NUTE' NI (MOTHER'S DAY)
Nute’ Ni (Mother’s Day) i cih pen leitung bup mun
tuamtuam ah hun tuamtuam in Nute zahtakna Ni in a kizang hi a, hih ni in a
diakin Nute tungah lungdam lahna bang hiam khat kipia zel hi. ‘Nu’ cih kammal a
kigen khak ciangin lungsim sungah lungdamna om in i neu lai pana hong kem Nute
ngaihsutna kinei in “Topa aw, lungdam ing” cih i kam pan hong ging khia thei
zel hi.
Nute’ Ni hong kipat khiatna gam tuamtuam in a
theih dan kibang lo ahih manin a kizat ni zong kibang kim lo hi. Rome ah Cybele
festival ci-in Greek pasian nu biakna hun a kizang pen paito denin March 15-18
kikal hun khat Mother’s Day dan in na zang uh a, tua loin Matronalia cih min
phuakin holiday khat Juno zahtakna in zang uh a, hih ni in Nute letsong piakna
hun in zang uh hi.
United Kingdom leh Ireland ah ‘Mothering Sunday’
pen Mother’s Day ci in Easter Sunday tun ma kal thumna ah zang uh hi. Hih hong
kipatna pen kum zalom 16 hun lai a Khristiante’n ciindan khat a neih uh, kum
khat a nupite in a khankhiatna biakinn tek uh a veh ni uh hi a, hih ni in Nute
leh a tate uh kigawmkikna/ kimuhkhawmna ni ahi hi. Tua hun ciangin nupi mun
tuamtuam a sum thalawh a nasemte zong a innkuante a veh theihna dingun a
nasepnate un a khuan(suty) pia uh hi. Pawlkhatte’ ngaihsutna ah Mary, Jesu Nu
zahtakna hanga kibawlkhia pawi danin ngaihsun in March ni 1 (Easter Sunday March
22 ni-a a tun ciang) leh April ni 4(Easter Sunday April 25 ni-a a tun ciangin)
zang uh hi.
United States ah Nute’ Ni pen May Nipi nihna in
zang uh hi. United States ah Julia Ward Howe in American Civil War zawh in
kidona tawh kisai a om nawn loh ding deihna in numeite kipawlkhawmna khat ana
pan a, ama thupi paipih ahih leh galvan kiamsakna ding leh muanna omna dinga
nute’ panlakna ci-in 1870 in Mother’s Day Proclamation a na gelh a, ahi zongin
hih pen tampi in theihpih lo hi. Julia Ward Howe in Nute’ Ni tawh kisai
ngaihsutna a neih pen 1858 huna Anna Jarvis a kici numei khatin Civil War hun
lai a kidote nih sianthona lama pattahna hun ana zatpihna ah Mothers’ Work Days
ci-a ana gen pen pana hong piang ahi hi. Jarvis in 1868 kumin Civil War a kido
Union leh Confederate kilemna dingin nakpi in pan na la hi.
1907 in Anna Jarvis si a, a tanu Anna Jarvis mah a
kici in a Nu’ nasep phawk tawntungna dingin nasep hong pan hi. Apianna Nu Anna
Jarvis in Sunday School Sia ana sepna biakinn Grafton, West Virginia ah May 10,
1908 in a masapen Nute’ Ni zat in om hi. Tua ahih manin leitung bup in a
theihpih bangin Grafton pen International Mother’s Day Shrine cih a theih in om
a, tuamun a kipanin hih ciindan (Nute’ Ni zatna) state 45 ah zat in om hi.
State tuamtuam ah 1912 ciangin hih ni pen khawlni(holiday) a zat in om a, 1914
in United States of America President Woodrow Wilson in hih ni pen American
nupite a tate uh gal a site zahtakna ni hiding in genkhia hi.
Nute’ Ni zatna hun masapen pan kum 9 a cin ciangin
United States ah Nute’ Ni pen mite’n sum muhna a zang (commercialization) ahih
manin a pankhia Anna Jarvis nangawn hih ni bawl nawn loh ding a deih masa pen
hi leuleu hi. Nute’ Ni pen tuni ciangin zong U.S. ah sum tam kizat hun pen
hilai phial in gen uh a, National Restaurant Association-te’ muh dan in hih ni
pen US ah kum khat sung ading a nithupi pen hi in restaurant a an ne a tam hun
pen hi in ciamteh uh hi. Gam khempeuh ah Nute’ Ni pen Americate’ ciindan etton
na hi a ngaihsun pawl zong om hi.
Bang teng ahita zongin, hih Nute’ Ni in
summuhna/sumzuakna tawh kisai lam hi loin Nute’ manphatna, gam mi hoih hiding
leh PASIAN ta hi dinga tate a pattahna uh phawkna hun a i zat ding hizaw hi.
Nute pen innsung ah kumpinu bang hi a, khamuanna, lungdamna, huhna leh itna hong
tungsak Nute ahi hi. Nu pen i gamtatzia ding hong sinsak leh hong pattah
(discipline) Sia masapen ahi hi. Nu dinmun pen haksa mahmah leh kipumpiakna na
hinapi in a sepna uh a mualsuah ciangun lungdamna lianpi ngahna hi zaw in amau
mahmah in zong a ngaihsut kikkik uh ciangin amahmah Pasian pana tate adinga
letsong kipia ahihna uh hong kiphawk khia kik uh hi.
