MUC

Print Friendly and PDF

Tuesday, October 28, 2014

KI THOIHNA LEH MUTNA

    1. KI THOIHNA LEH MUTNA

      Gangawhte: Hih kithoihna-ah Ak ahi a, Vok ahi zoing kizang thei hi. Ki thoihna mun pen inn lim a hih kei leh pial khangah cinate tusakin, dawisa pa in maingat a, kithoihna gan tawi kawmin tu hi. A kithoihna gan pen cinapa cilphih sakin a taklam khut tawh gan nung zang zutsak hi. Dawisa pa in zuphih tui muamin cina pa mai a phih khit ciangin ki nung hei a, a kawng lam khat vei phih kik hi. Phuisamin aman khit ciangin a gawl atin a sisan lokhate tawh hel hi. Tua khit ciangin asungkua khuahin a sin a lungte a hoih khom zah atnenin lokhate tawh hel a, meek kawmin nahtang teh tawh tunin mei am vutsa sungah em hi. Gangawhsa huanin a min ciang lo kha em zong lakhia a, dawisa pa in phui a sam khit teh cinapa ne sak hi. Tua hun mahin sa leh an zong tua mun a om teng leh cina tawh a vekpi-un nekhawm uh hi.

      Innteek te’n sian zu hong lupin dawisa pa in tep a, zu sia phuisamin cina kam khat tepsak hi. Tuan vai tanu pa’n leepin dawisa pa in zui hi. Tua ban mi khat peuh in ne thei pan hi. Zehtan zan khat kitang hi. A zing sang ciangin innteekte khat in  inntual kongpi pua lamah vut bua khia a, zehsiang ta hi, zeh tan dang omlohi.

82              Khanglui Siampite’ thunget dan

___________________________________________________

(a) Phuisamna tom lak 

      Hih natna Hise kici hi. Lokho nek naungetna, phuisam a kammal thupite:-

   “Nang Hise vungvung nu, Hise vungvung pa, lei thuappi leh kha thuappi pan hong piang teh, nuai a om tualpi leh nuai mang khuapi-ah hong piang teh,  keih vompi-ah ong dak teh,” ci-in pan a, tuipi lian, gunpi lian, singpi lian min teng leh hih cina nu min lo a, “A sulgui a gaigui hong hek teh, nupi pasal kual nang hi, mi pasal kual nang na awn in, kei ka pu’ man ma si’ pan pupi pasal kaihtuahsa ka hi, ciltui leh sultui gawm ning, a si tui a sa tui gawm ning (gan zat leh lokhote’ min lo) tawh gawm ning, tui khu hon lai kai hen, nupa lam bingsa, pasal lam bingsa, nikot khakot hon bangin,” cih ahi hi.

(b) Nausuak theilo mutna 

Van nuai simkhua tangpi zing mei tha nu leh mei tha pa kituah, Nuzal na zal pazal na zal, sul sung khak teh lam sung khak teh, ( amin Leng Tong Hoih) sung tong khak sak teh, Lam sung hong khak sak teh, Ka sik damin nanawk, ka sai damin na nawk in, Ka min khau in na peu in, sul sung khak teh lam sung khak teh na kin in, Na kin kei leh ka tawl nu muatin muat in, ka tawlpa muatin muat in, ka pu vak a vak hi’ng ka pa vak a vak hi’ng, Ka pu gui zui hi’ng, ka pa gui zui hi’ng, Ka sut lah omlo ka phelah omlo, Mim pi zu tawh ka lak hi, kha tang tawh ka lak hi, Sikdam a ka lak, taang hai a ka lak, Tak,” a cih khit ciangin,” Hum Ham” in tawp hi. 

(c) Siampipa’ vanzat teng 

       Sathau siangtho kuama zat ngeiloh a lu zang pan zutin, a dekgui a nung zang kuak zutsukin, a tal tangah anakah, tua pan akiu-ah zut suk leuleu hi. Pat khau kang Muitung tawh a

Khanglui Siampite’ thunget dan      83

____________________________________________ 

khek lam khat kopin tutang a sa kigawm lo a cidam khat a kawi natak pan tua khau tawh kangkilhin nausuak ding nu a lu zang pan a nung zang zui suk sakin tua ciang a tawm bo zui sakin lei-ah kia suk sak hi. A lu zang pan phuisam leuleu-in a taltang pan a nak zui sakin lei-ah phuisam kawmin khia suk hi.

(d) Siampite’ Thaman 

      Tang hai a cih ciangin, Zaupan lawhta no khat dim leh a sikdam tutang siampipa in tang a, siampi thaman ding pen dangka pek nih ahih kei leh Vokno tei nih ahih kei leh an, an ahih leh seu nih kipia hi.

