MUC

Print Friendly and PDF

Saturday, October 25, 2014

CHAPTER 8 | NATIONAL SUNDAY LAW

THUNUNG BEHLAPNA LAI

THUNUNG BEHLAPNA LAI-1

A.D.476 kum in Roman Kumpi gambup pen gam sawm kisuah/khen takpi hi.
                   
 “Taangthu thei mipil Machiavelli a cih in Lai Siangtho sunga genkholhnate tawh tehkak lo-in, athupiazia hi bangin, gen hi, Roman kumpi gam atawpna kumpi sem kumpi Romulus Augustus (476 A.D) ong kah ciangin, gamsung kikheelna om hi, ni tumna kumpi gam teng aluah gamte pen: Lombards, Franks, Burguandians, Ostrogoths, Visigoth, Vandas, Heruli, Suevi, Huns leh Saxons: hih gam sawm teng ahi hi.

 “Tua hun-a kipan Rome kumpi gam pen gam khat, kumpi thahat gam khat bangin, ong dingto zo nawnlo hi, U.S.A. gam bangin, gam, ke tuamtuam akipawl gam lianpi khat bangin, Rome kumpi ong ding zo nawnlo hi. Maizumna seel nading leh kiphatsak nop manin atuamtuam-a, akitheh thang khin Rome gam pen kipumkhat ding ahanciam uh hangin, gualzawhna ngah zo nawnlo hi. A dingto zel dingin, ong kithawi hangin, angei bang zo ngah zo nawnlo-in, atuamtuam, akhen tuamtuam-in kitheh thang hi.”

“Akhen tuamtuam in ong kikhenna tu-in kimu theita hi. Hih gamte pen tuhun-a Europe gam kuam, gamlim sungah muh theih leh khoih theih in ong om ta hi, paulo phunlo daaitak-in hih a-uphuailo thute ong kilangta hi, ahi zongin, Lai Siangtho’ genkholhna athupi hi thute in  atangtunna teci lak hi.”

“The Divine Program of the World’s History,” by H.Grattan Guenness, pgs.318-321. (As quoted in “Bible Readings for the Home,” Review and Herald Pub. Assoc. London, MCMXLII, pgs 216,217).

THUNUNG BEHLAPNA LAI-1A

                          “GANHING” leh “KII NEU”

1. Tua “kii neu”in “Mihing bangin, mittang” nei hi.Daniel. 7:8
*  tua “ganhing” in mihing khat min tangin ading hi.” Mang.13:18.
2. Tua “kii neu” in “ASangpenPa” bangin aom ding hi.
*  tua “ganhing” in zong Mi Siangthote tawh kido ding hi.” Mang.13:7.
3. Tua “kii neu” in ASangpenPa langpang-in kam pau ding hi.” Daniel.7:15.
*  Tua “ganhing”in zong akam hong khia-in Pasian zahkona, thaangbawlna apau ding hi.” Mang.13:6.
4. Tua “kii neu” pen kii sawmte’ lakpan ong paikhia, pokhia ding hi (Rome gamsawm in kikhenna.)   Daniel.7:8.
*  tua “ganhing” in Rome gam kumpi’ tung panin “thuneihna, tokhom leh zaliatna” angah ding hi. (tua gamsawmte ong kiphut khit ciang ahi hi). Mang.13:2.


THUNUNG BEHLAPNA LAI-2
GANHING II KUM 1260 SUNG A-UKNA HUN

Sagih vei akipulaak khia hih kum 1260 hun sung pen Pasian’ mite akibawlsiat hun thute agen ahi hi. Tua akipulaak khia Lai Siangtho munte pen hi bang ahi hi: Mang.13:5Mang.11:2Daniel 7:25Mang.12:14Mang.11:3Mang.12:6 leh Daniel 12:7.

Genkholhna thute’ paizia thuguikhun ahongkhia atawhtang pen Ezek.4:6 le Gam.14:34 te ahi hi. Hih LaiSiangthote in genkholhna thu ah ni khat pen kum khat tawh kikim ahihna lak hi.Tua thute hang mah-in genkholhna hun leh thute pen amasa-in ‘kisim zia tawh kilak hi. Hih Lai Siangtho “tawhtang” zatna hangin, hun tawh kisai genkholhnate kicingtak-in, kilakkhia thei banah ong tel sak baih tuam hi.
                         
Lai Siangtho sungah kha khat pen ni 30 tawh kisim hi. Kum khat sungah ni 360 om hi. Hi teng pen hun tawh kisai genkholhnate i telbaih nang apaizia ong lak hi.
                          
Mang.11:2 leh Mang.12:14 sungah hun tawh kisai agenna pen “hun khat”, leh “hun nih,” “hun lang” ci-in ong kilak hi. Hih hun 3 ½ tawh kikim hi. Daniel 4 na sungah bel “hun” khat pen kum khat tawh kikim hi ci hi.Tua ahih manin, hih Daniel 4 sungah Nebuchadnezzar in Daniel genkholh mah bangin, alungsim kikhel-a, Leila-ah bokvak-in “hun sagih” sung aom hi ci hi. Tua ahih manin, kumpipa pen kum 7 sung tua bang din mun ah om cihna alak ahi hi.Tua ahih manin, hun 3 ½ pen kum 3 ½ tawh kikim hi (kum 3 ½ pen ni 1260 ahi hi).
                          
Mang. 11:3 leh 12:6 sungah, hun tawh kisai agenna pen ni 1260 hi ci-in kiciantak-in lak hi (hih hun sung ganhing in, Pasian’ mite bawlsia hi).
                          
Ezek.4:6 leh Gam.14:34 sunga kum tawh kisai agenzia i et ciangin, ganhing in sihzah dong dingin, Liamnamaa aneihmaa kum 1260 sung athuneihna (aana) zang in a-uk hi. Hih ganhing ii thahatna, vangliatna i et ciangin, tua thu genkholhnate apiangkhin takpi ahihna i mu thei hi. Tua ahih manin, Pasian in hun tawh kisai sagih vei agenna in hi hun sunga akoih, asep thu ii        athupitzia ong lak hi.
                          
