By Dr. Dal Mang
Dear lawmte aw, hih dotna leh dawnna 2na hoih takin na sim sak leuleu un. Bang hangin pasian in Dawi Mangpa’n mawhna a bawl ciilin na that pah lo hiam? Na thatpah hi leh mawhna leh mawhna thamanteng om lo dinga, gentheih haksatna, natna satna leh sihnate om lo ding hi ve’n.
A kipat ciilin Pasian om hi. Pasian pen na khempeuhte om ma-in om khin zo hi. Pasian ih cih ciangin, Pa Pasian, Tapa Pasian leh Kha Siangtho Pasian ci-in pumpi thum: ngaihsutna khat, piandaan khat, deihdaan khat nei-a, ngiimna khat bek a nei Pasian hi. Pasian in nite, aksite, galaxyte bawl hi. Tua a bawl leitungte lakah hih leitung zongh kihel hi.Hih leitung a bawl ma-in Pasian in sim zawh loh leitung dang tampi a bawl khin hi. Hih leitung a bawl nungin a dang a bawl lai diam kithei lo hi. tua banga aksite, leitungte a bawl ding ciangin Pa Pasian in Tapa Pasian tawh kikupna nei hih tuak hi. Tua hun ciangin Dawi Mangpa pen thudotin kinei ngei lo hi.Tua hun lai-in Dawi Mangpa pen Dawi kici naai lo hi. Vantung mi Siangtho, vantungmi laka lian pen, pil pen, a thupi pen ahi hi. Amah pen Khrist zom liana lian pen, vantunga om khempeuh lakah (Pasian cih loh) a vaanglian pen, a thunei pen ahi hi. A lungsim sungah mawh nopna a luutma-in Lucifer pen Piang Sakpa maai ah dingin Pasian’ sawl bangbang mangin om hi. Pahtawina leh tawisaanna lianpi ngah hi.
Pasian piak meel hoihna, pilna, siamna, vaangliatna leh vantungmi dangte saanga tawi saang zawkna a ngah pen ama pianpih, amah leh amah-a a neih kisa mawk ahih manin, liatzawk nopna, a lian pen hih nopna, Pasian’ dinmun tuh nopna hong nei mawk hi. Hih pen hi mawhna kipatna!
Hih banga Pasian dem nopna lungsim a neih pen Pasian leh amah Lucifer bekin thei hi. Tua laitakin Pasian in Lucifer na that hi leh Lucifer mawhna kuamah’n theihpih lo ding ahih manin, Pasian kimawh sak ding hi. lungsim ngaihsutna nangawn a thei pasian in vantungmite leh leitung danga mite kiangah Lucifer in “hih bangin ngaihsutna nei hi” ci leh kuamah’n theihpih lo ahih manin, um thei um lo thei ding uh hi. Tua ciangin Lucifer in nial henla, “Ke’n tua bang ngaihsutna nei peuhmah ke’ng” ci leh a dik a maan mah a sa tampi om dinga, a khial ngei lo Pasian thukhenna pen a dik lam a thei lo pawl khat om ding hi. Tua ahih manin Pasian in Lucifer ngaihsutna pen a taka gahsuah, a picin dong ngaak hi.
Lucifer in a nuaia vantung mite’n a itna, a zahtaakna, teng uh Pasian kiangah pe nawn lo-a, ama kianga kipe dingin geen hi. Khut khat tawi, khe khat khai banga kituak diamdiam vantung gam ii kithu tuahna pen tu-in kitam kham ta hi. A kilangh tanga Lucifer in Pasian geensia-a, amah a kigeen phat ciangin vantung mite’n awi lo-in, tua bang a hih lo dingin geenpih uh hi. Pasian Tapa mahmah in zongh Lucifer kiangah Piang sakpa in liatna, hoihna, thudikna, leh a thukhaamte ii sianthona, kikheel ngei lohnate lakin geenpih hi. A geenpih seemseem uh ciangin Lucifer lungsim khauh seemseema, Khrist a hazaatna saang seemseem hi. Vantung mite leh leitung danga mite’n Lucifer dinmun a theih chian nadingun vantung kumpipa in a bawlsa mite khempeuh sama, vantungah kikaaikhawm sak hi. Tua munah A Tapa dinmun bang hi-a, Lucifer dinmun bang hiam cihte Pa Pasian in geenkhiatna nei hi. Pasian Tapa in a Pa Pasian tawh tokhom luahkhawm, a tawntunga om, kuama bawl loh-a, amah leh amah thu-a om, a tokhom kiimah sim zawh loh vantung mite a sawlna mang leh ngaaka om ahih thute geen hi. Pa Pasian bek tawh thu kikuma, gamta ahih thu geen hi. Tapa Pasian in Pa Pasian’ theihpihna tawh van leha sunga omteng, leitung leh a sunga omteng a bawl ahihna thu a geen hi.
