MUC

Print Friendly and PDF

Thursday, January 22, 2015

ADONIRAM JUDSON TANGTHU TOMKIM.



Judson i  pianna, Pilna Sinna leh Phawkkhakloh Kiginkholhna

Kawlgam ah a masa pen Tuiphum sangmang Adoniram Judson in America gam Massachusets, Malden khua a teng a pa Judson leh a nu Abigail Brown sung panin 1788, August kha ni 9 ni-in a suak hi. A pa pen Congregational pawlpi ah pastor hi-a, amah tawh gawm suahpih unau (4) pha uh hi.
A pa’ min Judson leh Lai Siangtho Kumpi Masa 5:14 siksanin “Adoniram Judson” ci-in amin kiphuak hi. Tua hun lai-in America gam ahih leh naupang lam pai thei pan bang hi-in, July kha in gam ki-uk nang thukhun (constitution) aneih khit uh hangin president ding nei nai lo uh hi. Malden khua zong leitung gamlim sungah leivuino khat bang hi napi-in Adoniram Judson hong suahna hangin Christian Mission tangthu sungah mun anei sak den thu hong suak hi. Tuni dongin Kawlgam (Myanmar or Burma) akici gam atheikha leh a mangmat kha a tamloh hangin leitung sangmang nasepna thusinna (Study of World Mission) ah angtan huaitak in a mindawksak den thu khat zong ahi hi.


Sangmang Judson pen a neutuung aa kipanin tuampian deuhin, pil mahmah a, a lamdangsak huai nuntakna tawh kipankhia hi. A pianna a pa in hih thu atheih ciangin phatin lamto a, tha pia den ahih manin asepna peuhah siam, kiva, muibun in gualzawhna ngah den hi. 1804 kum ciangin Rhodes Island College (Brown University) ah pilna saang sinna kipan hi. Tua hun laitak pen France gam pan aa suakkhia Pasian omlo upna alaang’ mahmah laitak ahi hi. A sangkah sungin a ki-it pih mahmah, biakna umlo a lawm Jacob Eames ii khupletna nuai-ah thu-umlo bangin hunkhopkhat a nungta hi. 1807 in degree ngahin Plymouth khuapi ah academy sang khat hongin laisinbu hoih mahmah (2), “The Elements of English Grammar” leh “The Young Lady’s Arithmetic” gelhkhia-in hawmkhia zo hi.


Hih bangin kum (20) aphak hun, gualzawhna angah hangin lungkim zolo-in a sang khakin leitung pilna theihna a zong dingin khual a zinkhia hi. Tua hangin a nu leh a pa ang’tan pih tapa pen a nu leh a pa aadingin khitui luanna a suak hi. Ahi zongin ama ngiim bangin a piang kei hi. A khualzinna New York khuapi ah lim kineih siamte (actors and actresses) aading tangthu-at pa suah ding angaihsutna zong a tangtun kei hi. Hih bangin a mailam aa ding lungkia-in a sauveilo-in New England lam akileh kik ta hi. Koilam nawt ding cih thei nawnlo-in khuano khat zinbuk ah a giah laitak, ama zom zinbuk-khan aa giak khangno khat in nakpi takin natna thuakin zan niloh thumthum tautau aa aom lam a phawk kha hi. “Hih khangno pa sita ding hi,” ci-a zinbuk neipa genna in Judson’ lungsim zan niloh linglawngsak den hi.


Hih bang aa lungsim khauh zo nawn lo a, a thanemna thu a lawmpa Jacob Eames in thei leh, bang hong ci tam, cih lungngai kawmin, amahmah zong a si dekdek bangin a kibulh tawm hi. Zingsang khuavak ciangin tua mi cinapa si ta hi, a si mipa zong Pasian omlo hi ci aa ama tungah a nam tuamtuam tawh a genpih den Jacob Eames ahih lam atheih ciangin lamdangsa mahmah in ngaitsut bei-in a om hi. “Si-in mangthang ta!” cih kammalte a bil ah daaktum bangin tatsat lo-in gingin, damdamin innlam a zuankik ta hi.

Sangmang Nasem Ding Sapkhiatna.

