Zo ngeina sungah inn khat peuhpeuhah sihna a om ciangin innsian nading si pusuah bawlnuam uh ahih manin a lim bawl nuamte in, “Sapi” sawm uh hi. Sihna nungah gamsa manin zununna khat a bawl khit uh ciangin, inn siang ci-in khuang leh zamte zangin gamlumna bawl thei pan bek uh hi. Khanglui lai-in sangkah pilna sin cih bang omlo-in, galmat samat leh salian nam tuamtuam mante a thupi penin ki ngaihsun hi. Ngimna khat tawh sapi sawmpa in akuan khiat ma-in a gam khuanpih dingte tawh sa no khat go a, zulup photin a nuai abangin kiciamna bawl masa uh hi.
Sa mante inn atun ciangin ganpi khatin sa ki ai hi. Sa manlo a a- ai nuam a om leh zong ki ai thei hi. Sa man lo a, a ai nuamte in mi matsa a lu hawm kawmin ki ai thei hi. Sa man a a aite hi ta leh, man lo a a aite hi ta leh ahamphatna uh kikim hi. A hizongin a aih zah leh amat zah tawh kizui-in zu lehsa kihawm hi. Gal man, sa man, gal-ai sa-aite a sih uh ciangin athah zah amat zah uh tawh kizui-in akgia, sawnkai kibawl thei bek hi. Akgia sawnkai akibawl ciangin sawntan sawnkai, vaphual kha, Utong mei, vakhu giate tawh kibawl hi. Sih ciangin sa mat leh sa-aih sate min zui-in dial kikhai thei bek hi. Sai man a a aih leh dialkaang, Cingpi man te’n a aih leh dial zom, Sahang man te’n a aih leh dial san, tangza la te’n a aih leh naang pan kikhai hi. Khatvei aaite khat bek kikhai a, nih vei thum vei a aite a aih
66 Zomite’ Gal-aih Sa-aihna
___________________________________________________
zahzah kikhai thei hi. Tampi a khai zote minthangin kizahtak mahmah hi.
Mikhat in sa amat loh hangin amante tungah ngenin ai thei hi. Saman lopi a aite in, saman napi a ai lote sangin ki thupi ngaihsut zaw hi. Sa-aite’ inn sungah sihna a om ciangin akgia sawnkai bawl thei bek uh hi. Akgia sawkai ih cih pen khanglui lai-in a thupi mahmah khata ki ngaihsun ahi hi. Saman sa-aite in a it angaihte uh a sih ciangin sadial khai thei a, zu beel khat tawh lup uh hi. Saman lo, sa-ai lote in dial mawk khai theilo uh hi. Samante leh sa-aite sihna nopna munah ki thupi bawlin zu ki ne sak masa pen hi. Sa man lo sa-ai lote si a ki pusuah ciangin kilaam lo hi.
Sapi sawmte in sa mat ciangin inn lam ko ding mi khat kisawl uh a, tua pen, “Tangko,” kici hi. Tangkote a tun ciangin inn ate kithawi pah uh a, gamkuante khua nawl atun phetin samual suahna khawl munah mei khu sak masa uh hi. Meikhu a ki muh ciangin zuthawl leh tukpak leh akgia tawh kidelh pah uh hi. Sapi sawmpa akgia ki tot sakin saman dangte tukpak kipia hi. Khua mualah ut tanvei atut khit uh ciangin a samat uh pen Zangsial ahih leh sapi sawmpa salu tungah ki tu saka, inn tun dong laam kawmkawmin zawng uh hi.
Sa-aihna sapi pen u le nau sa-in kihawm hi. Lawm vakna sa a kigo zahzah kine mai a, a samat Sai ahih leh Vok a kigo teng banah Sial khat ki gawh behin gamkuan teng in Sialsa hawm a, saphui pua pa aliang kipia hi.
7. SA-AIHNA-AH GAN GAWH DAN
Zomite’ Gal-aih Sa-aihna thu 67
___________________________________________________
(a) Zulup dan
Hih a tunga zu teng innteek sa-aite bek in lup uh hi. Hih teng banah panmun nei teng in a kigualin lup uh a, tua banah tangpi zu kigual hi. Saiha pak zu a nete in hanla a sak loh phamawh hi. Pansikni zingsang pen sapi ni, zupi ni kici-in zingsang khuavak tungin salukan la kisa a, salu kan pah uh hi. Salu kan tawp ciangin alaam makaipa in hanla sa-in thau a lot khit ciangin a lu tungah tu liuliau hi. Bang hangin Salu tungah tua bangin tuang sese hiam cih leh “ke’n nang hong zo ing,” a cihna ahi hi. Zupi ni-in zu a nene tawh a laamlaam tawh gualnuam takin ki om hi.