(e) Nau suah sakna 

      Hih kithoihna-ah gan ki go lo a, zuphel bek ki zang hi. Van zat zong zute leh keu a koih na’ng longal van zat dang omlo hi. Nau suak ding kiangah hih bangin phuisam hi.

Tung a ka pasian aw, nupi nau pawt lah om hi, nikot hong mang hong ko ing, khakot hong mang aw, nikot na hon bangin hong hong in, thakot na hon bangin hong hong in, tunga pasian aw, nu hiam pa hiam thei nuam ing, Nupi hong pawt in, pasal hong pawt in, zawl tholh hong bang in, leitui hong bang in, nupi kot kikhak ngei kei, pasal kot kikhak ngei kei, zeu tui tuak bangin nidawng hon bangin ka dawng hon bangin,” 

ci-in phui a sam khit ciangin nausuak nu sipzang nih vei bang beng a, tua khit teh a dek pan zut sukin a kawng zang a tun teh nih vei tua mun beng leuleu hi. Tua khit teh a mutna la hih bangin sa leuleu hi.





84  Khanglui Siampite’ thunget dan   

____________________________________________ 

Lep zual e lep zual, sung nupi lepzual, nupi lamtang lep zual sung nupi lepzual, kei ka pu, man ma si’ khan a kapat nupi kaisuahsa ka hi, pasal kaisuahsa ka hi, nidawng hong hong zo khadawng hong hong zo, nidawng hon bangin nupi hong pawt in pasal hong pawt in, zawltholh teitui hong bang in,” a ci hi.

(f) Dawi peng 

      Vokno a nu a dawng a hoih penpen kizang hi. Vokno a om kei leh Vokpi zong kizang hi. Tungman milim kibawl lo hi.

      Pal bawm neu khat kibawl a, hih bawm neu pen biakna tau hipah hi. Biakpiakna phuisam sapiak ngei teng ih bawm neu sungah kikoih a, phuisamna satui buahna um keu zong koihin inn sungah ahih kei leh songpi khang (pang khang) kawmah khai uh hi. Hih palbawm neu pen a siat mahmah ciang longalin khek lo uh hi.

      Hih dawipeng biak hun, kum simin khat vei ta nei uh hi. A hi zongin akalah a damlohna khat peuhpeuh, muanlahna khat peuhpeuh a neih uh ciangin bia thei zel uh hi. Thoihzia pen inn sungpi pusa thoih tawh a kibang ahi hi. Nidang lai-in hih biakna Tedim gam sungah om ngeilo a, Falam gam Ngawn mite bek in zang uh hi. A nung ciangin Tedim gam Mualbem khua Sukte mite in zang uh hi. Dawi sa siampu ding hih dawipeng kithoihna a nei mite bek tua sung pan kizang a, a zenzenin dawipeng nei siampu om loh kalin kithoih nuam a om leh siampu dang cial uh hi. Ahi zongin a cial uh siampupa a nek ding Ak khat gawh sak kul hi. Dawipeng thoihna Voksa dawipeng neilo te’n ne leh a dawipeng natna lawhin lauhuai lua hi. A phuisamna a kisa la:-





Khanglui Siampite’ thunget dan      85

_____________________________________________ 

Hong sang in Khul a piang, Ciim a piang, Noksem nu Noksempa, Ngawn hang nu Ngawn hangpa, cidam mulman kong ngetna hi,” 

ci leh a cina pen damna ngah nading ngetna ahih manin, dawipeng nei a cinate innkuan bek nek theih ahih lam hong kilang hi.

(g) Kau siing phihna (Kau siing samna) 

      Hih kausiing phih kausiing sam na-ah siing themno khat lo buang gan gawh cih bang omlo, van dang ki zang lo hi.

      1. Gilna khat dawisa pa in va zuan a, a tun teh dawisapa in a kam sungah siing hai zan dikdekin cinapa cina nu, a gil a lai mun tak phihin phuisam hi, Hih pen, “Kau siing phih,” kici hi.

      2. Cina mi khat dawi sapa’ kiangah pai zolo a, a sam ding innkuanpih khat sam sakin acina nu cinapa pai theilo ahih leh dawisa pa in siing themno khat phuisam a, amah asamte tawisakin gilna nu gilna pa ne sak hi. Cina mi in a nek zawh kei leh gilna nu gilna pa innkuan mi khat peuhpeuh in haizan dikdekin a gil a lai phih sak hi. Hih pen, “Kau siingsam,” kici hi. Zehtan cih a om loh hangin, a dam dong muinam ne theilo hi.