Hih bangin Adoniram Judson in 1808 in Andover Theological Seminary ah Pasian thu hong sinin, tua kum December ni nih ni-in ama pumpi mahmah Pasian kiangah aap hi. Plymouth khua Third Congregational Pawlpi ah pawlpi mi khat in zong akihel hi. British East India Company aa Pasian nasem, Chaplain nasem Dr. Claudius Buchanan ii thuhilhna, nisuahna gam lamte ah Pasian in bangzah takin na lamdang sem a, India gam-ah Gospel nasepna bangzah takin lawhcing hiam cih- “Nisuahna Lam pan Aksi” (The Star in the East) cih asim khit ciangin amahmah zong gammial nasem dingin a lungsim a khensat hi. Lai Siangtho sang akahna ah William College pan aa hong pai a lawm (4) te tawh sanghuang aa buhtu lom kawmah a thunget khop detna un ama ki-apna a thahatsak semsem hi. 1812 Feb 5 ni-in lungsim khauhin, kuhkal in, a thanuam leh, amah bang aa gammial nasep a vei Bradford khuami Ann Hasseltine (Nancy) tawh kiteng hi. A zing ciangin Salem khua Tabernacle Church ah Ordination kipia hi. Tua kha 29 ni-in tuipi lam tawh Pasian nasep khualzinna kipanin August kha in Calcutta hong tung uh hi.

Adoniram Judson in hih hun sau khualzin sungin a thungetna leh Lai Siangtho simna tungtawnin kikhelna khat ngah hi. Tua pen Tui Thehna sangin Tui Kiphumna maan asak zawkna hi. Tua ahih manin a zi Nancy tawh 6.9.1812 ni-in Bangalow aa om Larbazar pawlpi ah a kituiphum uh hi. India ah Judson leh Ann in William Carey tawh hun tawmno sung bek zang kha manin tua sungin tuiphumna tawh kisai a sanzia akiplet thei hi. East India Company khutnuai-ah sauvei om ding hi theilo ahih manin France tuikulh, Penang te ah a pai sawm uh hangin lem theilo-in, gam salta’n ding launa tawh a paikhia baih penpen ding tembaw a zui uh hi. Hih bangin Pasian’ lamlahna zui-in 1813 July 13 ni-in Yangon a tung uh hi.



Kawlgam Tualsuakmite Tawh Pumkhat.

Judson te Yangon hong tun’ uh pen amau adingin a thanem hun khat uh ahi hi. Nancy in naupai-in tuipi tungah a nau a sisa-in suak ahih manin tha neilo-in, taal tawh kizawng hi. India gam bangin maikang mi a tamna hi lo ahih manin, gammi ten na maitai-in na muak uh hi. Ahih hangin tua maitainate nungah zawhthawh thu tawh ukna naui-ah netniamna, zawnna ngauna cihte a om hi. Yangon khuapi ah inn 1000 khawng bek omin mi tul (8) pan tul (10) khawng bek om dingin kingaihsun hi. Nin mahmahin, tui luanna cihte omlo-in, inn kengsang vive kilam a, guta buluh zong tam mahmah hi. Hihte khempeuh in Zeisu hong puak Lungdamna Thu Kawlgam leitangh tungah akisap luatna a lakkhia thute ahi hi.


Yangon hong tun’ uh ciangin, “Hun bei dongin note a hong ompih tawntung ding ka hihna thu phawk ta un,” (Mate. 28: 20) cih Khazih’ kamciamna muangin Lungdamna Thu taangko nasepna bulphuh pi in anei uh hi. Kawlgam mite Lungdamna Thu tawh hong kimuhsak theih nangun a masa penin Kawlpau leh Kawllai kum (4) sung vilvel hong sin uh hi. Tua khit ciangin khutkhak laihawmte leh Lai Siangtho taang pawlkhat Kawllai-in letkhia-in, thohkhia uh a, Lungdamna Thu agen khit uh ciangin a hawmkhia uh hi. Mi tampite kaikhawmin Pasian thu genpih theih nading deihna tawh talap-inn (zayat) khat Kawl ngeina dan lianin a lam uh hi.