Kim khatte in Ngalvom leh Vaphualte gamkuanna-ah a mat uh ciangin, nelo-in a sate phek keu phot uh hi. A aih nop ni ciangun zusa keu khat ngasa pum thum tawh khuamualah paipih kika, Sahang khim bangin khim uh hi. Tua ni-in sanggam teng leh sunghte in sa gualno khat go a, zu la uh hi. Tua a sagualno gawh uh nek ding teng khuamualah ki ne hi. Tua pan ki ciah kik a, kong biang a tun uh ciangin sih ciang a sanolh bangin sa
68 Zomite’ Gal-aih Sa-aihna leh Han late
kinolh uh hi. A ni thum ni ciangin khekleh kik ni ci-in salu kikheuh a, aksia khuan ma-in ci-in akgiltan ma-in sungtumin pawi mansak uh hi.
(b) Sahang khimna
Sahang a kimat ciangin aki khim zawh kei ding leh gen khia lo-in a sihna munah ki nusia cip hi. Khim lopi-in kigen khia leh samanpa a sih ciangin Sahang in bawlsia-in a luang lakhia thei hi kici hi. A khim zawh ding leh khua sungah ki zasak pah a, kuamah lokuan lo, gamvak lo-in misi nei bangin ki patau hi. Sahang asihna pan va kipua a, khuamual tun ciangin a khim dingpa ki min lawh pah hi. Khua sung nupi papi te’n Sahang si va en uh a, misi taktak bangin hopih uh hi. Nupi pawl khat te’n, “Aw, huihpi guahpi nuai-ah vakvak ke’n ih cih singbak kia peuh vatuak kha na hi ve maw Pu,” va ci uh hi.
Tua Sahang pen lei-ah khupbawh sakin a khim dingpa in puansan (tangciin) sihlhin dialsan khim a, namsau khat kuahin a nung a mai pan kan zel hi. Tua bangin a kan kawmin, “Nang’ pu sangin kei’ pu lian zaw, nang’ pa sangin kei’ pa lian zaw, nangmah sangin keimah lian zaw ing,” tui suk luang a ih ciam, tui to luanga ih ciam, ciampel masa nang hi teh,” ci-in kan uh hi.
Tua khit ciangin, “Tun suang kipet teh ni,” ci-in Sahang’ kam sungah suang cip khat guangin, ama adingin aktui pum huan khehsa khat pet a, a ne hi. (Hih pen Ngalngam leh Hangsai’ tangthu pan a a muh khiat uh ahi hi) Sahang pen numei bangin bawlin niksia khat teng sak a, muitung khat tawi sak hi. Kim khatte’ bawlna panin Sahang pen khua lai zang munah koih a, amanpa’ zi in puanvom khat tawh khuhin Sahang kam sungah zuha guang a, ne in ci-in a sawl hi. Sahang manpa in numeite nik leh puan silhin Sahang tuibuk muam sak hi.
Zomite’ Gal-aih Sa-aihna leh Han late 69
___________________________________________________
Tua bang hihna in simmawhna tawh hihna ahi hi. Sahang pen avun hawkin a sa khuamualah ki ne a, innah a ne pawl zong ki om veve hi. A lutang kikheuhin khuamualah kisuang a, a bilah kenko kikhenin, “Na pu na pate in thu hong dot leh kei ka bengngong bangmah za thei nawn ke’ng, ci in,” ci-in vaikhak uh hi. Sahang lutang tungah niksia khat kikhuh sak a, a tungah akbawm sia khat ki koih sak hi.
Sahang khim dan kibang kim lo hi. Pawl khatte in a sa-aih nadingin gan khat peuh go uha, u leh nau sa-in kihawm hi. Sahawm lo a ane mai pawl zong ki om hi. Zu kila ciatin sala a tuamtuamte kisa a, kilaamin tua ni ui khat go uh hi. Khua nawlah dawi thoihna bangin a lu suang lai uh hi. Tua lutang a sawt ciangin lei sungah phumcip uh hi. Tua ni-in lokuan gamvak kuamah omlo a, tua banga paikhia khat peuh om leh zong Sahang in pet thei hi cih upna nei uh hi. Sahang khimpa ihmu vet lo-in sun leh zan hak paisuak hi. Tua bang a sahang khim a a hak paisuak zolote Sahang in pet thei a, asih ciang zong a luang dok thei-in han pan khuat khia kik thei hi kici hi.
Khanglui lai a ki thupi sak bangmai sa lusuan
70 Zomite’ Gal-aih Sa-aihna leh Tonna thu