Hi tengah, tua thu tawh kisai Lai Siangtho mun kigelh suk diudeu hi.
                         
Mang.11:2 leh 13:5 sungah, ganhing ii ukna thuneihna angah sung pen kha 42 sung ahi hi. (Ni 30 ciang kha khat ahih mah bangin, kha 42 pen ni 1260 ahi hi).
                          
Daniel.7:25 leh 12:7, leh Mang.12:14 sungah, ganhing in “hun” 3 ½ sung ukna thuneihna (aana) nei ahih kei leh kum 3 ½ zong kici thei hi (kum 3 ½ cih genkholhna thute akigen ciangin, tua hun ah ni 1260 hi cih adeihna ahi hi).
                          
Mang.11:3 leh 12:6 sungah, bawlsiatna hun sung pen ni 1260 sung hi ci-in kilakkhia hi.
                          
Hih hun tawh kisai sagih vei Lai Siangtho in agennopna/adeihna pen tua ganhing ii ukna thuneihna (aana) neih hun pen ni 1260 sung hi-a, tua pen kum 1260 sung cihna zong ahi hi.

THUNUNG BEHLAPNA LAI-3
                          
Hih anuai-a thu akitomlak teng pen Roman Catholic (R.C) pawlpi’ makaite in amau thuneihna tawh asepkhiat uh thute leh amakaite ii thuneihna leh aza tawh kisai thute ahi hi.
                          
“Lai Siangtho sunga Khazih ii zia leh tong akilahkhiatna min khempeuh banah Khazih in pawlpi tungah ukna thuneihna aneih mah bangin, Pope tungah zong tua bang zia leh tong te kipia hi.” Bellamin, “On the Authority of Councils,” book 2, Chapter 17.
                         
“Tua ahih mah bangin, nang pen tuucingpa, damna apia thei pa, mehteh mehgah leh an pianna lokhopa na hih banah, leitung adingin Pasian adang khat na hi hi.” Labbe and Cossart’s “History of the Councils,” Vol. XIV, vol. 109.
                          
Thuneihna Zamin puakna “Pope Pasian” Extravagantes of Pope John XXII, title 14, chapter 4, Declaramus.
                          
Antwerp Edition sunga, Extravagantes acih laibu sungah “Dominum Deum Nostrum Papam”cih adeihna pen “Eite’ Topa Pasian Pope” cihna hi-a, column 153 na ah kimu thei hi. Piantit kam tawh akiletkhia laibu sungah a column 140 na ah hi thu om hi.
                         
“Tua hun-a, kipan Pope pen aminpha khamlukhu thum kigawm kikhu sak hi, tuateng pen vantung kumpi, leitung kumpi leh hellkhuuk kumpi cih nam thumte ahi hi. ”Prompta Bibliotheca, Feraris, vol. 6. pgs.26, article “Papa”.
                          
Roman Catholic Canon Law (R.C. Lai Siangtho Thukhaam) sungah, hi bangin, kigelh hi, Pope Innocent III in hi bangin, taangko khia hi, “Roman Siampi (Pope) pen hih leitung Pasian’ ai-awh nasem mi, mihing cih mawkmawk hilo-in, Pasian phial mah in om-a thuneihna nei” hi ci-in gen hi, tuaciang tua laibu ii amundang khat sungah zong tua bang mah-in lakkhia hi, banghang hiam cih leh Pope pen “Pasian taktak mah hi-a, mihing taktak mah zong ahi,” Khazih ii ai-awh nasem ahi hi. Decretales Domini Gregorri Papa IX (Decretales of the Lord Pope Gregory IX), title 7, chapter 3; Corpus Juris Canonice (2nd leipzip ed. 1881), col. 99; (Paris, 1612), tom. 2, Decretales, col. 205.


KHIALHTHEIHLOHNA
                       
“Dictates of Hildebrand” -akici Hildebrand ii Zuihding Thupiakna Sawmnih Sagih lakah (hi pen Pope Gregory VII ii min nuai-ah akisemkhia) pawl khat pen anuai-a bang ahi hi:
                         
“2. Roman Pope (Siampi) bek mah khuavannuai ah atuamvilvel adik gamtatna anei ahi hi.
                          
“6. Pope in kizopna pan aphiat, abotkhiat khitsa peuhmah mun khat inn khat sungah midangte tawh om khawm theilo ding hi.
                          
“9. Kumpi khempeuh in Pope ii khe bek nam thei ding uh hi.
                          
“19. Kuamah peuhmah in Pope tungah thukhenna bawl thei ngeilo ding uh hi.
                          
“22. Lai Siangtho tawh kituak ahih mah bangin, Roman Catholic (R.C) pawlpi pen khialngeilo-a, mailam ah khialngeilo ding banah khialhna bawl ngeilo hi.
                         
“27. Thuman, thutang lo ukpite, kumpite peuhmah amau (Pope) in adeih bangin, aza uh khia thei-a, akisap hun ciang athu tawh kituak-in, a-ut dandan un amawhna uh zong amaisak thei lel hi.
                          
Daniel 7:25 sung Clark Commentary hi bangin, gen hi. “Pasian bek in aneih hih khialhtheihlohna zia leh tong pen amau (R.C Pope) zong anei, angah, azang dingin kisehtawm uh hi. Pasian bek mah in mawhmai theihna apia thei hi napi amau (R.C.Pope) zong apia thei, azang thei mah in kisehtawm uh hi.


THUNUNG BEHLAPNA LAI-4
LAI SIANGTHO SIMNA LEH NEIHNA KIPHALLO
                           
Council of Toulouse (Toulouse khua-a Biakna Kikhoppi) ah pawlpi makaite in hi bangin, thupiakna, thukhun bawl uh hi: “Lai Siangtho alui/athak pawlpi mite in aneih ding kiphallo hi…akizang pen pau tawh akigelh, ahih kei leh bang pau bang kam cilo-in, Lai Siangtho pen simding/neihding nakpitak-in kikhaam, kiphallo hi.” “Hi bangin, pawlpi kibanglo, upna lampialte amaute omna mun, abukna buukno, gam simtham, akiselcipna leinuai khempeuh aomna mun teng zong mengmeng, man ziahziah-a, vatmai dingin, khua-uk kumpi uliante thu kipia hi.” Council Tolosanum, Pope Gregory IX, Anno. Chr. 1229.
                          
