CHAPTER III
GANHING ATHUTENG KIPHOLAAKKHIATNA
NAKHAWL PHOT UN! Chapter (2) na “Ganhing ciantak-in Kitellahkiatna”na sim nai kei zenzen khak uh leh hi Chapter (3) sim nai kei un.
Khialhna aom loh nadingin hi thute kiciantak-in en ding hi hang.
“Tua ciangin, gulpi in tua ganhing tungah amaa vaangliatna, amaa tokhom leh thuneihna (aana) lianpi apia hi. Mang. 13:2
Kumpipa’ galkapmang Belisarius Ostrogoths minamte Rome khuapi pan anawhkhiat kum 538 A.D hun-in Kumpipa Justinian in Khristian khempeuh leh leitungbup ah Pope amakai a-ukpi dingin taangko khia-a Rome khuapi Pope tungah “pia” in Pope ki-ukna ong phuankhia hi.
Rome khua minamte in amaa tungah “tokhom” pia hi. Hi thupen ong pianmaa kum zakhat laipek-in hi thupiang’ ding kigenkhol khin hi.
A uphuai vetlo thu ong pian hun, 538 A.D. kum panin 1798 A.D. kum dong 1260 kum sungteng Pope in ukna thuneihna (aana) nei hi. Pope pen mat leh hen-in kinei-a Napoleon’ galkapmang Berthier in Pope pen manin France (Piantit) gam ah ciahpih hi.
Sizah dongliang-a liamna meimaa ahi hi. Pope in kum 1260 sungteng ukna thuneihna (aana) nei hi. Hi thupiang pen akituak kha zenzen thu ahi hiam? Bang hangin galkapmang Berthier in hi bangin nasem ahiam?
Napoleon in leitung uk nuam hi. Pope pen Napoleon’ ukna lampi, alunggulhna anawngkai’ theihna lampi ah na om sese hi. Amau tektek mah in genkholhna atangtung sak te ahihna uh akithei thei uh diam? ci-in ka ngaihsut ciang lamdang kasa hi.
“…Sihna ding zah liamma nei ngei napi-in damkik-a, leitung mi khempeuh in lamdangsa-in tua ganhing azui ngeingai uh hi.” Mang.13:3.
“1929 kum in Vatican City (Vatican Khua-pen Italy gam ii khuapi Rome khua lai-zang-a om khua ahi hi) pen ki-ukna atuam in anei thei gamneu khat dingin Italy gamuk kumpite in phalna, ciaptehna pia hi.Tun Pope pen kumpi khat ong hi zel leuleu hi. March, 9, 1929 kum in amah (Pope) in hi bangin, gen khia hi, “Hi leitungbup-a minam khempeuhte (pawlpi) tawh ong pang khawm uh hi.” San Francisco Chronicle (San Francisco Khangtaangthu) laihawm ii amai lam laimai ah leitungah athupi ciapteh ding thukimna letmat akigelh/akiciamteh thu kigen hi.Tua sungah hi bangin, kigelhi, Mussolini leh Gaspari te in leitung taangthu ah ciapteh ding kilemna letmat thuhna nei uh hi…Kum tampi-a akinei Liamna maa damna kibawl ta hi.” Hi thupen lamdang mahmah hi. Lai Siangtho in tua liamna maate damkik ding hi acih kammal pen tua laihawm tadensa mah in amal kibang tektek mah ong taangko khia hi.”
538 A.D. kum in hi kipawlna lianpi pen thupaizia zui-a khauhtak-in ong kipatkhiat nailoh hangin hi thupiang ding tawh kisai alampi kisial khin kitawnkhin ahihna Sawltak Paul in mu khin hi.Tua bangin atheihkholh, amuhkholh theih nading bang thu piang ahiam? Hi tengah athupiangte ki pulaakkhia hi.
Zeisu vantungah akahtoh khit ciangin, Kha Siangtho ii thupha piakna leh makaihna tawh taanglai Khristian pawlpi pen nakpitak-in khangto mahmah hi. Anungzuite in bangci bang thute thuak kha ding cih thu Zeisu in genkhol khin hi.
“Tua ciangin, note hong kibawl sia-in hong kithat dinga, Keimaa hangin mi khempeuh in note hong mudah ding uh hi.” Matt.24:9.
Hi thu pen athupaizia zui-in ong piang khin ta hi. Hiteng-a alamdang thupiangte en phapha un. Rome kumpi Nero hun sungin Khristiante’ kibawlsiatna leh akithatnate Tacitus in hi bangin, pholaakkhia hi, “Amau (tanglai Khristian)te’ kithahzia, kibawlsiatzia pen kimawlna tawh kibang phial hi. Amaute’ vun pen ganhing gilote vun tawh khui khawm-a, abakbak, aphelphel in ui-te in pet nen dikdek hi. Singlamteh tung khawngah kikhailum hi. Amau khailum-a, meikuangpi sungah kikhia in zan khuamial muhtheih nadingin meivak dingin hallum hi.”