Tua ciangi vantung mite’n Khrist ii liatna, a thupi pen ahihna thu thei cianin a itnate uh sungkhia-in Pasian maai-ah a kuun uh hi. Tawl khat sung vantung mi dangte banga om mai ding ut napi a lungsim tawnga beithei lo, Khrist a hazaatna leh Khrist dinmun a luah nopna-in tut neih hi. Ama tunga kipia vaangliatna leh tawisaannate hangin a avaanglian zaw seem, a saang pen hih nopna lungsim hong nei hi.
Pa Pasian in thu khatpeuh a vaaihawm ding ciangin Tapa Pasian kikuppih-a, Lucifer kikuppih lo hi. Tua ciangin, Lucifer in bang dinga Khrist tawh kikuma, kei hong kikuppih lo hiam? Bang hangin Khrist pen Lucifer saangin kipahtawi zaw hiam? ci hi.
Pa Pasian maai-a a omna nusia-in lungkim lohna ci tuh dingin vantung mite lakah a pai hi. Ahih hangin vantung mite’ kiangah a lungkim lohna, Pasian’ langpanga na seem ahihna geen peuhmah lo hi. A ngiimna pen seelcip phot hi.
Lucifer phunna bulpi pen ahih leh bang hangin Khrist, Tapa Pasian, in Pa Pasian tawh kikimna nei hiam? Bang hangin amah Lucifer zongh TApa Pasian tawh a kikimin kitawi saang lo hiam? Vantung mite pen a pil a cingh, a tei a thei siam vive ahih manun thukhaam tawh ki-uk kuul lo hi. Amau ut banga suakta taka om sak ding hi, cihte hi-a, vantungmi pawl khat in Lucifer gumin panpih uh hia. A tamzawte in bel Khrist pen Pasian’ Tapa hi-a, vantung mite kibawlma peka pan a om tawntung sa hi. Pa Pasian’ taklamah ding dena, a ukna leh a thuneihna pen tuni dongin geen baan nading khatbeek om nai lo hi ci uh hi. Hih banga Lucifer ngaihsutna leh pasian langdo dinga a kisakna, a nasepnateng thei gige napi-in Pasian in thuak keeikaai hi. Tua banga Pasian in a thuak tentan pen Lucifer in Pasian in ama cih bang a zuui dekdek bangin tuat kha hi. Vantung mite’n kiptaka a panpih uh leh a deihteng uh ngah zo dingin ki ummawh hi.
A kheem zawh loh a thumaan vantung mite pen humsa-a om silate, ci-in ngawh hi. Khrist ii thupi zawkna, liat zawkna pen saang ngei lo ding in a lugnsim khensat hi.
Satan ii lungsim tawnga ngaihsutnate Pasian in siang tak in thei hi. Ahih hangin a kilangh tangin sepkhiatna om naai lo ahih manin, vantung mite leh leitung danga mite’n thei lo uh hi. Satan pen bangzah dongin mawh hiam? A mawhna bang zah in lian hiam? cihte theihpih lo uh hi. Tua hi-a, a vantungmi khempeuh , leitung danga om mawhna nei lo mi khempeuh leh hih leitunga om eite mahmah in Dawi Mangpa pen bangzah takin gilo-a, bangzah takin huathuai hiam cihte a ih theih nadingin Pasian in Dawi Mangpa na that maaimang pah lo hi. A lungsima om khempeuh, a lungkim donga a ut a dah-a a om theih nadingin hun leh phalna pia-a, vana kidona a om zawh kum 6000 bang pha ta hi. Hih hun sunga Dawi Mangpa gamtatna khempeuh, kidona, kithahna, sisan luanna, mawhna nam khempeuh kibawlnate vantung leh leitung danga om khempeuhte in mu ta uha, Pasian’ thupina a itna thuukna, a thuakzawhnate mu uha, Dawi Mangpa a mawh sak lo khat zongh om lo hi. Tua hi-a, ni khat ni teh Dawi Mangpa a kihaal tum ding ciangin, kuamah in a thumaan lopi-in Pasian in thukhen hi ci lo ding uha, kuamah’n Pasian mawh sak ngei lo ding hi.
