Zomi te' ten na mualtung gam hi-in nisim nun tak na-ah ut leng ut ta kei leng, pai suk pai toh ding a kul na vive a hihi. Nisimin cidamna dingin lam a siau den pha diakte i hi a, tuabang a, khua lum na'ng leh khaw ul suah na'ngin pumpi a tangsak den minamte i hihi. Zomite in kimawlna tuamtuam ki nei-in pumpi tha tanghat na zangin kimawlna, ciimphawng dinga, ciim thawi na, gualnopna ding a kimawlna, lungsim leh khuak zat a ki mawlna, khut leh khe khut me khe-me zang a ki mawlna, cihte akipan pumpi thatang lungsim leh khuak manlang a, thahat ding kimawlna tuamtuam tampi i nei hi. Tua kimawlna tuamtuamte lak-ah, pawl khat a nuai a, bang a hihi
(1) Thahat kidemna: sialki ling leh hi a, tangvalte thahat ki demna a hi hi.
(2) Kibuan: kibuan zia a tuamtuam a om hangin ei zomite in i lenuai-ah khut paai- a kipom tintenin, kipei tuk a, kibuan a hihi.
(3) Sial khau kisut : thatang hat kidemna hi a, khat leh khat a hi zongin, mihonin a hi zongin kisut thei hi.
(4) Sukpum thaltawh: pasalte kimawlna mah hi-in mimal khat ta-a, kidemna a hihi. Singzawl a ki khung khat tungah kahto-in tuahzawh ding demna ahi hi.
(5) Zulei suk kum: mikhat in suk lenin, a dangmipa in, suklen pa liangko panin suk-zui-in sukpai kidemna a hi hi.
ZOMIte’ Neih kimawlnate 99
------------------------------------------------------------------------------
(6) Muitum thau tawh a hi zongin thal tawh a hi zongin gawsai lung tawh a hi zongin muilim kidemna khat hi a, gam lapi pan muitum (target) khat nei-in a muilim pen kidemna a hihi.
(7) Singlam ki neih: singlam khat in khukin, khat in tua singlam a khuk a laam kim lai, singlam mah tawh kap tuk a, muilim kidemna nam khat a hihi.
(8) Suangthai : suangthai ki neih zia tuamtuam omin a hon a, lawnin mat kik a hi zongin, khatkhat a, mat ki neih a hi zongin, a tuamtuam om hi. Khutsiam leh khut manlang kidemna nam khat a hihi. Khatmat, nihmat, thum mat, cihbangin a tuamtuamin kineih thei hi. Thaipi kici pen khutleh, Aikeng, nuaibet, bakzut, cihbangin matzia a tuamtuamin kineih a hihi.
(9) Ling: ling kineih zia a tuamtuam omin, hih in kineih zia nam khat a hihi. Melai a kap, tanghiat (talpot) suihsiam, khepi kaa, veita, siakmit, tangai (ngalciim) khuttuah, siak leh ek, tawbet, vitpi, nungle kap, zangdeu, mitdel, dekbawi hihte a banbanin kineih toto-in a zo ma sasa a zo a hihi.
(10) Peklum : lei khuk sung khatah sailung tang tuk sak ding leh, lawmte sailungtang khak ding kidemna hi a, khutme muilim kidemna nam khat a hihi.
(11) Ciangsat : Buhtei tawh kibang ciangpek khat tawh a langnih a zum ciangtang, sattuanin vat a, a tangzum ciang tawh satin, a tam ngah kidemna khat a hihi.
100 ZOMIte’ Neih kimawlnate
------------------------------------------------------------------------------
(12) Bukteh: Na khat peuhpeuh ki liah sakin, buksiam kidemna hi a, a zo leh a lel cih om tuan loin, cim dong buk siam kidemna khat a hihi.
(13) Sah kineih: Numei pasal kimawl thei tuak hi. Pawl nihin ki del ngeingai-in sukkhak lawnkhak kisawm hi. A sukkhak masak peuhpeuh a si-in ki simin, kimawlna panin khawl phot kul hi. A langte a kimin a lawngkhak ciangin a zo a hihi.
(14) Aiba : Numei pasal kimawl theih nam mah a hihi. Pawl nihte gel a langtuakin kilawng khak kisawm uh a, kilawng kha khat a om leh aiba kici-in a man zong adang khat a lawng khak nadingin hanciam hi. Tuabangin aibat ki thukthukna tawh hun bei hun neilo-in a kimawl teng a ut tan vei kimawlin a cimtak uh ciangin khawl uh hi.
(15) Sialtal tanek ki neih: Numei pasal kimawl kim thei hi. Mi hon khat khut kilenin, a bemin ki uum liiliai- a, tuate lai zangah mikhat a hih kei leh pawl khat om sakin uum cih uh hi. Tua ki uum cihna sungah aomte in, a pua lamah a taikhiat zawh nadingin hanciam a, kimawlna nam khat a hihi.