“Sihna, bawlsiatna pan asuahtak nop uh leh Khazih taisan sak, nusia sak, sang nawnlosak-in kumpte’ tungah ki-ap sak hi. Pawl khat in Topa nusia in ki-ap kik uh-a, ahi zongin, Topa nial-a, taisan sangin sihna leh bawlsiatna mah thuak zaw uh hi.”
“Hi pupa ngeina, lawki dawibiakna in Khristiante gualzo ding cih mukhol-a, tua hi leh amau’ pasian tau-a biakinnte kisuksiat sakgawp ding cih thu thei uh ahih manin, Khristian upna leh a nungzuite bawlsia, susia, maimang sak nuam uh hi. Khristiante’ neih leh lamh, van tuamtuamte kilaksak, kibawlsiat sak hi. Khristian mi tampitak-in aneih leh alamh, a-upna uh asisan tawh teci lak uh hi. Mipil, mihai, tote, sila te, mihau, mizawng cih omlo-in Khristian ahih nak leh hehpihna cih omlo-in kibawlsia, kithatkhin lel hi.”
“Rome khuapi ii apualam mualdung leilak, suanglak anuai teng kikhuat-in kawhawmpi in bawl uh-a khuapi ii apualam kulh pan tai sau pipi kawhawmpi kibuk nadingin bawl-a, khuamial-in lipkhaphuai mah tase leh tua kuahawm dungsuk tengah Khristian asi sate’ luang kivui-a, bawlsiatna, thahna hun sungin inn bangin buk nangin nei liang uh hi. Haksatna khat om-a, ki-upmawhna, patauhna aom ciangin tua leinuai kuahawm tengah kibusa uh hi. ‘Mipawl khatte in ahoihzaw nuntaakna ah athawhkik theihna dingun leitungah suahtaak ding ut tuanlo-in bawl siatna thuakin asi uh hi.’ Heb.11:35. Thuman adingin athuaknate uh manphasa-in lungdamtak-in kipaknatawh thuak ngam lel uh-a, apuak ziahziah aampha mahmah meili bawlsiatna panin gualzo-a alasakna awgingte kithawn ziahziahte vantunglam ah kiko khia hi.”
Satan in tanglai mi siangthote vatmai zolo hi. Kumpi Nero leh Diocletian in kum tampi sung mi siangthote atul lom, atul lom bawlsia-in that uh hi.
Bawlsiatna athuak Khristian khat in hi bangin gen hi, “Note in kote ong bawlsia, mawhsak, ong thatzo khamah ding hi uh teh ahi hang, note’ thuman lohna-in kote’ mawhbaang lohna teci ong lak hi.” Tertullian, Apology, para.50.
A.D.313 masiah Khristian khat suak ding cih pen thukhaam langdona hi ci-in kingaihsun hi.Tua bangin Khristian suakte pen migilo thukhun palsat, kumpi langdote hi ci-in kingaihsun khol, ki koihkhol lel hi. Ahi zongin, Khristian phunzite ahi leh mun khempeuh ah kizel, kithehthang khin veve hi.
Tua ahih manin, Satan in asepzia, agelna pen adang khat laih ding cih pen mukhol khin hi. Tu-a asepzia, ageelzia sangin ahoih zaw tawh mainawt ding kul cih thei hi. Tanglai Khristian (Khristian LimLim)te bawlsia thahlup sangin ahoih zaw bang thu ngaihsun, geel ahiam?
Buaisak mahmah lel hi-kuamah phawkkhakloh dingin luutsim, geelsim hi. Apilvang galkapmang, makai dan mah bangin pawlpi sungah luut in sunawngkai hi.
Rome kumpi gamhuam sungah a lamdang thupiang khat ong ging khia hi.Kumpi Constantine pen Khristian ong luut hi.Khristian te zong kilung muanna, kiphatsakna, kikhalum suahna ong nei hi.
Tua ciangin, Khristiante ui leh humpinelkai ii petkhiat dingin kibawl nawnlo-a, olno tak-in, sisan luan ziau nading in kizang nawnlo hi. Kimawlna tualpi-a mihing leh ganhing kimawlna, kithahna et nading meivak dingin kizang nawnlo hi. Tu-in ahih leh Khristian biakna pen gambup zatding kumpi biakna ong suak ta hi. Na khempeuh kikheel-in athupi mahmah ding bangin ong om kik zawphial hi.
Mi khempeuh in bawlsiatna, thahna panin suahtaakna ngah-a, lungnuamtak-in tawlnga-in lungkhamnate tawh kipelhta hi hang ci-in akhamuan laitak mah in damdam in thu pawlkhat ong piangpiang ta hi.