Adoniram Judson in Pasian thu agenna ah mi lungsim sukha-in zaknop kisa-in mi lungsim akaihna pen ama nisim nuntakna leh Kawlgammite hong it-in Kawlgam leitangh tungah gentheih haksatna thuakin teci hong pa’nna hang ahi hi. Kawlpau leh Kawllai hong siam khit ban-uah, a lungsim puakzia a kitheih ciangin gammi ten it-in a thugen za nuam semsem hi. A genkhiat Lungdamna Thu tawh kisai tellohnate a teldot nuam mi zong hong tam tektek hi. Hun khat lai aa Galilee tuili gei aa Pasian kiang pan thu pha puak Pa mah bangin a thugen za nuam mi honpi in a umm laitak, a nunglam pan a puan mong hong kisat hi. A nung hei leh, khat in theihnopna tak leh maitaina tak tawh ento a, “Nang Zeisu Khazih acihpa ii mipa na hiam?” (Are you Jesus Christ’s man?” (taken from English text)) ci-in dong kha liang hi. Judson in gentheih haksakna tampi athuak laitak, a khan tawntungin hih kammal a mangngilh ngei kei hi.

Tua hun laitak in hehpihna lungsim a vom’ lo gam uk kumpi khutnuai-ah lung patauhna tuamtuam a om ban-ah kha (4) bek a pha pan a tapano uh Roger William in nisuahna lam khuahun thuak zo lo-in, cina in sihsan hi. Yangon hong tun zawh uh kum (3) khit ciangin Kawllai gelhdan (Grammar) bu bawlzo hi. ( Tuhun a Kumpi sang Basic Education leh University& College te aa kisin Kawllai Grammar te pen Adoniram Judson a’ siksan toto aa kibawl ahi hi). America panin lai lam nasep siam Rev. George H. Hough te-nupa Kawlgam hong tun beh uh ciangin Lailam Nasepna hong lem mahmah ta hi.


Adoniram Judson in hibangin lai nasep zomto-in 2.5. 1817 ni-in Lai Siangtho Thuciam Thak Bu Kawllai in letkhia khin zo hi. Tua ciangin Lai Siangtho bup Kawllai tawh teikhiat ding a lungsim a khensat pah ban-ah, tua zawh ni (2) khit ciangin Burma Dictionary bawlkhiat ding a kipan leuleu hi. Langkhat ah a zi Ann in Kawl numei 30 tang ding laihilh in manlah mahmahna tawh Pasian’ na nasem leuleu hi. Rakhine gamah Pasian thugen ding leh a damlohna hangin India gam a vapai hun sungin, gamdang missionary te kimuhkhilhna, Asia gam aa leeng gilsan natna leh Mangkang-Kawl gal kido tading cih thuthang hangin British tembaw khempeuh Kawlgam panin paikhia khin a, a cianlai khat tawh Rev. Hough te innkuan zong a tai uh hi.

Ann Judson in zong a zuih nangin zol teitei uh a, ahih hangin a pasal leh Kawlgam Pasian nasepna a itna hangin amah kia a om suak hi. Kha tampi sung thu kizak theih loh khit ciangin Sia Judson hong tung kik a, 1818 September kha in amasa pen Kawlpau tawh biakpiak kikhopna bawl thei uh hi. 27.6.1819 ni-in Pasian ading a nasepna agah masa pen ahi Kawl Buddhist pan a thak kikhelna ngah Maung Naw tuiphumna pia thei uh hi. Tua hun laitakin Pasian nasep nang lampi kikhak lua hih manin Adoniram Judson in America ciah mai dingin a lungngai hi. Ahi zongin agah masa nungzuite ii a si-ngam upna amuh tak ciangin kei zong note tawh kong sikhawm ding hi, ci-in Yangon mah ah a om suak hi.

Kumpi Huang Dongah Lungdamna Thu.

Zatui siavuan zong ahi Rev. Jonathan Price (M.D) hong tun’ ciangin kumpipa in pakta ahih manin amaugel samsak hi. Innwa (Ava) kumpi inn atun’ uh ciangin Kawlpau a siam mahmah lam kumpipa in lamdang asak ban-ah a thudot teng zong Ava Mangpa Bakyidaw lungkim mahmah zah dong dingin a dawng kik thei lai hi. Ava Kumpi huang sung nangawn ah ten’ theih nang thu ngahin zatui tawh bawldamna leh Lungdamna Thu genna nei thei uh ahih manin Kumpi huang aa omte in Lungdamna Thu hong za thei uh hi.