Council of Tarrogona (Tarragona khua-a biakna kikhoppi)ah pawlpi makaite in hi bangin, thupia uh hi. “Roman kam tawh akigelh Lai Siangtho pen pawlpi mite akuamaa peuh in aneih ding uh kiphallo hi, azenzen in tua banga, Lai Siangtho aneih sim uh akitheih leh asiampite tungah           aapkik, apiakkik dingin, thuneihna (aana) tawh thu kipia hi, tua ahih manin, tua Lai Siangtho khempeuh kihaltum thei pah ding hi.” D.Lortsch, Historie dela Bible en France, 1910, p.14.
                          
Lai Siangtho tawh kisai Kipawlkhopna (Bible Soceity) atuamtuamte pen akiphuatkhit ciangin, tuate pen Communism tawh ki-ukna, gam sung ki-ukna kipawlna atuamtuamte tawh aki khat, aki bangin, kiseh, kituat lel-a, hi bangin, Lai Siangtho thu tawh kisai leh Pasian thu tawh kisai kipawlnate pen leitung tawh kisai kipawlna atuamtuamte mah bangin, pawlpi makaite in a ngaihsut sakna alamdang takin, thukhun piakna nei uh hi. December 8, 1866 kumin Pope Pius IX in Quanta Cura cih theihhuai thu tuamtuam agelhna laibu sungah hi bangin, thu tangkona nei hi. “Socialism (Neihsa atuamtuamte kipawlkhawm-a neihna leh tua bangin ki-ukna), Communism (Neihsa atuamtuamte kumpite in gawmkhawm vet-a tuate gam mite tungah zeekkhia, hawmkhiatna aneihna leh tua bang ki-ukna), thuhoih lo, supna ding deihna tawh thusim avaihawm kipawlna atuamtuam (Clandestines Societies), leh Lai Siangtho tawh kisai kipawlna tuamtuamte (Bible Societies)…hi bang nengneng kipawlna tuamtuamte bangthu bang hang cih omlo-in suksiat, phiatsiang ding ahi hi.”


THUNUNG BEHLAPNA LAI-5
MI SIANGTHOTE TAWH KIDONA
                         
Sisan luanna tawh akidim athuman taangkona ah kum zalom 11, 12 leh tuni ciang dong mah bawlsiatna atuamtuam kizom toto hi. (1845 kum kigelh) tua bang kilangdonate hi leitung ii taangthubu sungah kisim, kimu thei hi. Orlean thukhunbu sungah, biakna hangin, nuntakna piakkhiatna, thu leh taangthute ahong kilahkhiatna kipan biakna galdona leh kithahna tawh Albigeneses pawlpi (Piantit gamte phiatna leh beisakna, thu leh sepzia taangthute kantel, sittelna tawh Waldenses pawlpi bawl Peter Waldo makaihna tawh akiphuankha R.C. pawlpi sunga, khantoh nading puahtuan lo-in Pasian ading adingkhiat ngamnate uh (Lollards-kum zalom 13, 14, 15 sungteng phatna abawl mite pen Lollards kici hi), Bohemians nungzuite nasiatak-in, phiatsiang theih nading leh abul panin longhkhia-a, anasep uh akhawl theih nading alangdonate (Czech gam sunga biakna nasep asemte leh tanglai hun-a Khristian pawlpi kipawlna pen Bohemians), John Huss leh Jerome in mei tawh akihalna, tua bekthamlo-in, thu-um mi tampi tak zong kihalna thuak uh hi…Spain leh Italy gamah puahphatkikna nasepna abei nadingin, mei tawh halna leh namsau tawh kithahna, mawhsakna leh bawlsiatna ngiat tawh athuaksia Poland gam sunga, a-om thu-um mite, Bartholomew akibawlsiatna kithahna, tua bek hilo-in, asiangtho pawlpi makai thukhenna (aana) aneite damdam leh simtham-a thahna cih bangin, alipkhaphuai gamtatnate na om hi.” T.R. Birks, M.A. The first Two Visions of Daniel, (London: 1845) pgs. 258, 259.
                          
“Spain gam-a pawlpi makai thukhente’ bawlsiatna mi phazah pen “The History of the Inquisition in Spain” cih laibu sungah, kimu thei-a, agelhpen Llorente (nidang Pawlpi Thukhenna kipawlna ah lai-gelh asem ngei) ahi hi, laimai 206-208 sungah kimu thei hi. Hih Pawlpi Thunei te in Spain gam bekah zong thu-um mi tulzathum (300,000) val bawlsiatna thuaksak a tua lakah mihing 31,912 pen meilii sungah halna thuak hi. Europe gam kuampi sung mahmah ah zong thu-um mi awn tampi kithat hi.” Printed in Bible Readings for the Home, (Washington: Review & Herald Pub. Assoc., 1942) P.221.
                          
“Pawlpi in bawlsiatna, thahna bawl hi. Ahi zongin, pawlpi sung taangthu sunga, lutcil akipancil, ahih kei leh sia semding-a, akipancil pawl khat makaite in umlo-in tuabang liang dingin sehngam samlo-in, nial ding uh hi. Constantine ukna, kumpi asep zawh kum (150) khit ciangin, Donatists te (Roman kumpi akhanlai-a pawlpi nasemte) zong kibawlsia-a, khat veivei ciangin, thahna zong thuak uh hi. Piantit gam leh Spain gam ah Protestants (R.C. pawlpi ahilo Khristian dangte) zong pawlpi Makaite’ thuneihna (aana) tawh thahna thuak, bawlsiatna thuak uh hi. Pawlpi in thatang hatna, galhiam zat nading akisam leh akisam dandan in zang lualel ding hi.” The Western Watchmen (Roman Catholic) of St. Louis.

