A HOIH PEN ADVENTIST EDUCATION
Sia Pau Lam Dal
Leitung
tangthu sunga a thupi hun nunung ih naih hanhan ta hi. Tua ahih manin ei’
sangte pana kipia pilsinna lam hamphatnate pen mundang sangte in a piak dan
tawh kilamdang ding ahihna zong, ih theih ding thupi hi. Pil sinna thu in
Seventh-day Adventist buppi a phawn ding kisam hi.
USA, New
York khuapi sunga om Adventist pilsinna sang pawlkhat aa akah sang naupangte nu
leh pa te pawlkhat thudotna pawlkhat kinei hi. A dotna uh leh adawnnate uh
anuai a bang ahi hi.
1.
Naupang kum 1-8; kum 9-12 kikaal gual apha
bangzah nei nahi uh hiam? Atamzaw in adawnna ah kum 1-8 kikaal group ah nu leh
pate in ta khat nei tam uh aa, kum 9-12 kikaal gual group ah ta nih nei tam uh
hi.
2.
Hehpihna tawh hih na ta te uh bang sangah
sangkah sak? A tamzaw in Adventist sangah beem (0) ci uh aa, kumpi sangah mi
(3) bang kahsak uh hi.
5.
Kumbup na innkuan sumlut uh bangzah himawk ai
hia? US Dollar 55,000 – 79,999 hizaw hi. Ei Kawlgam sum in ah Ks. 55,000,000
pan Ks. 79,999.000 tua kikaal asum lut uh atamzaw ahi hi.
6. Adventist
sang khangtoh na ding sum tha in panpihna tawh na mapang nuam hiam? A tamzaw in
“NO” senpyi lo, ci’n dawng tek uh hi.
7.
Adventist sangte’ aa dingin na comment nop a
a om hiam? SDA sangte ah akipia pil sinna pen ei New York ah bang zawngkhal sa
ung. Amau’te in, adiak in sia sem teng amuibun zaw tintaan cihte akahzel ding
uh leh aneih zel ding uh kisam sa ung. Vanzat tuamtuam leh sang inn aa kisam
tuamtuam te zong akibehlap ding kisam sa ung. New York aa kumpi sangte in ka
tapa/ tanu’ aa ding, adiak in subject/major akim in om a, amailam nuntakna uh
ah akimang ding leh, leitung thupiang tuamtuam te atel kheh na dingun (kiging
sak theih nadingun) pantah uh hi. Ko nu leh pa te in zong, ih biakna
pen
thukimpih mah ung, nu leh pa te leh, pawlpi pan ihsangte ah zong hibangte
kihilh ding ka gennuam uh hi, aci uh hi. Khristian pilsinna sangte, kumpi
sangte, biakna, pawlpi,
Adventist Pilsinna
azawngkhal takpi mah ai diam?
Bang hangin
na inntual a, SDA sangte ah na tapa, tanu kahsak lo? Ka khuatual vua SDA
sangte, nakpi’n zawngkhal. SDA te in kumsim in ahuam in, pilsinna sang bek bek
tul nga (5,000) val bang sumtam pi zang in panpih den uh hi. A tua kawm kal ah,
kumpi sangte ah (free education) bangmah sumpiak zong kullo in, sang kikah thei
hi. Nute pate in atate uh sum bangmah zong piak akul seloh na, ahih keileh sum
tawmbei na kumpi sangte ah atate uh kahsak uh hi. Tua kumpi sangte pan a, a
tate un ahong ngah uh pilna pen nute pate tampi tak lungkim tek lel uh hi.
Ih theihtek ahi, SDA sang pawlkhatte maingat to’na
(challenges) te in: Sanginn leh room neu lua, pawlkhat leu leu ah sang naupang
tawmna ahang, Classroom sung makaihzia te, sum ahi dingzah panpih zawhlohna te,
sanginn, budgets tawmlua, sanginn ah vanzat ding ahi dingciang neihlohna,
Pongman training neihzawhlohna, Adventist pilsinna in tamman lua, etc.., cih
bang atuamtuam ahi hi.
Ahizongin Kamsang nu, Ellen White in Education laibu,
laimai 13 na ah agenna ah, “Pil sinna maan in thatang, lungsim leh khalam
hatnate kituak taka khantoh sakna ahi hi. Tua in a sin mite, hih leitung
nasepna-ah nuam a sa ding, hong tung ding leitunga nasepna zaizaw ah zong nuam
asa zaw dingin kiging khol sak hi,” ci hi.