Ahih hangin hih hun sauvei lo hi. Mangkang-Kawl gal kidona hangin Kumpi huang sung aa om maikang khempeuh tungah lunghiang neihna hong om a Ava thong kawcik sungah kha (11) sung khiatna a thuak hi. Tua khit ciangin Aungbinle thongah a kituahsak leuleu uh hi. Kha (21) sung kolbulhna a thuak sungin Adoniram Judson in a it a lamdang a zi’ ngaihsut siamna, hanciamna leh a citak thu-um masate’ panpihna tawh a khut-at sa Thuciam Thak a endik thei kik hi. Hih bangin khut-ci-ze-lo (Let-Ma-Yoon) thong kawcik sungah haksakna namkim leh sihna panin suakta liailiai-a, a puak singlamteh a kiphuk thei nawnlo dingin  Ava ah a phut zo ta hi. Gam Nih Kikaal ah Kilemna Palai Adoniram Judson in 1926 Feb 24 ni-in tangthu nilhmawh Yandabo Kilemna Thuciam Lai (Treaty of Yandabo) bawlna ah lettkhiatsakna tawh gamnih kikaal kilemna ding nasepna ah ma a pang hi. Tua khit ciangin Yangon mission inn hong tung kik hi. Bawlsiatna hangin thu-um mi (4) bek na cianlai hi. Yangon ah omsuak ding lemlo ahih manin July ni (2) ni-in Kyaikkami (Amherst) ah kikhinsuk uh hi. Vanlei-vanzuakna tawh kisai Thuciam Lai (Commercial Treaty) bawlsak dingin Ava ah a khualzin sung, 24.10.1826 ni-in a zi Ann in na sihsan ta hi. Tua laitak in Adoniram khualzin zawh kha (6) bang phakhin in, Ann in nattut natna angah ban-ah khuak thagui natna ngah beh sawnlai hi. “Lai-at zo nawnlo ka hih manin bangci bangin natna thuak a, ka sihna thu, siapa hong tun ciang hoih tak na gen un. Ama hong tun masiah inn leh vante hoihtak na kem un,” ci-in kha thu ah a tate a vaikhak hi.


A nunung ama kam vaikhakna in, a pa hong tun dong, a tanu no Maria hoihtak ana kep nang uh ahi hi. Tua khit ciangin a nunung pen Kawlkam aa tauna kammal khat tawh a si ahi hi. Gamdang mi kuamah omlo, thu-um mi tawmno khat bek cihna ding theilo-in lungtang tamkhamin maikang a Nu uh kim-ah ki-umm linglengin a om uh hi. Adoniram Judson adingin a upna, a hansanna tawh a nuntakna khekin kumpi’ mai a siksak den Easter kumpinu a om nawnlo ahi ta ahi hi.Tua zawh kha (6) khit ciangin a tanuno Maria in sihsan leuleu hi. Adoniram Judson in hih bang dahna kahnate bangci bangin beisak ding cih nangawn thei nawnlo-in hai dektak liangin a thuak hi. Tua khit ciangin Mr. Boardman te innkuan omna Moulmein ah 1827 August in a kikhin hi. Moulmein Siksan Mission Nasepna Sia Judson in Moulmein ah Zayat innbukte mah lamin Pasian’ thu kikuppihnate anei den hi. Pyay (Prome) Kawlgam leizang mun lam-ah Lungdamna Thu taangkona khualzin a va neihna ah lampi kihong phalo ahih manin Yangon ah hong ciahsuk kik leh Mr. Boardman sihna thu za leuleu hi. 1831 July in Moulmein tungkik a, khuano mun citing ah Lungdamna Thu taangko-in lawhcinna tampi ngah hi. 1832 December (15) ni-in Thuciam Thak Lai Siangtho Bu kikhen khin zo ta hi. April 10,1834 ni-in a innkuan nihna ahi Mr. Boardman ii zi meigong ahi Sarah Boardman tawh Kawlgam mah ah kiteng hi. Lai Siangtho sunga Pasian’ diksakna thupha ngah Job bangin tanu-tapa (8) nei uh hi. Kum (56) aphak 1834 January kha (31) ni-in Lai Siangtho bup teikhiatna zo ta-in khukdin in Pasian’ hehpihna aphat thei hi. (1950 kumin Burma Christian Council (tun MCC) in niangtui dawnkhop thukikupna khat bawl uh a, tua lai-ah a mahmah Buddhist ahi Kawlgam Prime Minister U Nu (Vuanzipipa) zong kihel kha hi. Kawl Lai Siangtho tawh kisai kammal thak, ahoih zaw zat ding cih thu kikupna hun atun’ ciangin U Nu dingto in, “Oh hilo hi, Lai Siangtho letphat ding, translation thak kisam nawnlo hi; Judson’ Lai Siangtho in Kawlkam leh Kawllai zatzia (idiom) te kimtakin huamkha a, kician mahmah in telnop mahmah hi,” ci-in na gen khia hi).