THUNUNG BEHLAPNA LAI-6
WALDENSES KHRISTIANTE’ LANGDONA, BAWLSIAT DING THUPIAKNA
                          
“Pope Innocent VII in 1487 kum in Waldenses (Kum zalom 12 hun-a, Piantit gam lyon khuapi-a sumbawl Peter Waldo in R.C. pawlpi sungah, puahphatna nasep pankhia-a, amaA nungzuite Waldenses kici) hite thah nading bawlsiat nading thupiakna  thu pawlkhat pen (Hih Pope Innocent VII ii thupiakna lai ataktak pen Cambridge University laibu Saal ah kimu thei hi) Mikanglai tawh akiletkhiatna laibu bawlpa John Dowling “History of Romanism (1871 ed.), book 6, chapter 5, sec. 62” sungah, kimu thei hi. (Cosmic Conflict Washington: Review & Herald Pub. Assoc. 1982) p. 602 sung pan akikaikhawm ahi hi).


THUNUNG BEHLAPNA LAI-7
LIM LEH MEEL
                          
787 kum Council of Nicea (Nicea khua Pawlpi kikhoppi anih veina) kikhoppi anih veina thukikupna ah biakinn sungah, milim koihding khensatna kinei hi. Hih Pawlpi kikhoppi thu leh late Baronius ii gelh Ecclesiastical Annals, Vol. 9, pp. 391-407 leh (Antwerp, 1612); leh Charles J.Hefele, A History of the Council of the Church the Original Documents, book 18, chapter 1, secs. 332, 333; chapter 2, secs, 345-352 (T ang T.clark ed., 1896), Vol.5, pp. 260-304, and 342-372.
                          
The Seventh General Council, the Second of Nicea thupatna sunga, lai-mai iii-vi (agelhpa pen J. Mendham ahi hi) sungah hi bangin, gen hi- “Milim biakna pen …Khristian mite’ nunzia sungah athangtatna, tatsiatna khat hong suak-a tua pen pawlpi sungah asimtham-in ong lut-a, hoih takin sittelna leh phawkkhak luatlohpi-in ong lutta hi. Hih tatsiatna pen adang upkhialhna, paikhialhnate tawh kibanglo-in, tha khat thu in ong kizelpah thu hi-a, hih thu pen thei gige mah-a hong kipan ahiphial zongin, hoihtak mahin, ahoihlohna leh nawlkhin taai bawlding akisap leh zong athuzui-a sep ding hi sam mah hi ven.
                          
“Hih milim biakna pawlpi sungah, ong kipatcil-in biakding leh phat dingin akikoih masa hilo hi, ahih hang laisim thei lote leh Mipite’ lungsim sungah, thangah nading leh biakpiakna amannei,  athalawp sak dingin, ong kipan khia, sim theih ding laibu bang-a laithei lote’ phattuam nading deihna tawh kipan himah napi…ahi zongin, hih thu hangin pawlpi mi laitheilo, thu theilote’ ading khuavak, atawsawn zo ding deihna hang-a, akipan ahih hang deih banglo-in, hih milim biakna in, pawlpi ong buaisak, khuamial sungah ong tunpih na hi zaw hi, biakpiakna anei mite’ lungsim       alapsang ding sangsik-in nuaisiahna, hoihlohna ong tunpih hi.


THUNUNG BEHLAPNA LAI-8
PASIAN’THUKHAAM KHEELNA
                          
“Roman Catholic (R.C) pawlpi te’ Lai Siangtho sungah zong hih Pasian’ thukhaam sawmte aom hangin, hi bangin, pawlpi mite tungah Lai Siangtho sunga bangin kihilhlo uh-a, thu-um mite pen pawlpi makaite’ phuattawm thuhilhna laibu tungtawn-in kihilh zaw hi. Hi bang thuhilhnabu (catechisms) sungah, akigelh dan abat leh Pasian’ thukhaamte pen kilaihgawp-a, Pope in atuam vilvel-in puahphatkikna ong bawl hi.
                          
Thukhaam Sawm sunga anihna pen ahi milim maiah kunlo ding bialo ding cih thu pen R.C. pawlpi’ Thuhilhna laibu sungah kigelhlo hi, Lai Siangtho sunga bangin kigelhlo hi, tua banah thukhaam nambat sawmna ahi-mi neihsa duhgawh, deihgawh loh ding tawh kisai pen R.C. pawlpi in            athuhilhna laibu sungah nam nih in khen hi.” “Bible Readings For the Home,” (Washington: Review & Herald Pub. Assoc., 1942), p. 221.
                          
Hih anuai-a thukhaam sawm ong kigelh alangkhat lam (taklam zaw) pen Pasian ong piak thukhaam sawm hi-a, alanglam pen mihingte’ kheel thukhaam ahi hi.


    PASIAN’THUKHAAM                                 MIHING’ KHEEL THUKHAAM
1. Keimah simloh pasian dang na nei kei ding uh hi.
1. Kei pen note Pasian ka hi hi. Kei simloh alamdang pasian dang na nei kei ding uh hi.
2. Milim bawl-in Na bia kei ding uh hi.
2. Topa note Pasian min na zaangkhaai bawl kei ding uh hi.
3. Topa note’ Pasian min na zaangkhaai bawl kei ding uh hi.
3. Sabbath ni asiangtho azat ding phawk in.
4. Sabbath ni asiangtho-a zat ding phawk un.
4. Na nu leh na pa uh zahtak un.
5. Na nu leh na pa uh zah tak un.
5. Na that kei ding uh hi.
6. Na that kei ding uh hi.
6. Nu-leh-pa mawhna na bawl kei ding uh hi.

