung pan sinsakna pia uh hi. Pilsinte in a theihnop pen le a sinnop pen a
lunglut pen tawh pilsin uh a hih man in, amau theihna tungah thukbunin taangzai
takin in zangthei uh hi. A phadeuhin tua hun lai-in in a minthang pha deuh
pilna te in, gam le leitang teh theihna, gamlim suaih theihna, thuthuk
ngaihsutna, biakna lam, galdona, inn le lo lamzia gelzia, le lampi bawlzia cih
zawdeuh teng naksin mahmah uhhi. Tua amau uuk tungtawnin pilna siam hahkat
takin sin uh ahih manin anasep nate uh tuhun ciang dong mah et cimlo in pilna
le cilgilna omlai a hi hi.
America
gam ii pilna zong Greekte pilna mah bulphuhin Romete mahbang in pilsinte ukna
tungtawnin pilsinna theihna hunpha piakhia uh a hih manin, leitungah atamzaw
amau pilna in zel in a sang pen lam om den uh hi. Gamkee (State) khat tekah a
tawmpen University le College nih le thum bang nei uh in, khangno khangham cih
omlo pilna ei dinmun tawh ki tuakin hun a khensiam nak uh leh sin theihna
deihtakin thapia-in, anasepna tek pan na ngawn in pilna sin ding hanthawn uh
hi. Pilsinte sin nop tungtawnin pilna pia uh ahih man amau theihna le siamna
tekah muanhuai mahmah tek pah uh hi. Gamkhat in pilna siamna a piaksiam nak uh
le tua gammite in muibun thei mahmah pah uh hi. Hih teng bek sin ding ci aa
pilna hilh zia pen in gammi te pilna khangsak zolo-in gam zong khangto lo pah
hi. Tua ahih man lei tungah America te tatzia le omdan khawldan aki pan inn le
lo, lampi bawlzia, sakzia te, singkung, mehteh mehgah ciin dan te ki etteh pen
gam ahi hi.
Kuhkal cihtak zia :
Rome minam ngiatte in Rome gampi a
phutzawh nadingin nakpitakin hanciamin, lungsim puakzia, gamtat luhek, kikep
zia, thukhun zuih zia, le mainawt zia khempeuh ah deihtakin cilgil tak le
kuhkal takin mapang masa uh ahih manin Rome gampi hoihtakin lamzo uh hi. Minam
itna lungsim nei uh in, vaipuak khat peuhpeuh sepna ah sihdong mah pang
keeikaai uh ahih man minamdangte tung huzaap nak neih mahmahin, Rome galkapte
tawh tawh ki tuah khak ding bang zawhngeu mai aa zusa ling keuhkeuh bang liang
uh hi. Galdo nate ah bang galkap te sihdong mah do ding cih lungsim nei uh in
gam aa ding ahih le sih dong mainawt ding cih a khuak vuah teng ahih manin, sih
ding kihta lo-in galdo na-ah hangsan takin do ngam uh hi. Sep le bawl na-ah
aituam sangin gam aa ding ci masa uh ahih manin, Rome te nasep zia in minam
dangte tung deihtakin huzaap nei-in ki enpi mahmah hi.
Tuama kum 150 lai te in America aa a
teng minamte zong tua mah bang ahi hi. Gamthak phut in gamlian pi suah nuam uh
a hih man in a sepna khempeuh ah kulhkal cihtak in hanciam takin na sem uh ahih
manin tu ciang dong America gamah khialhna tang thu tampi a om zenzen hang
ahoihna te uh in tu ciang dong mipi in nuntak na deihtakin olsak mahmah ta hi.
Ki uk zia, kikhual zia, gam it zia ding,
gam hutna dingte deihtakin sihdong mah ma na pang uh ahih manin, tua
huzaap in tuhun America mipi gen loh leitung bup tuam in mi vaksak in keuh sak
hi. Gam a ding ahih nak le sih ding haksa a sa lo vive uh ahi hi.
Gam golzia :
Tang lai Rome gam pen leitung khempeuh a lang bang
dektak a uk uh ahi hi. Leitung aa a khangto na mun teng le sum lei sum zuak
na-ah a lamtang mun teng lian uk in, pilna siamna a om na teng amau khutnuai ah
om ahih manin leitung mun khempeuh ah huzaap nei lian uh hi. Rome mite hat zia
le vangliatna pen leitung kumpi teng in a thei le a tel khin uh ahi hi. Lei
tang a gam lian uh pen England sak lam Africa khang lam ciang golsukin Israel
gam, Mesopotamia gam le Palestine gam dong ah ki zal phei h.
Tu lai America zong a lei tang ngiat
uh pen gol mahmahin, leitung aa mihing om lai teng zong teng khawm thei ding
zah in gol mahmah hi. Tua zang a thupi
zaw in a huzaap gam a mau cihcih a gamta gam pen leitungah gamtampi om in a
leitung sehthum suah sehnih a mau khutnuai aa om ahi hi. China (Sen), Russia le
North Korea cihte bek huzaap deihtak nei zolo cih hi-in tua lo teng bang
America huzaap nuai aa om khilkhial vive ahi hi.
Ahi zongin Greek minam mipil vang khat ahi Poly Bius in Rome gam pen a tawntungin kip lo ding hi a sawtlo-in thanemin gam ki-ukna kisia-in Rome gamlian pi om nawnlo ding hi ci-in na gen khol hi. Tua mah bangin America zong vangliat suak lo-in kisia in thanem ding hi cih Lai Siangtho gen kholhna om khin ahi hi.
Ahi zongin Greek minam mipil vang khat ahi Poly Bius in Rome gam pen a tawntungin kip lo ding hi a sawtlo-in thanemin gam ki-ukna kisia-in Rome gamlian pi om nawnlo ding hi ci-in na gen khol hi. Tua mah bangin America zong vangliat suak lo-in kisia in thanem ding hi cih Lai Siangtho gen kholhna om khin ahi hi.
A ban zop lai
ding........