Judson in mualsuang bang a mangmawh ding a nasep a zawh khit kum (100) khit nungah, a lamdang zahtak piakna kammal hilo ahi hiam? Sarah Boardman’ damlohna hangin America ah aciahpih laitak St. Helena tuikulh atun’ uh ciangin Sarah Boardman in 1.9.1845 ni-in Pasian kiang zuatsan leuleu hi. Sia Judson in akhualzinna zomsuak vet a, a nusiat zawh kum (33) a phata America atun’ kik ciangin “Kawlgam pan a lian mahmah Sangmang Adoniram Judson” (The Great Missionary Adoniram Judson) ci-in mikim ii mivawh pahtawina zong angah hi. 1846 June ni (2) ni-in a innkuanpih thumna lai-at siam Emily Chubbuct tawh kiteng uh hi. Kawlgam Tuiphum Gammial Nasepna ah mawhpuak peng theilo cih amahmah a kitheihna tawh 27.11.1846 in Kyaikkami hong tung kik uh hi. Tua panin 1847 February in Yangon ah kituah kik leuleu uh a, thu-um mi pawlkhat a simthamin tuiphum thei uh hi. Yangon ah omsuak theih nang lampi kihong lo ahih manin 31.1.1847 ni-in Moulmein ah tungkik uh hi. Moulmein pen British colony khat ahihna hangin suakta takin na sem thei zaw uh hi. 24.12.1847 ni-in a tanuno uh Emily Frances suak hi. Adoniram Judson in Kawllai siam mi khat tawh English-Myanmar Dictionary hanciam takin sem uh a 24.1.1849 in laimai 600 val a pha khen khat zozo hi. (Hih laibu Myanmar Baptist Convention, Publication Department in 2005 kumin a 5 veina (5th printing) bawl khin zo uh hi).

A Nunung Lam Nuntakna.

1850 January kha ciangin Adoniram Judson a kum tamta-in a nasepna gim lua ahih manin a cidamna hong kiam semsem hi. A noptuam nading huih siangtho diik dingin tuipi tung khualzin gamlapi apai hangin zong noptuam tuanlo hi. Hih bangin a khualzin sung 12.4.1850 (Friday) sun laitak in khitui naptui tawh a om a muan a nungzuipa Panapah kiangah Kawlkam in, “Ka nasep ka zo khin hi, ka paita ding hi,” ci-in gen hi. A kammal nunung pen ahih leh Emily hoihtak a na et nang uh vaikhakna ahi hi. Hih bangin a vaikhak khit nitak lam 4:15 pm in Kawlgam tuimong tembaw khawlna pan tai (200) a kigamlatna Andaman tuikulh ii nisuahna lamah a nuntakna a beita hi. France tembaw, Aristide Marie tembaw nasem ten’ amau tembaw tunga tuang a theih ngeiloh uh mi lamdangpa en kawm, ngak kawmin zahtakna pia uh hi.