Kilem, thuhual cih bang zia khat ahi tam maw!
Makai, uliante in minthanna, pahtawina ngah nadingin damdam-in lawki, dawibiate Khristian biakna sungah baihtak-in, ong luuttheih nadingin Khristian hihna ii thu laigilte hemkhia phot-in lamsial sak uh hi. Ahi zongin, hibang-a lawki, dawibiate Khristian sung ong luutna hangin khialhna leh lawki, dawibiakna ngeina ginalo pawlpi sungah ong luut hi.
Biakna, pawlpi sung panin buai nading, kitukalhtheih theih nadingin Satan in ageelnate lamdang sakluat ding zong hilo hi. A thuman patauhilhkholhna Pasian in ong pia hi. A diipkuathuai Sawltak Paul’ thugente lungngai-un, “Sanggamte aw, i Topa Zeisu Khazih hong pai nading thu leh amah dawn dingin eite i kikhop nading thu tawh kisai-in note kiangah kong thum nopna uh panin: Topa hong pai ding Ni hong tung khinta hi, ci-a thu kigenna hangin lunghimawh-in lungmangin, om kei un. Thuhilh khat pepeuh in hibang thu ong genkha ding uh hi. Ahi zongin, kuamaa khemsa-in ta kei un. Bang hang hiam cih leh nakpitak-a Pasian langpan’na lianpi leh hell khuk sunga tung ding ahi Agilopa hong kilat mateng-in tua Ni hong tunglo ding hi. Tua Agilopa in mite’ biak pasian akici khempeuh leh na khempeuh nial gawp ding hi. Tuate khempeuh sangin alianzaw-in akingaisut ban-ah, Pasian ka hi hi, ci-in Pasian’ biakinn sung mahmah-ah pai-in va tu ding hi. Kuamah kim-in aphawkloh gitloh gamtatna kigamta khinta-a, ahi zongin, hithu apian’ ding akhaamcippa akilakkhiat khit mateng-in ahong piang ding thu hong piangnailo ding hi.” Thess.2:1-4, 7. Hi takpi mah hi, Aman’ ong tung ding thu mu hi. Sawltakte lakah atawpna penpen ong sih khit ciangin, alamdang thuthuk nasep, siatnate nakpitak-in ong khangto ding hi.
Dotna: Bang hong piang takpi ahiam?
Bawlsiatna, thahnate ong veng khit phet mah-in pawlpi makaite khumcip, ukcip ding cih pen Satan’ ngianthukpi khat ahi hi. Kei cih lungsim khangsak ding-a, sum leh paai lunggulh luatnate guan-in pumpi lungsim khempeuh thuaksak-in, nawngkai sak ding hi. Apiangthei thei bang-in, lawki, dawibiate Khristian upna sungah onglut ciangin, kidemna, minthannopna thu tuamtuam kituhna ong om ding hi. Pawlpi ii vaihawmna, thuneihna leh vaangneihna ong khangto ding hi.
Mi ngahzawh nading, i deih khat ngahzawh nadingin, Lai Siangtho pen akoici ciang khat-a kheel ziau ding kuan haksa sa ding! Chritian upna sungah lawki, dawibiate ahon ahon in onglut nadingin lawki, dawibiate’ pupa ngeina pawl khat, biakpiakna tatziate Khristian upna sungah tunpih-a, tua mite Khristian min vawhziau in na sem zen uh hi.
Hi bangin, alipkhaphuai, diipkuathuai teng kawmkal ah-hithu teng ong piang keei hi ta mai hi!
Sawltakte in khua, mun tuamtuam-ah Khristian biakna phut kawikawi uh hi. Ahunte ong kihei toto-in, khua neuneu mun khat khat ah pawlpineu nono ong kiphuankhia hi. Pawlpi picing, pawlpi lian pen Jerusalem, Rome, leh Alexandria, Egypt cih gam mun tengah kiphut hi. Atawpna-ah Rome khua pawlpi pen asang pen dinmun ong tungto hi.
Tua ahih manin, pawlpi makaite in amau thu leh adeihna, athukhun, athupiakte akip nadingin gam sung ki-ukna-ah thuneih nading leh huzaap zawh nading pan mun ong laktoh sawmta uh hi. Hi bang-a, aliphaphuai ngimnate amaute’ deihna sangin, ong gualzo zaw uh hi. A.D. 538 kum in hithu teng ong tangtung-a, Rome khuapibup pen Rome khua pawlpi a-uk Pope tungah thuneihna (aana) kipia hi. Tua ahih manin, pawlpi-in kum 1260 sung gamsung ukna thuneihna (aana) khempeuh tawh ong uk hi. Hiteng khempeuh genkholhna (prophecy) bang tektek-in ong tangtung hi. Uphuai kei phial ee!
Ahi zong hih aliphaphuai sak thu en pha kik ni!