7. Nu-leh-pa mawhna na bawl kei ding uh hi.
7. Amaanlo teci na pang kei ding uh hi.
8. Amaanlo teci na pang kei ding uh hi.
8.  Mi neihsa bang mah na gu kei ding uh hi.
9. Mi neihsa bang mah na gu kei ding uh hi.
9. Na vengte’ zi na deihgawh kei ding uh hi.
10. Na vengte’ neihsa na deihgawh kei ding uh hi. (Paikhiatna 20:3-17)
10. Na vengte’ neihsa na deihgawh kei ding uh hi. Catechism, (Butters, p. 28)
                                                                         

THUNUNG BEHLAPNA LAI-9
AMASA PEN SUNDAY LAW
                           
“A.D. 321 kum ciangin, Constantine kumpipa in Sunday ni pen taangpi nipi ni dingin, zat ding thupiakna ong taangko khiat hun-a, kipan tua Sunday ni pen leitung mite in zatkhiat dinga thupatna amasa pen ahi hi. Tua mah bangin, zum, kumpi thukhenna zumpite, khua tuamtuamte leh nasepna mun khempeuh ah Sunday ni pen tawlngak ni dingin (venerabili die Solis) zat ding thupiakna ong bawl-a, ahih hang lokhawh singpuak nasep asemte bel maap hi.” Encyclopedia Britannica, ninth edition, article “Sunday”.
                          
Latin Lai tawh hih thupiakna thu asuahkhiatna amasa pen bel “Codes Justiniani (Codes of Justinian-Justinian ukpipa’ Thukhun)” kici hi, lib. 3, title 12, lex.3.
                          
Hih Sunday ni tawlngak ni dingin, khensatna tawh kisai Latin leh Mikanglai tawh Philip Schaff ii laibu gelh “History of the Christian Church “, vol. 3, 3d period, chapter 7, sec, 75, pg. 380, Footnote 1 sungah kimu thei hi.
                          
Hih Sunday ni tawh kisai thukhaam piakna vai tawh kisai Albert Henry Newman ii laibu gelhna “A Manual of Church History”, (Philadelphia: The American Baptist Publication Society, 1933), rev. ed., vol.1, pp. 305-307 sungah kimu thei hi.
                          
Hih Sunday ni zuih ding tawh kisai pen Leroy E. Friin ii laibu gelhna “The Prophetic Faih of Our Father (Washington D.C.: Review & Herald Publishing Assoc., 1950), vol.1, pp. 376-381 sungah kimu thei hi.


THUNUNG BEHLAPNA LAI-10
“A NI MASA NI”-LAI SIANGTHO MUNTE
                          
Thu leh la atuamtuam, leitung pilna anei Khristian awn tampi takin nipi kaal khat-a a ni masa ni Sunday ni pen biakinn ah kikhopna piak ni cih thu tawh nipi in zang uh hi. Hi banga, Saturday
Sabbath pan in Sunday nipi tawh akilaihna athu leh ala, apaizia, thu tuamtuam ahang tampi tak thei in, um veve, theih na ciang nei uh hi. Nipi kaal khat sunga a ni masa ni pen asiangtho in zatding hi ci-in Pasian in asehlohna thu leh ni sagih ni asiangtho in zatding Pasian in atuam koihna thu pen amaute in phawkkhalo ahih kei leh atheikha pipi-a agamta uh ahi hi.
                          
Hih thu pen ataktak ahi hi, Mihingte in athuneihna uh tawh akheel uh ahi hi.
                           
Ahi zongin, tua bangin akheel kua ahiam? Leitung taangthu i et ciangin, akaal masa sungin, Pasian in Sabbath abawl, apiak ahihna i telkhia thei hi. Tua ahih manin, hih Sabbath ni pen kaal sim kaal sim-in Pasian in mihing leh Amah tawh kizopni, hun zatkhopni, thupha piakni,  kithaksuak sak ni, aki-it nuntakna nei nih ii kiho ni cih bangin, asehtuam ngiat ni ahi hi (Pasian leh mi).
    
A zenzen in, Pasian in ei tawh kizopni, thupha piakni-a, aneih azat hih Sabbatn ni alungsim kikheel-a, alaih ahih leh Lai Siangtho sungah Pasian in athupi mahmah i zat dingin ciamteh ding ahi hiam?
                          
Ganhing in amaa thuneihna tawh hi bangin, Pasian ni laih ahihna thu eite in i thei hi ahi zongin, Lai Siangtho in bangci gen ahiam?
                           
Nipi kaal khat sunga a ni masa ni thu tawh kisai Lai Siangtho thak sungah giat vei kigelh hi. Hoihtak-in sim dih ni.
                          
Matt.28:1  Mark.16:1,2  Mark.16:9  Luke.24:1 1John.20:1 John.20:19 Sawl.20:7,8 1Cor.16:1,2.
                          
A masa Lai Siangtho mun nga te in bel zingsang tung Zeisu ong thawhkik ni hanah numeite apai na thu gen hi, tua ni Zeisu sihna pan thokik hi.
                          
Na Lai Siangtho sungah John 20:19 sim un. Zeisu ong thawhkik ni-in, Amah a nitak lam pawl ah anungzuite kiang apaina thu gen hi. Amaute tua bangin akikaihkhopna pen “Jews te akihtak man ahi hi.” ci-in kigen hi.
                          
Nungzuite lau mahmah hi. Topa Zeisu aSiapa akibawl bangin, amaute akibawl ding, mat leh hen athuak ding uh lau ahih manin, kigen nuamlo uh hi. Tua hangin, amaute akibu ahi uh hi.
                         
Friday ni a-it, azahtak uh-a, Topa asih ni ahihna amaute in thei uh hi. “Amaute ong kikaikhawm uh-a, sathau leh paaknamtui atuamtuam kigingkholhsa-in nei uh-a, thupiakna aom mah bangin, Sabbath ni atawlnga uh hi.” Luke.23:56. Tu-in ahih leh amaute in “Jews minamte akihtak uh manin” kong kilehkhak uh-a, abu ngeingai uh hi. John.20:19.
                          
Hi tengah hun, ni akikheelna, kilaihna kigen nailo hi.
                          