Amaute in hankuang hoih mahmah khat bawl uh a tui sungah a tum theih nangin sehnel zong a koih uh hi. Tua sungah Judson’ luanghawm damtakin koihin, a siin zong a bit mahmah in a bawl uh hi. Tua ni nitak mah in tuipi zai mahmah sungah a khia ta uh hi. Adoniram Judson in tuipi zai pen pakta tawntung hi: tuipi ii a sian’thona, suahtak sakna hang leh, ama adingin a tuam a dal, khuamial leh kivuina mun om nawnlo ahihna hang ahi hi. Kha (4) khit ciangin a zi Emily in asihna thu za panin hi bangin genkhia hi. “Amah in leimong citing a vasu kha, a dum dildial tuihualnote sangin a kilawm zaw han muangsuang nei thei nawnlo mah ding hi; banghang hiam ciah leh a lumden a hehpihna in leimong citeng ah va pai-in leitung mi khempeuh va huam kha ahi hi.”

Adoniram Judson Hong Phawksak Thu-te.

Hih bang zia tawh Adoniram Judson’ nuntakna leh nasepnate beita a, ahih hangin ama nasepna leh hong nusiat gamh hoihte tuni dongin kip den a, kizomsuak toto lai ding hi. Tua tungtawnin Kawlgam aa om Khazihmite leh mun tuamtuam aa om Kawlgammi thu-umte in i phawk ding thu thum i kikum nuam hi.

A Kizomsuak Ding Gamh.

Adoniram Judson in a nuntakna bei dongin Khazih’ gam ading Kawlgam ah na hong sep hangin asih khit nungah hanmuangsuang nangawn neilo hi. Ahi zongin Judson’ nautualkaihna mun ahi Kawlgam leh apianna America gam i et ciangin Judson’ khekhap tampite muangsuang phuh bangin i mu thei hi. America gamah “Judson” cih min in pawlpi tampi leh Pasian nasepna (institutions) tampite zem lai hi. America gam sung tengah Judson’ min kitam pawlpi (30) val om hi. A tapa Edward Judson in 1890 kum a, aphuatkhiat New York khuapi aa om Judson Phawkna Innpi (Judson Memorial House) zong a minthang mahmah khat ahi hi.


Arkansas State ah Judsonia a kici khua khat zong om hi. Lampi min pawlkhatte Judson, Hasseltine, Carey, Boardman cih bangin kimu thei hi. America Tuiphumte’ Laibu Bawlna, Judson Press, Valley Forge, Pennsylvania in tatsat lo-in Christian laibu hoih tampi thohkhia den hi. 1963 a Elgin, Illinois a kihong Judson College zong a thahat mahmah Lai Siangtho sang khat hi a, 1838 a Marion, AL aa kihong Judson College pen a zi Ann Hasseltine Judson kiphuah sang ahi hi. Tua mah bangin ei Kawlgam ah zong Judson nasepna gah ahi Lai Siangtho, lailam nasepna teng leh Judson’ min kivawh biakinnte leh amau khekhap tampite i mu thei sem lai hi.


1850 kumin sangmang Judson sihna in Kawlgam adingin hun khat abeina hi a, ahih hangin hun dang khat akipatna zong ahi hi. A tunga i gensa muhtheih gamh te ban-ah, a thupi muangsuang leh a kizomsuak gamh ahih leh Judson te in sangmang nasep kilamna ah leitungbup aa kizangh thei ding a hoih mahmah mission nasep zia hong phuhkhiat zawhna uh ahi hi. Amau hong tun’ 1813 in Kawlgam in thu-um mi nei nailo hi. Tua zawh kum (100) ciangin pawlpi mi 65000 pha ta a, akiciamteh kha lo thu-um mi tampi zong om lai ding hi. Judson in (61) aphak in, “… mi namdangte en un la, lamdang sa mahmah ta un; na up zawh hetloh ding uh thu khat no khang in ka bawl ding hi,” (1:5) ci aa Habakkuk’ genkhiat bangin a genkhia takpi ding hi.


Ahi zongin saupi muhkholhna anei Judson in kum-tul-khat-thak amuak a lamdang khantohna ngaihsun ban lo kha mai ding hi. Banghang hiam cih leh tuiphum pawlpi sung i et ciangin a beisa AD 2000 in a lamdang sak huaitak in America gam in gam dangdangte sangin tuiphum pawlpi a tam penpen na gam ahi hi. India gamah billion khat pha a, a tam nihna hi. Ahi zongin Kawlgam neuno khat, million (50) val deuh bek hi napi-in leitung gambup tuiphum pawlpite mimal etna ah a tam thumna ahi hi. Operation World ten a tuatna uh ah, Kawlgam ah Protestant 3,370,000 bang phakhin a, tua lakah million 2 bang pen tuiphum pan hi,” ci uh hi. (Hih article aa statistics te 2005 hun lai ciang ciaptehna pan ahi hi, tun ahih leh kikhelna om toto ding hi).