Hih bang ding a deih manin Pasian in Dawi Mangpa na that pah lo hi. Ei adingin kum 6000 sung a sawt hangin a tawntunga om Pasian adingin nipi kaal khat tan zongh sawt nai lo hi. Pasian’ thuak zawhna thupi mah si maw!
Leitung leh a sunga omte amau leh amau thu-a piang maw ahih kei leh a piang sak om maw?
Deccan College of Advanced Studies, Pune ah M.A. Archaeology ka sin lai-in College kawm tung mun khatah biangmul bang a sah zawzen, a mul thiapthuap, zawngkuh lu khat oma, tua mai deuh-ah “Our ancestor” ci-in kigelh hi. Ke’n bel ka lungsim ah “Siate aw no ancestor hi mai thei, kei ancestor bel hi lo hi” ka ci hi. Ka professorte khawng leitung mite’ theih-in muhna ah “Khrist in Topa hi” a ci thei naupangno khat saanga haizaw hi mawk uh hi.
Evolution kihilhna um mahmah uha, ahi lopi khat himah ci uha, ahi gige khat pen himah ci nuam lo uh hi. Tua zawngkuh lu pen a pu uh ahih leh a tu a tate uh bang hi ta ding? Tua zawngkuh lu pen pianna pu leh pate ci-a a umte’n a pianna khanggui a suut uh ciangin khang 30 khang 40 sungate khatbeek zawng leh ngau ahi om lo hi.
A beisa hun ih theih loh tuaktuak ah evolution thu saangin Lai Siangtho thu umin saang le’ng paidaan kician khat a nei kisuak ding hi.
A piang sak khat om lo-a, nate amau leh amau-a piang cih bel ahi thei lo thu khat ahi hi. A piang sak khat om hi ci-in um le’ng baih pen hi.
“Topa’ thu tawh vantungte kibawla, a kam pa-a hu tawh a sunga om khempeuhte kipiang sak hi.” “A pau ciangin piang lel hi.” “Thu a piak ciangin kip takin om pah hi” Psalm 33:6,9.
Hih leitung pen Pasian’ bawl ahi hi. Pasian in hih leitung a bawl khit ciilin hoih peetmah hi. Lei maaitangteng ah mualte, mualneute, zaang leite, guunte leh bualte om kawikawi-a, mun khempeuh uthuai-in etlawm mahmah hi. Tu lai-a ih muh kawllak, mualkeen lak, guam thuukpite, cik lah, dawp lak cihte om lo hi. Sehneelgam cihte zongh om lo hi. Mun saangteng, tulai-a kimu lo singkung lianpi vive tawh kidim hi. Lei maaitang mun khatpeuh pen a kihoih zep pen kumpipa’ huangte saangin hoihzaw hi. Hoih lua ahih manin vantung mite’n nuamsa uha, Pasian na bawlte ah lungdam mahmah uh hi. Leitung tawh kisai a bawl ding, a pian sak ding khempeuh a pian sak khit ciangin Pasian in “Ei tawh kisuunin mihing bawl ni” ci-in “Pasian in Ama meel leh lim suunin pasal leh numei a bawl hi.” Hiah thusim om lo hi. Mihing pen a niamzaw bang hiam khat pana hong piang hi cih nading om peuhmah lo hi. Mihing pen Pasian bawlsa mihing saanga niam zaw khempeuh ahi gamsate, huih lak vasate, tui sunga om ganhingte tunga thu nei dinga a bawl ahi hi.
Mihing in a pawlam meel leh thaang ahi zongin gamtat luheekah ahi zongin Pasian’ meel suun dinga kibawl ahi hi.
Mihing pen a kipian sak, a kibawl tuungin a pilsa, a teisa, a hoih mahmah, geen baang vet lo-a kibawl ahi hi. “Mihing in Piang sakpa’ khut pana hong piankhiat tuungin a din saanga, a pumpi kituak sitsetin om hi. Zawngte banga kuun kheukhou, a khut saau diatduat cihte om lo hi. Adam ii din pen tulai mite’ din saangin naakpi takin saang zaw hi. Adam a kibawl nungin Pasian in gamlak ganhingte a maai-ah pai saka, Adam in tua ganhingte khat khit khatin min pia hi. Adam in tua ganhingte’ minte thei khin hi. A khuak hoih hi. Pil mahmah hi cihna hi. A ciapteh theihna khauh mahmah hi cihna hi.
4. Eden huan a kici pen bangci bang huan hi-a, tu’n koi ah om hiam?
Ei Zomite’n huan ih cih ciangin ih inn gei, ih inn khang khawnga mun awng neucik khata mehteh mehgah, singkung tuamtuam ih ciinna mun ahi hi.