Ni masa ni akigenna asagihna pen Sawl.20:7,8 sungah kimu thei hi. Tua sungah hi bangin, ci hi, nipi kaal khat sunga a ni masa ni kiangah thu taangko khia-a, azing ciangin, pai nading nei ahih manin, kigingsa-in om-a, zankim dong thu agen hi. Amaute akikaihkhopna mun inn tung nungah meivak tampi tak kivak hi.”
                           
Hih hun pen zan laitak kikhopna ahi hi-nipi kaal khat ii a ni masa ni zan hun, khuamial hun laitak ahi hi. Khuavak hun ong kipatmaa in zan khuamial hun om hi cih thu Lai Siangtho in zong, eite ong hilh hi. Pian.1:5. “Pasian in khuavak pen Sun ci-a, khuamial pen Zan ci hi. Nitak hong bei-in zingsang hong tunga, ni khat ni ahi hi. Khuamial hun  ong tung masa hi.
                            
Lai Siangtho in ni khat pen nitum khat pan nitum khat ci-in ong hilh hi.       
                             
A ni sagih ni pen Friday ni nitum hun ciangin kipan hi. Nipi kaal khat ii a ni masa pen Saturday ni nitum hun ciangin kipan hi. Saturday ni zan (khuamial)-nipi kaal khat ii a ni masa ni-in Paul thu-um mite tawh hun zang khawm hi. Hih hun pen kikhenna, kimangpha khakna hun ahi hi. Paul in zankim hun dong athugen zomto suak-a, Eutychus akici tangvalnopa tawlet tungpan leilakah kia suk hi. (Sawl.20:19).                   
                                             
Pasian in tua tangvalnopa anuntakna kem ahih manin, asih lohna thu azak uh ciangin, amaute bang zahin nuam ding cih ngaihsut sak thei hi teh. Sawl.20:11  sungah, Paul in zingsang khua vak dong thuhilhna, thugenna nei-a, tua khit ciangin, akhualzinna uh azom suak uh hi ci-in gen hi. Sawl.20:13 sungah, Paul in tua Sunday ni zingsang sung teng Assos lam zuankawm-in khualzin hi ci-in gen hi.
                          
New English Bible (NEB) sungah hi thu pen hi bangin letkhia hi:
                          
“Sani nitakin an ne khawm dingin kakikhawm uh-a, azing ciangin, adingkhia ding ahih manin, Paul in athuhilh zankim ciang dong azom suak hi.”Sawl.20:7.
                          
I Cor.16:1, 2 sungah atawpna kaal khat sunga ni masa ni thu tawh kisai hi bangin kigen hi.
                         
Hi bangin, gen hi “Tu-in Judea gam-a om Pasian mite huhna ding sum kaihkhopna ding thu tawh kisai-in: Galatia gam-a pawlpite in ahih ding zia uh kagen bangin, note in zong na hih un. Kei ka hong pai ciangin, sumpi kaihkhop tawm-a, aomloh nadingin, na ngahna uh tawh kizui-in Nipi simin na tuam koih un la, na na khol un.” 1Cor.16:3 na ah tua sumpite Jerusalem ah apaipih ding thu ahihna gen hi.
                          
Galatia ah ahih mah bangin, Paul in zong Corinth pawlpi mite in asumpite uh kaihkhopsa-in neiuh-a, amah hong tung ciangin, abaihsa in Jerusalem-a, mi siangtho thu-um mizawngte piak theih pah dingin deih hi. Tua ni-in tua hun, tua munah biakpiakna kikhopna om hi ci-in Lai Siangtho in gen lo hi, ahih hangin, pawlpi mi khatciat in “atuam-in kholsa-a koihkholh ding” a gen hi, tua ni pen kholsa-in koih ding ahoih pen ni ahi hi. Bang hang hiam cih leh tua khit ciangin, kaal khat sung ading sum pen zat ding aphamawh ong hi ta ahih man ahi hi.Tu-hun adingin zong, kituak mahmah veve hi! “Kei kong pai ciangin, kikhoptuah, kikaihtuah ding akul nawnlo ding” cih Paul in deih ahih manin, tua banga asawl ahi hi. 1Cor.16:2.
                           
Tua hun laitak adingin, Jerusalem–a, pawlpi mite in haksatna, buaina tampi tak thuak ahih manin, mun tuamtuam-a pawlpi mite kiangah Paul in huhna sum akhawn kawikawi ahi hi. (Tu-hun adingin zong eite tua bangin thukhualna i neih ding kisam hi).
                          
Pasian’ Sabbath ni pen Sunday ni ah akilaihna Lai Siangtho mun kimu lo hi. Biakpiakna tawh kisai Paul ii ngeina leh tatzia bang ahiam? Hi tengah athu kimu thei hi.
                          
“Apai ngei zel mah bangin, Paul zong kikhopna inn-ah pai-a, Sabbath  thum vei sung Lai Siangtho siksanin mite tawh thu kikum-a…..”Sawl.17:2.
                          
Eite in zong ih etteh dingin Zeisu zong hih leitung ah a om lai-in ni sagih ni Saturday Sabbath zang in biakinn ah a pai hi.(Luke.4:16).

THUNUNG BEHLAPNA LAI-11
PAWI THUKHAAM LEH THUCIAM NAMNIH
                          
Gamtatna tawh kisai Pasian piak thukhaam (Thukhaam Sawm) leh Pawi thukhaam akilamdangna kician, kitel mahmah hi.
                          
Hite gel ii kilamdanna hoih takin en cian un. Ganhing biakpiakna tawh kisai pen singlamteh tawh kikhaikhawm khin ta hi, adang pen ahih leh om tawntung ding hi.