Tuhun ciangin ei Khazih’ mite in Adoniram Judson mah bangin a kizomsuak gamh i nei zo takpi ding hiam cih a lungngaih huai thu ahi hi. Hun khat lai-in Topa Zeisu kiangah a hau mahmah tangvalpa khat va pai a, nuntak tawntungna angah nang bang sem ding cih thu va dong hi. Zeisu’ dawnkikna hangin nungzuite nangawn hotkhiatna ngahna ding khamuang zo lo-in a om laitak Simon Peter in, “Kote in na khempeuh nusia-in nang ka hong zui uh hi. Tua ahih ciangin bang ka ngah ding uh hiam?” ci-in na dong hi. Zeisu in nungzui sawm-le-nih te ading khamuanna thaman a kamciam ban-ah thu-um mite khempeuh tawh kisai kamciam khat gen beh suk lai hi. “Keima hangin a inn, a sanggam numei, a sanggam pasal, a nu, a pa, a tate, a leitang, khat peuhpeuh a nusiate in a zah zakhat ngahkikin, nuntak tawntungna zong angah ding uh hi.” (Mate 19:29). Christian hinkhua ah i nuntakna i piakkhiat ciangin kingah kik a, i vawh nam khaici mah at kik ding Pasian seh ahi hi. A kizomsuak gamh i ngah theih nadingin hih leitung mah ah i piakkhiat nate azah zakhat ngah kik bek thamlo-in a hong tung ding hun-ah nuntak tawntungna ngah ding cih Khazih Topa hong kamciam ahi hi. Kawlgam Ading Lam-etna Adoniram Judson te hong tun kum 1813 leh tuhun Kawlgam dinmun a kilamdan lohna tampitak omlai hi. Ahih hang, a kilamdan mahmahna khat om leuleu hi. Tua in milim biakna inn-zum tampi kawmlak ah a nungta Pasian biakna biakinnte kimu kawikawi thei-in “ Lametna khat”a omna ahi hi. Kawlgam sunga a nungta lametna ahih leh thudang tuamtuamte hilo-in thu-ummite sunga om lametna ahi hi. Gamsung minamte lakah Christian atam pen hangin, 50,000 te pen khauh taka milim bia Kawlmi (Bhama) pan a kikhelte ahi uh hi. Gamsung minamte lakah Karen 40 percent, Kachin 90 Percent leh Chin 95 percent pen Tapidaw suak khinta hi ci-in kiciamteh hi. A thupi deuhdeuh khat ah, Kawlgam sung aa thu-um mite’ kipawlna tuamtuamte in a sawlkhiat uh missionary vekpi gawm pen 2005 kumin lamdang sak huaitak in 2000 val khinta hi. Haksatna tampi om napi Khazih mite sungaa om lametna leh upna guipi Dawimangpa leh mi khatpeuhpeuh in a susia zo ngei nawn kei ding hi.