(16) Mine mita : Numei pasal cih om tuan loin kimawl kim thei hi. Mikhat makai-in a nungah mi tampi takin, liangko pan a hi zongin, kawngpan a hi zongin kilenin gual khatin kigual deudeu uh hi. A pua lam panin mi khat in tua a ki gualte
sungpanin khat peuhmah a mat khak nadingin
ZOMIte’ Neih kimawlnate 101
------------------------------------------------------------------------------
hanciamin, ama kaipa in a nung a, a mite a kimat khak loh nadingin hung /dalin kimawl nanam khat a hihi.
(17) Maimit khimzing : Numei pasal kikhen loin a kimawl thei nam ahihi. Mi khat peuh a mit aki tuam khit ciangin, a dang tengin uum cih uh a, tua mit kituam pen in a uumte khat peuhpeuh suk khak sawm a, kimawlna a hihi. A suk khak
peuhpeuh a ma munah lutin, a mit kituamsak leuleu a, kimawl na kizom to zel hi.
(18) Sapi umtuah: Soklek kitun lim tawh kibangin lailam ki paih pehin ki git a, tua zui-in kimawlna nam khat a hihi. A mel ki bang lo vaimim tang, betang, suangtang ahi zongin, tang 16 tuak tawh kipanin, ama' aa a tukna ding mun a om ciangin kantanna tawh ne-in kawm hei hi, a bei masate a lel ahi hi.
(19) Mittaw gallu suan : Hihpen pasalte kimawlna nam hi a, khak nasep a hih kei leh thuciap tehna tawh kisai kimawlna namkhat ahi hi. Kimawl' patna dingin tuallai zangah hiang li a nei sing kungkhat kiphut hi. Tua singhiang lite in khat ciangin hiangmeng thum nei uh a, a dawnah hiangmeng thum mah nei to sawn lai hi. Tua ahih manin tua singkung in hiang a kici pongpong sawm leh nga nei singkung a bul mun pen " bulah" singkung a phungpi ii a dawn mun pen "ka-ah" cih bangin min tuamtuam ki vawh hi. Peklum tang 15 a tawi mi khat in singkung gei panin "sia ningmaw" ci kawmin "bulah" a hi zongin " thumah" a hi zongin a lawh ciangin a dang khat in et loh sa mahin "siaou" cih a hi zongin "sia" a hi zongin hoih a sak bangbangin
102 ZOMIte’ Neih kimawlnate
------------------------------------------------------------------------- dawng hi. Tua bangin pek lum tang 15 a vekpi-in singhiang mun 15-ah a tun kim dongin kimawl hi.
(20) Seng: A pang pawl khat omin, a lut pawl khat om hi. A pangte in a lutte a ciangtanna huang sungah a lawn khak leh a si a hihi.
(21) Tawnna tek: Hih zong khuakna sep lungsim ciaptehna nam khat hi a, pasalte kimawl zaw diak hi. Sual tungah mun 16 ciamtehin pyramid nih, khat a tungah, khat a bungbu lamin kisuai hi. A niam pen mun, a veilam panga, om teng pen "tek" ci-in minvawh a, a dang khempeuh "tawnna" kici hi. Mikhat pen gating 15 tawikawmin tua pyramid lim gei-ah a kigingsa-in om hi. A dang khat in "tek tawnna tek, tawnna tawnna tek, tawnna tawnna tek, tawnna tawnnatek tawnnatawnna tek, tawnna tek, tawnna tek tek" a cih ciangin tua tawh kituakin gatang teng a hun lapin kikoih hi. Khat vei zong khial lo-in gatang teng a koih theih ciangin kimawlna ki zo pan hi.
(22) Ciangthai : Munpiah ciangte, tawng tantanin tan tiltelin mal za (100) bang a tawm pen kizang hi. Tua mal zakhat teng tungin, a vekpi-in tha khat thu-in kipuk sak hi. Tua a ki puksak teng mal khatkhatin tawm kikin kimawl nanam khat a hihi. Tua mal khatkhatin I tawp na-ah a dangte tawh kisu kha-in a tat leh "si" ki ci-in tawm thei nawnlo hi. Tua bangin a banbanin pai-in tam a ngah pente a zo a hihi.
(23) Keleng lek : Khuk kimawlna nam hi a, pasalte mah kilim mawl pen hi. Sualtungah mun 10 bang ciam teh-in thum vei ki peh diudeu danin kalsuan hi. Mikhat in
ZOMIte’ kum khen pawipi 103
------------------------------------------------------------------------------
mun ciaptehin apha zah tawh kizui-in peklum tang akhutah koih hi. A kam panin " kei, keleng keleng kek, keleng keleng kek, keleng keleng kek" a cih kawmin laleng limte et loh sa-in peklum tang teng a kimin gual hi. Hih pen a baih lam mahmah kimawlna nam khat a hihi.
Hih a tung a, i gen ki mawlna teng zomi ngeina ki mawlna tuamtuamte a hihi. Hih ki mawlnate a mangthan loh nadingin zomite mah in i kep cing ding hoih mahmah hi. Bang hang hiam cih leh Zomite’ neih tuam kimawlna namte ahi hi.