Tu ma asawtnai lo zek in, SDA sangte leh Kumpi sangte
kikaal ah education bang ci ciang level om cih saikaak thukanna (The Stanley
Chase Research, The Jerome Thayer Research, The Dennis Milbum Study, The Bonny
E. Ford Study) hihteng in bawl uh hi.
Hih saikaak thukanna abawl mihing (4) te in anuai aa
bangin thukhupna anei uh hi:
Kumpi sangte leh Adventist sangte’ piak education pen a
kibat na om hi. Khat veivei teh, Adventist pilsinna pen kumpi sangte a sangin,
hoihzaw pek hi, ahizongin kumpi sangte’ nuai ah Adventist pilsinna kia suk
ngeilo hi. Tua ahih leh, Adventist pilsinna pen zawngkhal hi, ci a up ding pen
ahihlohzia, siangtak teltak in kimu pah hi. Ih phawk tek ding thu in, Adventist
pilsinna sangte ah lai sinna nam khat bek, nuntakna ding kigin kholhna bek zong
hilo, mihing pumpi bup, mihing’ nuntakna hunbup huamin, nuntak tawntungna aa
dingin, thatang, lungsim, leh khalam hatnate kituak taka khantoh sakna cihte
tawh SDA sangte ah sang naupangkim ki pantah hi. Hih bangin akipattah na ahang
in, mihing ahong bawl Pasian’ lim leh mel kilangh sak kik thei dinga mihing’
pianzia ahoih dinga domkangna ahi hi.
Adventist
te in kumsimin million tampi zangh in ei pawl sang tampi tak, tul 5,000 val
bang panpih den uh hi. A hizongin kumpi sang pawlkhatte ah, sangsum, sum dong
neilo keei uh hi. Mimal khat leh khat hong kidong hi leh, sumdong omlo, pilna
kingah veve na, kumpi sangah tate ki khanuam tek zaw ding cih bel himah hi.
Tuhun ah Adventist
pil sinna ah to’na te
A diak in
Adventist sungah lai thei, mipil khat aa dingin to’na te in: Kamsang nu in,
mihing pen Pasian tawh kilem dinga mihing bawl kikna, Piangsakpa’ lim akilang
sak kik thei dinga mihing’ pianzia ahoih dinga domkangna in, pilsinna leh
hilhpilna khempeuh-ii ngiimna pi ahi hi. Lai Siangtho Luke 15 sunga thugentehna
(A mang tuu thugentehna, a mang sumtang thugentehna, tapa vaakthaap
thugentehna) omte pen Adventist sangsiate’ theih leh zuih dinga, phawk dinga
kilawm mah mah thute ahi hi.
Ih sang naupang te, Ganan tuatsiam, Siavuan siam,
Engineer, Kumpi Ulian, Sumbawl siam, Kimawl siam, Rocket Scientist, Computer
siam, Lai at siam, Leitung a sanghoih, sang minthang pen pen pan aa sangtuak
pa/nu cihte, asuah na dingun pantah zo thei mah kha ni, zong thupi mah, ahi
zongin, Piangsakpa’ lim akilang sak kik thei dinga mihing’ pianzia ahoih dinga
bawl kikna hizaw hi.
-
Pasian in sanginn gol pipi cihte sangin, gol
kei ta leh Amah, a foundation (abulpi) ih hihsak ding deih hi.
-
Ih
gualzawhna sangin, ama’ tungah thuman cihtakna deih hi.
-
Gualtung
tuanna sangin, Ama’ thu manna deih hi.
-
Talent (kivakna) te sangin, Ama’ aading
kipiak, na ki-ap na deih hi.
-
Neih le lam te, sangin, Ama’ aa ding lungsim
takpi piak na deih hi.
-
Mel
hoihna sangin, Ama’ tungah gamtat hoihna deih hi.
-
Khuak tawh sangin, Ama’ aa dingin lungtang
tawh nasepna deih hi.
-
Thutheih siamna sangin, Amah paaikhiat
lohna/nusiatlohna deih hi.
-
A kiciangtan thei ahi, hun sangin, Ama’n
akiciangtan thei ngiatlo, nuntak tawntung na ding deih hi.
-
Hell meikuang lak sangin, Vantung ah om
dingin hong deih hi.
Kumpi
sangte in leitung mutel dingin, khangno sang naupangte akigingsak zo uh hiam?
Ih gensa Saikaak thukanna abawl mihing (4) te’n amuhkhiat
uh thute pawlkhat in:
-
Million khat (tein sawm) val in ah zawlgai
in, nau bawlkhiatna (abortion) nei uh hi. A tamzaw pen khangno sang naupang te
ahi uh hi.
-
Million khat (tein sawm) val bang
vaakthaap/zawltaai uh a, tamzaw pen khangno sang naupang te mah ahi uh hi.
-
Million khat leh alang (tein sawm leh tein
nga) val amah leh amah kithat, ahih kei leh ki sihbawl (suicide) nei dingin hanciam
uh a, atamzaw pen khangno sang naupangte mah hi leu leu uh hi.
-
Million khat (tein sawm) val bang pen lungsim
manlo te’ kikepna, khoina ah kikem a, atamzaw pen khangno te mah ahi uh hi.
-
Tein nga val bang pen guihtheih khamtheih,
zatui kisun in zongsang uh a, atamzaw khangno laite mah ahi uh hi.