Kawlgam sunga om lam-etna in Khazih’ mite sunga om lam-etna icih mah bangin i gam sunga om lam-etna pen Khazih sungah lam-etna bek ahi hi. Kawlgam ah Tapidaw upna a innteek theihlohna pen Milim biakna in kum tul val bang ana kikhetkip khit man, ahih kei leh Lungdamna Thu hong tun ciangin gamkeek Mangkangte tawh hong tawnkhop man hi, ci-in Mission lam pilna nei ten gen uh hi. Leitung aa om biakna bulpi ahi Buddhism, Christianity cihte tawh aki-etkak theih phial zongin Kawlgam ah a hong innteek ding pen Zeisu bek ahi hi. Tanglai Israel ten Messiah a lam-et teutau mah bangin, Khazih in Kawlgam thu, lo neipa tuilak bangin vai hong hawm (manage) ding lam-etna tawh thungen ciat ni. Banghang hiam cih leh Khazih’ ukna nuai-ah kumpite nangawn hong pai theih nangin Lungdamna Thu a hong puak masa pen Sangmang Judson in kumpi inntual dongah Lungdamna Thu na taangko khin zo hi. Pasian in amah a um a muang a mite tungtawnin a kumpi gam a hong phut ding ahi hi. Judson-te Etteh Ni England gam a khanglosak khuavakte lakah khat ahi C.H.Spurgeon in a devotion gelhna khat ah mi siangthote etteh ding ahihna gen ngei a, mi siangthote tawh i muh i tuah thute kibang hiphial taleh Pasian in amaute tua dinmun ah koih ahih manin amau i etteh ding ahi hi ci-in gen hi. Zeisu in gupkhiatna a hong piakkhiat theih nadingin van tokhom nusia-in lei lam hong zuansuk hi. Tua lampi dung zui mahin Adoniram Judson pen Abraham bangin Pasian’ sawlna lampi ah khualzinna khat a hong kipan khia hi a, gentheihna, telkhialhna leh haksatna lampi ah Pasian a upna thahatna banga anei pa ahi hi.


Kawlgam ah kum (6) a nasep masak hun sungin kha mangthang khat zong ngah lo hi. Kum (62) a phak Topa kiang a zuat ciangin lailam nasepna teng ban-ah pawlpi (63), thu-ummi tul (7) val leh missionary (160) hong nusiat hi. Kawlgammite hong it-in, hong nuntakpih ban-uah, hong sihpih uh hi. Judson ahi zongin, Ann hita leh haksapi tak a asin uh laimal bem Kawlkam mah kammal nunung leh vaikhakna kammal in nei lel uh hi. A minam, a pianpih kampaute sangin Khazih leh khamangthang a itna uh lian zaw tham a, Sawltak Paul in Khazih ading metna ahih nak leh Judahte kiangah Judahmi ka hi a, Gentile te kiangah Gentile mi ka hi hi acih bangin, mimawh lopi mimawh a hong suak Khazih’ nungzuihna pha a hong lak khin zo uh hi.




Judson leh a zite teng ahih leh Pasian in Ama hun in gamkhat a kikhel theih nading in a teelkhiat leh a zat mite ahi uh hi. A vek un amau minam a hilo, ahih hangin amau minam leh amau neih gamh a suak mite a dingin a it, a ngaih, a veina uh tuampian in lamdang hi. Tua ahih manin tuni ciangdongin Kawlgam sunga om thu-umte leh America a om thu umte’ nuntakna ah na a hong sem den thu ahihi. “ Keima tung hong ngen in; nangma luah dingin minamte ka bawl ding a, lei mong dongin nangma neihsa ka hi sak ding hi.” (Late 2:8) (Ask of me, and I will make the nations your heritage, and the ends of the earth your possession.)

Lai simkha Khazih sungah sanggam u leh nau aw, hih Sangmang Judsonte’ thu hangin Topa’ itna a thakin naphawk leh Topa’ mai- ah ki-ap-in thu na ngen pah in. Judson a zat bang lianin Pasian in eite hong zang lo kha mah ding a, ahih hangin Judson upna dan leh Judson’ lungsim puakzia (Judson spirit) i vom theih leh bang dinmun ah i om zongin leitung in a hongnial zawh vet loh a lamdang Pasian’ mite a hong suaksak ding hi. “ Note tungah Pasian’ thu a hong gen, ni dang-a na makai masate uh phawk un. Amaute’ nuntakna leh a sihna ziate uh ngaihsun un la, amaute’ upna bang na neihna dingun hanciam un” (Hebia. 13:7). Judson in a nuntak sung tawntung, “ Kawlgam’ mailam kumte ah bang lametna om thei ding cih na muh om hiam?” cih a kidot sialsial in “ Kawlgam mailam thu pen Pasian’ kamciamte mah bangin vaakin ( tang zai a) taang sensan hi,” (The future is as bright as the promises of God) ci-in a dawn kik det mah bangin khuavaak taang Pasian’ kamciam tampite i maingat lai hi.


To get the latest update of me and my works

>> <<