      Thukhaam Sawm                          Pawi Thukhaam  
                    
1.  Hih pen “Topa’ Thukhaam” kici hi.
   James 2:8
1. Hih pen
“Zuihding thukhaam/ ngeina thukhaam ahih kei leh Judah thukhaam” kici hi. Eph. 2:15
2. Pasian in akam tawh agen ahi hi. Thlna               4:12,13
2.  Moses in akam tawh agen ahi hi. Siampi.     1:1-3
3. Pasian’ khut tawh akigelh ahi hi. Pai. 31:18
3.  Moses ii khut tawh laibu sungah agelh ahi hi. II King. 35:12
4. Singkuang sungah kikoih hi. Heb. 9:4
4.  Singkuang sungah kikoih hi. Thkn. 31:24-26
5. “Atawntungin kip ngitnget hi.” Late 111:7,8
5.   Singlamteh tungah kikhai khawm hi. Col. 2:14
6. Khazih in tua thukhaam susialo, beisaklo    hi. Matt. 5:17,18.
6.  Khazih hangin Moses’ thukhaam kiphiat hi.    Eph. 2:15
     
A thupi mahmah thukhaam nihte pen “Na lungsim, na pumpi, na ngaihsutna khempeuh tawh TOPA it un.” A thupi anihna thukhaam pen “Nang leh nang na ki-it mah bangin, na vengte na it in.” Pasian’ thukhaam sawm pen hi thu nih tegel tungah kinga hi. Tua suangpeek masa  tunga thukhaam a masa li teng pen i lungsim i ngaihsutna tawh Pasian koici bangin i it theih nading, ong gen hi. Pasian leh mihingte kikaal-a zuih ding thukhaam hi. (Pasian dang atuam neilo ding, milim bialo ding, Pasian’ min zaangkhai ngaihsut lo ding, Sabbath ni-in tawlnga ding)Tua suangpeek nihna tung-a atawpna thukhaam guk tengpen ei leh ei i ki it mah bangin i vengte it ding cih thu ahi hi. Mihing leh mihing tungah i kibawl ding thukhaam ahi hi. (Nu leh pa zahtak ding, that lo ding, nu leh pa mawhna bawllo ding, gu lo ding, zuauthu genlo ding, mi dangte’ neihsa deihgawh lo ding.) 

Theihding: Thukhaam sawm pen Lai Siangtho lui in nam sawm in ong hilh-a Lai Siangtho thak in nam nih in ong hilh kik hi. Akilamdang leh akikheel hi peuhmah lo hi, bang hang hiam cih leh Thukhaam i cih in itna hi-a, Pasian in ki-itna hi-in, Zanni, tuni leh atawntungin akikheel ngeilo Pasian ahi hi. Gentehna: Mi khat ii thugensa i gen kik ciangin avekpi-in kigenkik deudau lo-a adeihna (point) lian i gen sawn tawh kibang hi cih nopna ah Thukhaam nam sawm leh Nam nih te adeihna kinakbat mahmah hi. Lux satpiang company te in, Lux cih tawh satpiang ong bawl uh-a, tawlkhat sung kideih mahmah in ong kilei ziahziah hi. Asawtsawt ciangin, ong kideih nonlo-in company te ong patau pian uh-a, New-lux satpiang cih ong bawl leuleu in ong kideih mahmah kik hi. Hi Lux company te in athulu bek laih/kheel uh-a, asunga satpiang laih/kheel peuhmah lo uh hi. Tua dan pian mah in Lai Siangtho lui sunga thukhaam sawm leh Lai Siangtho thak sunga thukhaam nam nih pen asunga thute adeihna kibang liinlian hi.


THUCIAM LUI LEH THUCIAM THAK
                          
Thuciam lui pen ganhing ii sisan tawh kipsakna, theihpihna kibawl hi (Pai.24:5-8Heb.9:19-20), tua mah bangin, kamciamna tungah kinga-a, Pasian’ thukhaamte zuih ding thu ong hi ta hi.
                           
Thuciam thak pen Pasian’ kamciamte tungah kinga-a i lungtang sungah, Topa in ong gelh hi, tua thu pen Khazih ii sisan tawh kipsakna, theihpihna kibawl hi.(Heb.8:10 leh Jer.31:33,34).
                          
Heb.8:10 “Ahi zongin, tu-in Israel mite tawh Kabawl ding thuciamna in hih bang ahi hi. Amaute sungah thukhaam Ka guang dinga, amaute’ lungtang tungah gelhin, amaute’ Pasian Ka hi dinga, amaute Keimaa mi ahi ding uh hi.”

THUNUNG BEHLAPNA LAI-12
(A HUN MANGTHANG LO)
                           
Hih i leitung in Ni khatvei akimkot zawh nang in ni 365, nai 5, 48 minutes, 47.8 seconds sawt hi.                    
Ahi zongin, hi banga ahun anite Calendar peuhpeuh khat sungah i koih ding hi thei lo ahih manin i Calendar zat pen ahun zui-in kipuah toto hi. Tua ahih manin, hih leitungah “kum 1582 kum in mipilte in kum khat ciangin ni 365 sangin sau zaw hi ci-in mukhia uh-a, aksite thu athei mipilte in, ‘khapi’ phazah hoihtak-in apuah theih nading un ni sawm behlap uh hi, ahih hang ‘kaal’ akilaih bialbial dan bel kikheello hi. Thursday ali veina pen Friday 15 na in ong zom pah hi. Nipi “kaal” paizia kikheelna om sak tuanlo-in Calendar pan kipuah toto, kilaih toto hi.
                          
Kum zalom tampi sungin, “behiang kum, kum 4 khatvei ni 366 aom kum” tampi tak mah ong om tohtoh hangin nipi “kaal” paizia, aom zia pen bangmah kilaihna, kikheelna om tuanlo-in, ahun,    anai, aminute khat beek amangthang, alampi tawnlo khat zong om lo hi!
                          
Leitungah taanglai hun pek-a, kipan Calendar tampi tak om khin hi. Khangthak hunah amasa penpen tu ni ciangdong i zat hih calendar pen 45 B.C. kum in Julius Caesar in abawl ahi hi. Tu-laitak-a, akizang min teng mah tua hun lai-in zong kizang khin hi.
                           