Eden huan ih cih pen Adam leh Evete teenna inn ahi hi. Tua hun lai-in mawhna om lo-a, khawhun pen tulaitaka khawhun nuam pen ih cih saanga nuam zaw hi den mai hi. Tua hi-a, Adam leh Eve te adingin Eden huan pen tulai-a inn nuam pen, lupna nuam pen ih cihte saanga nuam zaw ahi hi. Amau a buai sak a nawng kaai sak, a pet a deh thei ding bangmah om lo-a, utnana-ah tut theih, lup theih hi pah hi. Singkung nam kim oma, singgah namkim zongh om hi. Bangzah takin nuam ding hiam? A et bek zongh nuam ding hi. Ka neu lai-in ka pa’n ka huan uah neek theih singkung tampi ciinga, tuate hangin inn pen nuam kisa hi. Ka huan ua om ngei singkungte: Kawlsing, singtangmaai, nahtang, meitei sungsan, mikaang meitei, taat, ling-uih, zawngtah, suaklu, tuaiteeng, mangthei, mang kawlsing, haai, leengthei, kawlkaai, hakaai, simaai, lo-uih san kung, a dang tampi om lai. Eden huana om singkung leh neek theih kung tuamtuam a tam daan ding, a thupidaan ding, a nop tuak daan ding kingaihsun zo lo phial hi.
Eden huan pen Topa Pasian mahmah in a bawl a zep ahih manin muh nop mahmah dinga, a sunga om pen leitunga inn hoih pen, huan hoih pena kigeente sunga om saangin a zah tampi-in nuam zaw ding hi.
Eden huan lai zang ah singkung dang khempeuh saanga hoih zaw, etlawm zaw, a duhhuai zaw, cilgial phuul sak thei, nuntaak tawntungna singkung om hi. A gah pen kham leh nguun meel bang hi-a, a ne kha peuhmahte’n nuntaak tawntungna ngah ding uh hi.
Adam leh Eve te’n mawhna a bawl uh ciangin tua singkung, singgah a neek khaak loh nadingun vantungmi’n cing gige hi. Ne kha le uh mawhna nei napi-a hing tawntung ding uha, gentheihhuai lua ding hi.
Eden huan pen Noah huna tuiciin tun dong leitungah om hi. Kum 1600 vaal sung oma, tuiciin tun ding ciangin vantungah kilato-a, Topa Zeisu hong pai kik ciangin gupna ngah mi khempeuhte liimlangh tuipi tungah dinga Jerusalem thak a luut khit uh ciangin, tua Eden huan, Adam leh Eve omna pen mah, kimu ding hi. Tua ciangin Adam in ama khut ngiat tawh a bawl a zep leengguite mu dinga, lungdam lua-in Topa Zeisu maai-ah bok ding hi. Tu laitakin tua Eden huan pen vantungah om lai hi.
5. Bang dinga mihingte kheem na dingin Satanin guul na zangh se hiam?
Eve a kheem dingin Satan in ama hihna tawh va pai hi leh Eve in thei pah dinga, kidawm thei kha ding hi. Ahi zonghin a upmawh loh pen guul hong pau ciangin, Satan khutzat ahih lam thei lo-in, na hopihpih kha-a, thuuk luut seemseem ahih manin, a tawpna ah singgah va ne kha hi.
Guul pen, tua hun lai-in, a pil pen leh a hoih pen ganhing khat ahi hi. Kha nei-in, leeng thei hi. A leen ciangin ni-a te zialziala, a te pen kham kizuut tawh kibang hi. Singgah tamna pen bawk lahah na oma, Eve guak a muh ciangin, guul in aw khum tak tawh na hopih hi. Guul in Eve ii meel hoihdaan leh ngaihbaandaan khawng a geen ciangin Eve in zaak nop sa hi. Mihing tate lakah phat ngai lo kuamah om lo hi. Tua ahih manin Eve in phatna a ngah ciangin a launa teng bei-a, Satan khut sung a tung hi.
6. Adam leh Evete’n Cain, Abel leh Seth cih loh ta dang a nei uh hiam?
Lai Siangtho in leitunga thu piangteng a gelh hi lo hi. A bu masa pen leh a bu nunung pen kikaal ah kum 1600 bang sawta, tua hun sunga thu piangteng kigelh hi zenzen lo hi. Gup khiatna tawh kisai-a, kihel khateng ii thu a tom thei pena kigelh hi zaw hi. Mi pawl khatte’ thu laigual thum gual li in kigelh-a, pawl khatte thu leuleu pen saupi-in kigelh hi.