-
Tein nga val bang pen thonginn tung uh a, a
thuneihna (a-muh) uh ahih leh, guta cih ciang lel hilo mawk lai in ah, mithat,
mibuan lum, sihna (a-muh) mulkimhuai huai mah mah vai vive hangin in thongtaang
uh hi. A tamzaw pen khangno te mah hizel uh hi.
-
Million sawm (tein za) val bangin zu suei,
zatui suei, zongsang uh a, atam zaw pen khangno te mah ahi uh hi.
-
Million
sawm (tein za) val pen pasal leh pasal omkhop nopsa,
numei leh numei omkhop nopsa
cihte ahi uh hi. A tamzaw pen khangnote mah ahi uh hi.
Naupang
khat hong suah khiat tak ciangin, tua naupang in leitung ah amuhtel dinga
kilawm thute in:
-
Thuman thutak leh ahoih gamtatna, za ding, mu
ding, gamta ding, phawk ding cihte ngah sak ding.
-
Thuman leh thuzuau cihte khentel thei in,
thuzuau peuhmah pel/pelh theihna nei sak ding.
-
Thuman taka, khensatna bawl thei ding,
gitlohna khempeuh pel/pelh theihna nei sak ding.
-
Gamtat hoih in gamtatna, gamtat luheek
siamna, vaangneihna leh tavuan nasep te zawhna nei sak ding.
Hih ... hih pak mawk leng, bang hong piang ding cihte
alungtang vuah nei sak ding. Gentehna in, Joseph in ah, hih hih leng hoihlo hi,
mawhna hi, khialhna hi, Pasian in deihlo hi cih thei hi. “Ka Topa Pasian
langpang in, hih alian mah mah khialhna leh mawhna bang cih hihtheih mawk ding
ka hiam?” (Gen. 39:9). Esther leu leu in ah, asep thupen thuman tel mah mah
ahihman in semngam hi. Hih pen Pasian’ deihna hi cih tel mah mah hi. Hangsan
ngam hi. “Ka sih leh, a si” ci hi. (Esther 4:16). Daniel leu leu in ah, sa lim
nono, tui liim nono neek leh neekloh ding, khentat hi. “Amah leh amah ki niin
sak nuamlo hi.” (Daniel 1:8). Joshua leu leu in ah, “Kei leh ka innkuanpihte in
Topa’ na kasem ding uh hi” ci ngam hi. (Joshua 14:15). Ruth leu leu in ah, a
teeknu kiangah, “Na Pasian, ka Pasian” (Ruth 1:16) ci giap hi. Hih atunga ihgen
mihing te in, thuman thutak, Gamtat hoihna, koi hoih, koi hoihlo, thuman,
thuzuau, gamtat hoih, gamtat hoihlo, koi pen Pasian in deih, koi pen Pasian in
deihlo cihte tel thei mah mah uh ahihman un, hihngam, paungam, semngam uh ahi
hi.
Adventist pil sinna ah khangno sang naupangte, gamtat
hoih, thuman na leh cihtakna cihte tawh hih leitung nasepna ah nuam asa ding,
hong tung ding leitunga nasepna zaizaw ah zong nuam asa zaw dingin kiging khol
sak hi. Hih Adventist pilsinna lam thukan khia te in, athumuh na uh a,
Adventist pilsinna pen kumpi’ pilsinna sangin Adventist pilsinna pen leitung
bup huam in kumpi pilsinna sa’ng, ahoihzawkna, mukhia uh hi. Adiak in character
leh moral lam kumpi lam sangkah atamzaw te in hong batloh na kimu tel ciat hi.
Amantak in cileng, Adventist innkuan sung leh pil sinna sang pan akhangkhia
naupang te in, Computer games, TV/ Video etna in hun mawk beisak lo. Cidam na
ding apiangsak ante bek ne uh a, lup hun pongman in lum in, pumpi aa dingin
akisam zah ihmu thei uh hi. A inn uh ah laibu hoih, magazines hoih te tampi om
hi. A nu leh pa te uh tawh kizopna,
kithuahna tampi noptak in, zangh thei uh hi. A nu leh pa te uh atate uh ii
sangkahna sang sia te tawh ki maingap uh hi. A nu leh pa te un, hun zatsiam pih
uh aa, TV et hun, Internet zat hun cihte ciangtan sak uh hi. Adventist pilsinna
pen hun beisak na peuha, kihilhna, sinsakna hilo in ah, nuntak tawntung na ding
aa kihilh, kisinsak ahi hi.
(Hih
article “A HOIH PEN ADVENTIST EDUCATION” hong gelh, Da Dal (Pau
Lam Dal) pen tu laitak in, Philippines ah aom laitak ahi hi. Tu kumin, Master
of Arts in Education (Educational Management major leh Guidance and Counseling
minor) M.A.Ed. (thesis) tawh Cavite State University pan sangtuak hi.
Date: July 30, 2016
Vol . 2 Conference Thu kizakna Jul-
Sep, 2016