Babylon mi namte in leitung bang-a, ni akiimkot leitung dangte bia uh ahih manin, nidang tanglai pek-a kipan kaal khat sunga, aom ni-te tua leitung dangte’ min vawh uh hi. Ahi zongin, Hebrews lai leh Lai Siangtho agelhte in tua bangin min vawhna sapna zanglo hi. Bang hang hiam cih leh tuni, tuhun-ah nipi ‘kaal’ sunga nite’ min pen Sunday, Monday, etc. cih bangin, Zeisu Khazih hun lai-in zong aom khit hangin Lai Siangtho gelhte in hi bang minte nipi ‘kaal’ sunga nite’ min tua bangin, na zanglo uh hi bang hang hiam cih leh hih minte’ ong paikhiatna pen lawki, dawibiate kiang pan ong kiphuan khia ahi hi. Taanglai hun-a, Mithra biakna azui Babylon leh Persia te’ thuneih lai hun-in akilim zuih hih biakna tatzia hangin, nipi ‘kaal’ sunga nite’ min pen leitung dangte’ min tawh min vawhna tua hun-a, kipan ana om khin ahi hi. Persia gam ah Zoroaster akici mipa in B.C.360 kum pawl-in hih Mithra pasian pen ong minthang sak hi.
                          
Mithra pasian pen athahat, agalhang pasian ci-a akibia ahih mah bangin, Roman galkapte in tua Mithra pasian bia uh hi. Hi bangin, khualzinnate aneih kawikawi na-ah Teutonic akici te’ min vawh ding ngaihsutna nei uh hi. Tua bangin, nipi ‘kaal’ te min amau biak pasiante min zong na vawh uh hi. (Hih pen Zeisu Khazih leitungah ong pai masak maa-a apiang thu ahi hi). Tua banga min kivawhte om suak-a, tuni ciangdong kizang lai-hi. Hih anuai-a min pen Teutonic pasiante minte hi-a, nipi ‘kaal’ te min vawhna ahi hi.
                          
Teutonic pasiante’ minte anuai-a bang ahi hi:

Sun       = Sunday
Moon     =   Monday
Tiu        = Tuesday
Woden = Wednesday
Thor      = Thursday
Frigg     = Friday
Seturn   = Saturday
                       
Kum khat-a, ni 365, nai 5, Minutes 48, Seconds 47.8 aom i Calendar zat pen ahun zui-in akipuah toto zel hi mah tase leh nipi ‘kaal’ sunga ni om zah leh apaizia tuni ciangdong kilaihna, kikheelna kineilo hi.
                          
Zeisu Khazih hih leitungah amasa pen ong pai maa-in taangthu siam mipil tampitak-in, “ni-min vawhna min” pen “leitung dang ahi Saturn min” pan alak ahi hi.
                          
U.S. gam sunga, gamke California-a Mount Hamilton khua sunga om Lick Observatory (Lick Na sittelna Phualpi) a makai Dr. W. W. Campbell in hi bangin, lungmuan nading teci ong gen hi:
                           
“Kaal khat-a ni sagih akizang ngeina, paizia pen Moses hun lai-pek-a, akizang ahi hi, tua ahih mah bangin, ‘kaal’ khat sunga ni om zah pen apaizia manlo, diklo, kitukalhna om hi ci-in i pauhlap nading mal khat zong omlo hi, tua tawh kizui-in tua tanglai hunpek-a, kipan tuni ciangdong hih nipi ‘kaal’ sunga aom ni-te paubanna, khialhna omlo hi.” D. W. Cross Your Amazing Calendar (Taunton:1972) pp.6,7.
                           
Aksite’ omzia tungtawnin hun leh ni-te pen apaizia, ong piankhiatna thu nakpitak-in, kizopna oma, tua hangin zong, hun leh ni-te pen athu kikantel zo thei lel hi! U.S. gam ii khuapi Washington D. C. sunga America te’ galkap ki-ukna zumpi (Pentagon) ah Aksite’ thu tawh kisai nasepna Phualpi (Department of Astronomy) ah hi thu tawh kisai lai kakhak ngei hi. Tua ciangin, tua zumpi pan in ka thudot thu tawh kisai, hoihtak-in, amau thusiamna lianpi tawh lai ong thuk kik hi. B. C. 500 kum maa-pek-a, kipan aksite’ omzia, paizia tungtawn-in hun leh nite paikhialhna, mangthang hetlo ahihna thu ong zasak kik uh hi.
                          
England gam-a taangthu leh hun paizia sittelna leh Aksite’ thu tawh kisai sittelna phualpi (British Chronological and Astronomical Association) ah amakai ahi Dr. J. B. Dimbleby in hih thu tawh kisai kumpi tampi akankhiat khit zawh ciangin, pilvang takin hi bangin, thukimna teci gen hi: “A zenzen-in mihingte in nipi ‘kaal’ hun paizia zuihding sangsiamlo, kitukalhna aom zong, utlo-in, nial ahih phial leh zong hih kha leh ni-te’ awk in valhna ong piankhiatna ahih kei leh leitung dangte ii kikheelna, akilaihna hun aom laitak-in, tuate zui-a i zatna hangin, nipi kaal sunga nite akiphawk khalo teng, akimangngilh khin hun leh nite tua thute hangin, theihkikna, ngahkikna, zattheihkikna ong piangkhia thei veve ding hi. Hih athupi vantunga aom nate nasep zia, kihualtak-in, aomna hangin, kaal khat ni sagih tawh kisai athu leh ala tawh kituaktak-in, khialhna omlo-in, amantak-in nasemsak, paipai sak thei-a, tua mah bangin, humuapna tawh            akigelh laibu, laidalte sungah hih ni sagih vai mantak-in kiciamteh hi.” All Past Time, p.10.
                          
“Palmonar Telescope” (Palmonar Aksite Etna) cih kipawlna leh amin aphuakpa, aksite’ thu athei mahmah mipil Dr. G. E. Hale in hih nipi kaal leh hun leh ni tawh kisai athuman, acik mahmah kam mal nga tawh hi bangin gen hi. ”Ni leh hun kitukalhlo, mangthang lo hi (“No Time has been lost“).


To get the latest update of me and my works

>> <<