MUC

Print Friendly and PDF

Tuesday, October 28, 2014

ZOTHAU hong pian khiatna




6. ZOTHAU HONG PIAN KHIATNA THU 



      Leitung mun tuamtuamah gal nanna ding galhiam, a khang khangin hong om suksuk hi. Tulai taka a kizang thaute pen Europe gamah 1326 AD kumin kizang ta a, gal do nadingin kum zalom sawm-le-li pawlin kipan hi ci-in ki ciamteh hi.

      A.D Kum zalom sawm-le-nga hun khawnga kipanin nitumna lam gamah mikangte' pilna hong khangin, sum bawl sumzuakna hong khang a, set tawh nasepnate hong om hi. Tua huna kipan Mikangte in mun tuamtuamah siahgam (provincial colony) hong zong ciat uh hi. English mikangte in kum zalom sawm-le-sagih kiim pawlin India gamah phualpi hong sat uh hi. Tua pan French-te in tuh nuam ahih manin French leh Englishte hong kikap hi. Tua-ah a gam ukpite pen sum leh thauvui thautang tawh huh tuak uh ahih manin India gam leh Kawlgam sungah thau hong tam mahmah ta hi.

       ZOTHAU hong pian khiatna    25

------------------------------------------------------------------------------ 

      Tua bangin Mikang kumpi'n Kawlgam Mizogam leh Manipur gamte a lak khit cianga a gammite' thauvui thautang neihte khempeuh khopsak ahih manin, a mawkna-a Mikang kumpite' khut tunga a piak sangin Zogamah zuak uh a, sum suah uh hi. Tua bangin Zogam nangawnah thau hong leetkhia hi.

(a) Zo thau tam hong kipatna: 

      Nidanglai thau a om ma-in, ih pu ih pate in sa leh gal zong, lum leh tei tawh na that uh a, "Zanga vuisa vannuai siing ii lel, Tangsial bang sun ta'nge, Tuai zong um tui bang ka khuai hi" na ci uh hi. Pu Khan Thuam uk hun bei kuanin Kawlgam, Mizogam leh Manipur gam panin a kila thau om pianpian ta hi. Ahih hangin thau tam nai lo a, lum leh tei mah kitam zat lai hi. Ukpipa Kam Hau hong khan’ ciangin (1848) thau hong tam pianpian ta hi. 1857 kumin Pu Kam Hau te’n Manipur gam singtang khua khat va sim gawp uh a, Meiteite zong thangpai gawpin a Leengpa uh Chandra Kirti Singh (Ngameingam) leh a galkap 2000 val Kam Hau do dingin Tedim zuanin hong kuan uh hi. 

      Singgial Khawtaw Meitei gun kianga om Suangsuang kicihna munah nasia takin kikap uh a, Meiteite a guallelh ciangin a suakta sunte tai uh a, a thau nusiat teng uh singhawm suanghawm sunga a seelte uh a kimu tawh, tui sung pana kingah tawh a kikaihkhop ciangin Zogamah thau hong tam thei pan hi. Pu Khaw Cin hun ciangin thau hong kicing pian ta a, Zogam a Mikangte hong tun hun 1890 kum bekin zong Zomite thaulawng 2173 hong khawm khia uh hi.

(b) Zomi leh thau kikhen theilo: 

      Ih Pu ih pate in thaulawng tawh kisai koici bang ngaihsutna nei hiam cih ciangin: Nidanglai-in sa leh gal mah thupi pen hi. Lum leh tei pen mihing khat leh khat ahi a, ganhing

26         ZOTHAU hong pian khiatna

------------------------------------------------------------------------------ 

khat peuh tawh kitanglaina bang bekah kizang thei a, thau pen a lum leh tei zatte uh tawh tehin hong kikhai mahmah hi. Thau a kitawi ciangin gal leh sa tungah gualzawhna thakhatin hong khang hi. Tua bangin Zomite' nuntakna-ah thau hong thupi mahmah ta ahih manin a luang uh tawh na khek ngam ta uh hi. Mikang Kumpite in Zogama thau khempeuh hong khopsak na, na sa mahmah uh a, a tat kik nadingin a neih a lamh khempeuh uh pia ngam uh hi. A thaulawng a it manin a sihlawh zong om uh a, "Zomite in a zi’ sangin a thaulawng a it zaw hi" cih dongin Kawlgam sungah kiciamteh hi.

      Ih pu ih pate in thaulawng tawh a lungsim ngaihsutna uh na genkhia uh hi. Gal leh sa a mat-a a lungdam mahmah ciangin khawmual-ah hanla sa-in thau lawnin mualsuah uh hi. Tua bek hilo-in sih ni ciangin pasal kap ngei lo-in a kah tangin min sialin thau lawn hi.

      Tua pen a kah tanga a ngaihsut uh ahi hi. Tua bangin Zomi pasal khat thau tawh kikhen thei lo hi: 

  1. Taang hing ci a zangkhen kawlciang ko liang a bang kimciat a sangsa mualsuah leh taang kilawm e, taang kilawm e,
  2. Sangsa mualsuah leh taang kilawme, pupa khuamual a va don ding tuk lu pal zep leh lia kilawm, lia kilawme”




ci-in thau thupi asakna uh la-in na sa uh hi.


                 ZOTHAU hong pian khiatna   27

------------------------------------------------------------------------------ 

(c) Thauvui bawlna thu: 

   Mikangte hong tun hunin Zomite in thau nei khin bek tham lo-in thauvui nangawn bawl thei khin hi. Tua ahih manin Mikangte na dawn bawl lo uh hi. Thauvui bawl thei ahih manin Zothau tawh gal leh sa adeih a ut bangun na kap zo uh hi.

      Inn nuai ek-awng mun, ek nelna muna leite leh inn nuai niin teng khawmin, beel sungah tui tawh kidiah hi. Tua eklei diahna tui pen vuttui bangin kikhaih a, tua a kikhaihkhia tui (nitrate) pen citui bangin al hi. Eklei kikhaihkhiatna tui la-in citui huanin kihuan leuleu hi. Citui ih huan ciangin Zoci hong suah mah bangin, tua eklei tui huan leng hong ha liuleu a, tua pen eklei kici pah hi. Tua eklei panin thauvui ih deih bangbangin kibawl thei ta hi. Phalbi hunin eklei kihuan thei zaw deuh hi.

      Thauvui a suah theih nadingin kaat (sulphur) tawh hel kul a, kaat piankhiat nadingin gatang hal keu-in kisu vui hi. Tua lo-in, theidam sing ahih kei leh hongma sing ten nenin kihal a, tua meiholte kivuisak hi. Tua ciangin eklei vui hai khat leh meihol vui hai khat helin tui kinelsak a, sumah a vui siang dong kisu hi. Tua bangin a vui siang dimdem dong nihvei thumvei dong kisu kikkik a, thauvui hong piang hi. A hoih leh hoih lo theih nadingin thauvui tawm khat la-in hal masa uh a, Thauvui khu a tunga a len toh leh a hoih kici hi. A khu lei-ah a bial leh hoih nai kei ei ci-in, kisu lai hi. Numeite in thauvui su leh sa kiman thei hi, kici hi. Mikangte hong khan’ ciangin kumpi sung pan kaat (sulphur) baih takin kingah thei ta hi.



      Thulakna:-

                                        Zoheisa Magazine 1988

To get the latest update of me and my works

>> <<