(h) Kau siing phuisamna 

      “Nang ka singpi nu ka singpipa, sing bunga hong piang ai bunga hong piang hi teh, ka lung thulpi hong pal teh, ka lung lenpi hong pal teh, a tuisa dung hong zui teh, ka tui vaidung hong zui teh, lamlei minthangah hong awk teh, zu cin in hong sut hong sut zo kei, va cin in hongsut hong sut zo kei, zu cin sut lah va cin sut lah ke’n sut ing, sut zo ing, nangmah taltuan masa ka singpi nun, ka singpi pan sut in, kei ka pu gui hi’ng ka pa gui hi’ng, 

86      Taang za-aihna thu   

_____________________________________________ 

pasian phaza awi hi’ng, upa awi hi’ng, khua awi hi’ng, tui awi hi’ng, sikdam phadam a ka lak hi, 

Hiah (cinna pa/nu min lo ding) in nek duhgawh tak duhgawh ding bangmah ne lo hi. Lungulh thei nawnkei ni teh, sun ma-in dai in zan ma-in dai in, aktalpa khuan ma-in dai in, lungtalpa khuan ma-in dai in,”ci-in phuisamna nei hi.

             11. TAANG ZA AIH-NA

      Taangza aih pen tu lai pau-in pawipi khat hi a, lo khawhna sung pan a piang taang seu za khat a ngahte bek in ai thei zaw diak hi.

                

      Seu za khat ih cih ciangin mihing puak zakhat acih nopna hi. Seu khat ih cih tu lai bungin bung thum tawh kikim a taangza ih cih bung 300 nei cihna hi. Taang 100 pen innkuan khat in kum khatin kham mahmah uh hi. Tu hun ciangin taang 100 cih thadah 40 bang a neite nangawn lokhawh hatin ki gen hi. Tua banga taang 100 ai nuam napi, lokhawhna pan a nei zolote in aih nopna lungsim a neih uh ciangin leitawm uh a, ai thei veve uh hi.

      Taangza aih pen numeite’ na sepna tha piakna hi zaw deuh hi. Bang hang hiam cih leh numeite lokhawh hatna, tha nopna, liatna cih bangin kidemna khata kingaihsun ahi hi. Tua ahih manin lokhawh hanciam nading kidemna hong suak hi. Taangza a ki aih ciangin Akluisan a kipan gan namkim khat peuh ki zang thei hi. A hi zongin a thupi taka bawl nuam te’n Sial khat zang hamtang hi. Taangza aihna-in ganpi nih a go zote in gan khat sa innteek u leh nau sa-in ki hawm a, gan khat sa taangza ai ngeite sungah kipia hi.

Nidang lai taang za aihna thu      87

_____________________________________________ 

      Taangza ai ngeite in amau sungah tua sa a kikim takin hawm uh hi. Gan khat bek go ahih leh a sa langkhen pahin innteek sa leh taangza aite adingin hawm uh hi. Taang za ai ngeisate  a pia lo pawl zong om hi.

(a) Gamtat dan 

      Taangza aih ni a gamtatdante  gal aih sa-aihna sunga gamtat nate tawh kilam danna om tuanlo hi. Ni thum sung lungdam tak gualnuam takin zu leh sa kine-in la deih peuh kisa-in ki laam tawntung hi. Khawsa pan a neih leh lam kidemna khat

ahih mah bangin a ki lam ciangin mite lakah taang tang kitheh kawikawi hi. Kim khatte zat dan panin innlim a ki lam sung tengah taang ki sungin tua tungah ki laam hi.

(b) Phuisamna 

      Taangza aih ding ciangin innteekte kha nih kha thum sung bang zu kiging pah uh hi. A peel lo-in taang tang zuha taktak a lup kul hi. Innteekte taang zulup pen khua sung siampi khat in inntual  sialkong lamah zu tuiphih phei a, “Taang aw hong in, mim aw hong in, namtom namsau khuplah hong in, tuilu tuitaw khuplah hong in, ka bansak ka ban kon awng lai hi, ka bem sak ka bem khang awng lai hi,” ci-in taang kha sam hi.Taangza ai cih aki theih nadingin inntual sialkong bawng song gei-ah suang pek gol khat kiphut hi. Tua banga a kiphut lote in Taangmual ci-in khua nawl mun khat peuhah mual bawlin tua mualah zong laamna bawl uh hi. Mual a kilaam innah a ki ciah kik ciangin lamdung zui-in taang tang kitheih kawikawi hi. Taangza deihna bulpi in a mau nuntak hun sung teng kumsimin taang hong neisak tawntung in cih ngetna leh a sih uh ciangin taang dialkhai theih nading, taang aihla tungnunna late sak theih nading leh numeite kipahtawi nopna ahi hi.