Nu hihna pen hih leitung paito zel dinga poimawh
Pasian ngimna omsa hi a, naungek hong pianga mithak khat a hong om ciangin
Pasian’ Min phat a om in PIANGSAKPA ahihna kiliansak hi. Tua ahih manin
mihingte pen ‘Cipha a tampi pha a leitung a dim ding’(Pian.1:28) a Pasian in a
deih ahi hi. Hibang Pasian deihna a tunna dingin Nu leh Pa in mawhpuakna kibang
nei hi. Khrstian Nu hihna tawh kisai in Nu in tate Pasian nungzui (Christian
disciple) hiding a pattah ding a mawhpuakna ahi hi. Tua manin Nu in tate Pasian
ngimna atung dingin seek in lam a, Nute pen khalam leh salam a tate pattahna a
semte hi uh hi. Nu in mong nei lo tate itna nei in tate a dingin khamuanna hi
a, Pasian thu tawh kituak lo leh ama gen banga a tate a gamtat loh uh ciangin
lungtang sut pailet banga na a sa Nute ahi hi. Khatveivei ciangin tate’ hoihna
dingin Nute in eima hatna leh ngaihsutna tawh tate pattah hun om kha thei hi.
Tua ahih manin, “Kha Siangtho makaihna lo tawh Nu dinmun bang ci-in lawhcing
takin kizang thei mawk ding?” cih ngaihsut huai mahmah hi.
Vantung Pasian in leitung Nu Ama TAPA pianna ding
a zang in Nu’ tungah zahtakna lianpi pia hi. Vantungmi in Mary pen leitung a
honkhia ding Pasian Tapa pianna ding hi ci-a Mary a hilh lai in lamdang sa in,
“Kei pasal tawh a lumkhawm ngei nai lopi hih thu bangci pian’theih ding ahi
hiam?”(Luk.1:34) ci-in lamdang sa mahmah a, Vantungmi in, “Nangma tungah Kha
Siangtho hong tung ding a, nangma tungah Pasian’ vangliatna hong om ding hi.
Tua ahih manin a hong suak ding a siangtho naungek pen Pasian’ Tapa kici ding
hi. Na behnu Eilizabeth zong thei in. A ciing hi, kici napi-in a teek mahmah
zawh nungin nau paii a, tu-in a naupaii zawh kha guk pha ta hi. Tua ahih manin
Pasian in a bawl theih loh khat zong om lo hi”(Luk.35-37) ci-in dawng hi.
Pasian in Nute zahtakna pia takpi hi. Nu hihna pen letsong bek hi loin Pasian
sapna zong ahi hi. Hih hihna pen biakpiakna ah kimuthei hi. Numei khangham khempeuh
lam tuamtuam in Nu hihna dinmun neite ahi hi. Pianna Nu hihna nei ki-om a,
khalam Nu hihna nei Nute ki-om hi. I vekpi in lungsim sungah Nu hihna tawh
kituak a leitunga i om sunga Pasian deihna tawh kituak a ama minthanna ding a i
sep dingte mangngilh loh ding poimawh mahmah hi. Naupangte in zong salam leh
khalam a nute zahtak a athu uh man ding mawhpuakna lian mahmah ahi hi. I Topa
Jesu Khris Pasian’ Tuuno in leitung mite’ ading a a hinna pia a singlamteh
tunga a kikhai lai nangawn in a Nu zahtakna pia a, A nungzui a it mahmah John
kiangah a Nu kem dingin mawhpuakna guan hi.
Nute’ Ni in tate in Nute’ tunga lungdamthu puakna
leh itna latsak theihna hun ahi hi. Itna kammal khat, bang hiam khat letsong
piaka thunget khawmna neih cih bang thupi a, ei adinga hong sepsak zozaite
hanga lungdam puakna hun ahi hi. Pawl khatte pen Nute a tawlnga khin omkha ding
hi-tuate in zong Nute in a dam lai a a maute adinga a a sepsakte ngaihsun in
phawkkik in lungdam puak in itna kilangsak thei hi hang. Nute’ Ni tawh kisai in
Rev.Job. Nang Khaw Thawng in a gelh A Etteh Huai leh a Etteh Huai Lo Nupite cih
tawh i thugelh zo ni.
A ETTEH HUAI LO NUPI TE :
1. Eve : Eden huan sunga innkuan nuntakna dinga
Topa’ piak pen zahtak loin mitmuhna lam kep zawh lohna tawh a pasal lam pialpih
hi. A suahtakna dingin a pasal thu zong mang lo ahih manin leitung khempeuh in
siatna ngah lawh hi (Pian.3:6).
2. Job Zi : A innkuan sungah haksatna a tun
ciangin Pasian ko lo-in a deihna thei kha lo-a, “Na Pasian samsia in la sisuk
in” ci-in a pasal kiangah gen hi. Innkuan nop laitak biakna mi mahmah a,
haksatna a tun ciang phun nuam mahmah in Pasian nangawn langpan nuam a om pen
Job i zi tawh kibang hi (Job 2:9).