Adam in ta tampi nei hi. Ahih hangin Cain, Abel leh Sethte thu bek kigelh-a, a ta dangte thu kigelh lo hi. Abel kithat lo hi leh Seth ii thu zongh thei kha lo lai ding hi hangh. Tua hi-a, gupkhiatna nasepna tawh kisai-in a khangkhangin kisuut suka, mi khempeuh thu kigelh lo hi.
Adam in tanu tapa tampi nei-a, tuate amau leh amau mah kiteeng uh hi. Adam leh a tate, a tute, a tusawnte cih loh mi dang kuamah om lo hi. Kum a 50, a 100 a hong pai ciangin pa unau, nu unau hi ta uha, kiteenna pen baih deuh ta hi.
Cain ii zi ahi zongin, Abel ii zi leh Seth ii zite pen a pianpih uh a sanggamte mah hi lel hi. Midang kuamah omlo hi. Cain leh a suan a khaakte pen a pheengphi ngiat, Pasian a langdo ngiatte ahi uh hi. Tua hi-a, Cain suan leh khaakte pen mihing tate kici-a, Seth ii suan leh khaakte pen Pasian tate kici hi. Bang hang hiam cih leh Pasian sawl banga mang a zuuite ahih man uh ahi hi. Cain leh a tu a tate pen zaanggam ah teeng uha, Seth ii suan leh khaakte mualtung lamah teeng uh hi. Pasian ta pasalte’n mihing ta numeite deihin zi dingin la uh hi a kici pen Seth ii suan leh khaakte’n Cain ii suan leh khaakte meel hoih sa-in teenpih uh hi cihna hi.
7. Bang dinga kham leh nguun, suang manphate leisung thuukpi bekah om se hiam?
Pasian in leitung leh a sunga omte a bawl lai-in a picingsa ngenin a bawl hi. Mihing zongh a picingsa-in bawla, ganhingte, ngasate vasate zongh a picingsa vek hi. Akpi leh aktui koi upa zaw cihte om lo hi. Singkungte zongh a golsa a picingsa vive-a kipicing sak ahi hi. Pasian kam pana a piangkhia singkung masate pen tulai-a ih muh singkungte saangin saangzaw, hoihzaw, etlawmzaw hi. Singte bang taak lua ahih manin suang bang dek phial hi.
Tua hun lai-in kham (gold), nguun (silver) leh suang manphate pen tam a cihin tama, lei maaitangah mun citeng ah om kawikawi hi. Zong le’ng a kimu ding hi lel hi. Leisung pana tawh khiat kuul lo hi.
Leitungah mi hizah a kiphaakma, tuma kum 300 lai khawngin zongh suang manphate lei thamah kumu lai-a, kham leh nguunte zongh tua mah bangin kumu lai hi.
Ahih hangin, tua kham leh nguun, suang manphate pen mihingte in, tuiciin tunma-a mite’n, amau kipahtawi nading, amau inn leh lo zep nadingin zangh uh hi. A innte uh a hoih thei penin lamin zeem uha, a lungsim sunga om bangbang, a deih a lunggeel bangin bawl uha, kiphat sakna tawh kidim uh hi. Tua pnin, a ut a deihteng nei zo, bawl zo ahih manun “Pasian kisam kei” ci uha, a tawpna uh “Pasian om lo hi” ci uh hi. Kham leh nguun tawh milim bawl uha, a tu a tate uh kiangah tua milimte be dingin hilh uh hi. Kham leh nguun, suang manphate Pasian pahtawi nadingin kizangh lo-a, mihing kipahtawina leh milim bawlna-a kizangh ahih manin, tua kham leh nguunte, Pasian in leisung thuukpi ah seel hi.
Tuiciin tung ciangin, kham leh nguun, suang manpha tam deuhna munte kicim, a tung uah mun dang pan mualte kikhiin in vuk nelh cih bangin oma, tuiciin tunma-a mun hoihteng pen tuiciin tun khit cianga mun sia, mun hoih lo pente suak hi. Ahi zongin a manpha khempeuh a kivukcip hi sam lo hi. America kimuh ciil lamin California gam bangah luidungte ah kham om kawikawi-a, tua khamte zong dinga Europe pana paite teeng suakin America mi va suak uh hi. Tua ahih manin, tuni dongin California pen a hausa pen state khat hi lai-a, mi zongh tam mahmah hi.