88   Nidang lai taang za aihna thu  

___________________________________________________

      Taang dial dingin Naang pan (pansawl) kici gua tawn a pek a kiphan khat ki khai hi. Taangza khatvei neite in peek khat ta-in kisim hi. Taangza aite asih uh ciangin innkhuam tungah lawhsia khatin taang kipho hi. Buh kikhawhna gamte-ah zong buhtang seu zakhat a neite in ai thei uh hi. Khawhsa panin neih kidemna ahih mah bangin Taangza buhza a ki aih ciangin innteekte in zu beel 40,50 tang bang lup uh hi.

(c) Taang la

    1. Ka lam aw vui vetvet aw e, taang lam aw vui vitvet aw e, ning leh a gaw kakaihna aw, taang lam aw vui vitvet aw,
    2. Khua khuam mual aw a pha bange, tuang lam mim khau khun bange, tuang lam mim khau khun bang aw e, setaang ka puakna aw e,
    3. Ka khuamual aw na vum ve aw, ciin khuamual aw na vum aw, ciin haute ngauzu lakna aw, khuamual bemtaang bang vum e,
    4. Taangin ka tup tung sak tange, gam a hualpi lailawnge, lia in ka tup tung sak tange, hon sing leh setaang tuange,
    5. Gam zawt ka setaang aw e, khu va leeng in khuplah e, khu va leeng in khuplah aw, gambuai vom in nawklah e,
    6. Hongdem lo aw, khuakim gual aw, setaang atung nung hi’nge sak leh khang va bang Paulo aw, hui sai a tung nung hi’nge
    7. Ka tun khawh thang ka zua khawh thang, khuamualah lum suang aw e, khuamual a lumsuang aw e, mual a kam beng pal aw e,
    8. Katun in tun gual nei a, ka zua in zua gual nei e, laithat in sawm tangko inge, mi zalai-ah zek inge,

Nidang lai taang za aihna thu    89

______________________________________________

    1. Hong en ve aw hong en ve aw, ka sung inn hong en ve aw, ka sung inn hong en ve aw, setaang sim tung so bange,
    2. Buhsan buhngo na deih leh e, thai aw hiam bang hat ve aw, Hawkguam khuam bang mang sep ve aw, sing ih buh val om ven cia,

      Numei min tawh taanghawmna akizawh khit ciangin pasal min tawh gal-aihna kipan leuleu hi. Gal-aih ding akipat ni     pen “PANSIIK NI” kici hi. Tua ni-in phit kisatin nitaak ciangin phiit kilem hi. Phiit la leh phiitum zia tuamtuam kinei ciat hi. A ni nihni-in sa kigo-in, zu kine a, nitaak ciangin muut kawmin khuang leh zaam tumin laam kawmin innkaa-ah nungak tangvalte in gal la sa-in zanhak uh hi. Tua ni pen  ZUPI NI” kici hi. Zupi ni zong nitum ciangin innsung tumna leh pusuahna om kik hi. Khuangtumpa in tawngnok silhin dialpaak khima muvanlai kha veng leh sawnkai tot hi. Zubelte pen gal-ai sa-ai sate bek kivaakin tua pen “LAWMVAAKNA” kici hi. Tanghawmna a bawlsate a sih ciangin puandum keng thei a, gal-ai ngeite a sih uh ciangun tawngnok keng thei pan hi. Tua nihte a sih ciangun khuangtumin gal la sa-in kilawm thei mahmah hi. Tua ahih manin tuate hih theih nadingin bangkua honna kithupi sak hi. Bangkua hong nuam te’n sa bengin khat leh khat gal mat sa mat lamah kidem uh hi.

               12. ZUNNUN-NA 

      Gal ai ding ahi zongin, sa ai ding ahi zongin, a om ciangin zunung ding ci-in zusa uh a, zu anun ciangun aih khat teitei a nei uh ahi hi. Zunun zong pasal kidemna khat mah ahi hi. Hih bangin khang khat sungin pasal akisa khat in ahih zawh leh a hih dingin ih pu ihpate’ kidemna ngeina ahi hi. Tu hunin hih  ih pu ih pate’ ngeina zatzia kibang kimlo hi. Ahih hangin mailam hun ciangin ngeina a ki bangin  zang thei lai leng hoih mahmah dingin ka um hi.:

90    Zomite’ hun genna

To get the latest update of me and my works

>> <<