3. Lot Zi : Pasian in a innkuan in a sapkhiat hi
napi innsung Nu pen nunghei kik ahih manin cikhuampi suak hi. Innkuan sungah Nu
pen hi-in pa i thuvaihawmte palsat a biakna hanga leitung taisan ding haksa a
sate Lot zi tawh kibang hi (Pian. 19:26; Lk.17:32).
4. Mikhal: A pasal David Topa min phat a alam
laitak panpih a lampih ding cih gen thadah maizumin taisan zawsop hi. I pasalte
Pasian ading a kipiak laitak dongtangsak den a, nupa kal a Jesu om ding nangawn
a hazate pen Mikhal bang ahi hi (IISam.6:16; 20-23).
5. Jezebel: Ama huang sungah huaihamna tawh om a,
a veengpa Naboth huan laksak dingin a pasal kun hi. Israel kumpi Ahab a lawmpa
hangin kisathei hi. Pasalte’ nasep theihna khawng suanga mite tunga zawh
thawhna tawh gamtat pen pasalte a buaisak, kitapkhapna a bawl Jezebel tawh
kibang hi (IKum. 21:1-29).
6. Zeresh: Mordekai a hazat manin a kikhailupna
ding tong 50 a sang singkhuam bawl dingin a pasal hanthawn hi. Pasian in tua
numeinu vaihawmna lungkim lo ahih manin Mordekai kikhaina ding ah Haman kikhai
lumsak hi. Midang khat hazat man a pasalte holhthawh den pen Zeresh bang hi
(Esther 5:17;7:10).
7. Herodias: Ngeina lopiin Herod tawh kiteeng in
Tuiphumpa Johan in tai a, tua thu lungkim loin a pasal kiangah Johan lutang
ngenin a lu tansak hi. Ei i thuman lohna hong hilh dingin Pasian’ hong sawl
mite tungah thuhkik nopna lungsim neih pen Herodias dinmun hi (Mk. 6:14-29).
8. Saphira: Pasian tungah vante piak ding selin
sawltakte’ mai-ah zuau genna tawh a nupa un sihlawh uh hi. Innkuan sungah
Pasian thupha sangin Topa’ ading iksik a, innkuanpihte piakna khawng a gensiate
Saphira dinmun hi (Sawl. 5:7).
A ETTEH HUAI NUPI TE
1. Sarah: Sapna kiciantak thei kei taleh a pasal
Pasian sapna ah muangtakin zui hi. Pawlpi kitangsap bang thei zo kei taleh
Pasalte Pasian in a sapna zuih theih pen Sarah bang hi (Pian. 12:1-3).
2. Rebekah: Pasian thupiak um ngam a, a pasal mel
mu kei ta leh kiteen ding ut in a pasal zuan ngam hi. Kiteenna thukhaam upna
tak tawh a lente pen Rebekah bang hi (Pian. 24:57-60).
3. Ruth: A pasal sih khit nangawn in a teeknu’ thu
len kip a, a pasal bek hi loin a pasal’ innkuanpihte it hi. A pasal bek ci loin
pasal innkuanpihte a it mi in numei hoih Ruth tawh kibang hi (Ruth 1:14-17).
4. Abigail: Pasal gilo zukham Nabal tawh kiteng
hi. A pasal’ gitlohna hangin David in a innkuanin thah sawm hi. “Ka innkuan
gitlohnateng uh kei tungah om ta hen” ci hi. Tua manin a innkuanun suahtak lawh
uh hi. Nabal ahih leh si veve hi. Innkuan siatna ah mawh pua ngam Pasian
kiangah innkuan siatnateng a thuumpih ngamte pen Abigail bang hi. (ISam.
25:24).
5. Hanah: “Pasian aw, ta nong piak leh nangmah
kong pia kik ding hi” cingam hi. Tua pen Siampi Samuel hong pianna hi.
Vantunggam tunna dinga piangthak bek hi loin a nuntakna Topa ading pia ngam pen
Hanah bang hi (ISam. 1:9-10).
6. Marka’ nu Mary: Jesu leh a nungzuite paisan pawi
an nekna dingin a inn phaltakin pia hi. Inndei tungnung awngsak hi. Innkuan
sunga nu pen in Topa tawh kipawl a holim dingin mun bawlsakna innkuan-ah Jesu
hong tenna hi (Mk. 14:12-16).
7. Bethani khua Mary: Sathau namtui manphate it
loin Jesu lutungah buak ngam in a sam tawh a khe zut a, tua innsungteng sathau
manpha namtui kizelsak hi. Topa maiah Nu pen kitamkham a, neih manpha penpen
Jesu piak ngamna Mary dinmun hi (Joh.12:2-3).
8. Mary (Jesu Nu): A nuntakna ah deih huai leh
kiniamkhiatna hangin Pasian’ lungdamna ngah hi. Innkuan sungah Nute in Pasian
deih lam a om manun tate’n thupha ngah lawh uh hi.