Leitungah lai-at siam, William Shake Pear laigelhte isim ciang zaknop mahmah iin khitui hong luangsak hong nuamsak hong khasiasak zo phial in lai-at siam mahmah hi. Laisiangtho zah phial aa, am alai-atte kisim nuam mahmah hi.Ahizongin leitung laigelhte lai-at hong gelhkhia ding ka hi kei aa, ka nuntakna ah ka lungkiat hun in tha hong pia, thanem hun in thathak hong guan amanpha mahmah lametna hong pia den laibu khat ii tangthu hong gelh nuam ka hihh.
Tua “Laibu" in “ Lai Siangtho Bu” ahihi. “Lai Siangtho” cih kammal pen Greek Kammal, “ Ta-Biblia” pan akikawm kammal hi aa, akhiatna taktak pen “ Laibu”cih min akivawh ahihi. “Lai Siangtho” pen bang hun bang hun ah akikhong penpen “Laibu” ahihi. United Bible Society te genna ah, Lai Siangtho pen kampau thulnih le Zanih val bang tawh kiletkhia hi ci uhhi. Laibu, Khangtangthu, tuanthu cihte’ hi bangin pau dang tawh akigelh kam kiletkhia tampi om lo ding hi. Tangthute isut ciangin hih Lai siangtho a it man un mi tultampi in bawlsiatna na thuak lawh uhhi. Lai Siangtho hanga bawlsiatna athuak biakna dang leitungah biakna dangdang khat beek om lo hi. Dawibiate na ngawn in athudon mahmah “Laibu” in “ Lai Siangtho” ahihi.
Alfred Lord Tennyson in agenna ah, “ Lai Siangtho”simna in asung tektek ah Pilna om hi cih na gen hi. Theodore Roosevelt in, Lai Siangtho thu akicing theihna in Collge khat a pilna sangin thupi zaw tham hi, na ci hi”. Lai Siangtho khut tawh akigelhkhia masa penpen kammal in leitung maitangah amanpha penpen laibu khat ahihi. Guttenberg pen Siklaikhetna amukhiapa hi aa “The Vulgate Bible”ama’ siamsa’ tawh Lai Siangtho ka kiteikhia hi; Laikhetna set pen na zuak aa, $100,000 tawh na kilei hi. Russiante’n Khut tawh akigelh Lai Siangtho( The Codex Synaticus) England ah na zuak aa, pound 250,000 na khong hi. Dead Sea Lai Zial akici sungah Lai Siangtho khen khat om aa tua pen Sum Millions tampi sangin manpha zaw hi. Nisim thukizakna (Tadensa) in Zan a thupiang tuni gen aa, Lai Siangtho in mailam a thupiang ding tuni in gen hi. Lai Siangtho in vantung gam kiukna thu cin thutang gen hi. Vantung ukna, aanaa tawh kikhen ding hi cih Lai Siangtho in gen hi. Khangthak leitung Scientistte in Lai Siangtho na um uhhi. Tuate in: Copernecus, Galileo, Kepler, Sir, Isaac Newton, Robert Bayle, Stephen Hales, Michael Faraday, Clark Mazville, John Dalton, J.J. Thomson, William Brosh, Louis Pastor, Meldon cihte in Pasian thubu na um uhhi.
Lai Siangtho pen mihing sawmli kim at ahihi. Adin mun uh kibang hiau lo hi. Amau nuntak kalsuanna ah Pasian hopihna amuh zia un na at ciat uhhi. Tuate in, Kumpite, Mipilte, Thungaihsunte, Laphuah siamte, Kamsangte, Sawltakte, gamkee ukpite, ngabengte, siahkaaite, Dokthate cihte nahi uhhi. Hih Lai Siangtho pen kum1600 sung bang akigelh ahihi. Lai Siangtho pen Arabic, Hebrews leh Greek kampau thum tawh akigelh ahihi. Leitungah pau tulguk leh zanga kim bang om aa, Lai Siangtho pen kampau tulnih leh zanih val bang tawh kitheikhia khin in akikhong penpen laibu khat ahihi. Bc286 kum in Septuagint Lai Siangtho pen Hebrews pau pan Greek pau in Egypt gam a om Alexandria khuapi ah Greek kampau Jews mite in na na gelhkhia uhhi. Tua khitteh, AD405 kum in Latin kampau tawh St. Jerome in na letkhia hi. Tua pen Latin Vulgate Version kici hi. Roman Catholic in hih na zanglai hi. AD1381 kum in John Wycliffe mikangpau tawh na letkhia hi. King James makaihna tawh AD1611 kum in King James Version tawh na kiletkhia hi. Johannes Guttenberg, Germanmipa in Laikhetna set bawl in AD1440 kum in laikhen ta hi. Lai Siangtho alawmlawm a hawmkhiat kipat pen AD1452 kum akipan tuni ciang dong akizom paisuak ahihi. USA ah College Professor top sawmthum le lite in, Mipil khat in Lai Siangtho atheih loh pha mawh hi ci uhhi. Professors sawmthum le kuate , Yale, Havard, Princeton leh Standford cih pan hi aa, “ Lai Siangtho theihna in Pilna thuthukpi theihna pilna hoih ahihi ci uhhi.
1808 Kum in Mikang Scientist John Dalton in (atom)kikhenkham thei lo ding ci ngei hi. Ama genna hangin kum134 sung bang sangah hih thukisin hi. Ahizong, Enrico Fermi in hih theory peuh mah man lo hi ci in December 2,1942 in hong puangkhia hi. Hih Pa ma in 1939 kum in aman loh lam na theikhia khin tham hi. Erico Fermi in atom khat pen kikhenkhia thei hi cih amanna hong telkheh ta hi. Hih bang in pilna hong khanna ding Lai Siang Tho in kum tampi lai pek in na gen khinzo hi. Laibu teng lakah Lai Siangtho pen Space azin mahsa pen laibu khat leh akisim masa penpen ahihi. Neil Armstrong leh Buzz Aldron te Khapi tungah Late8:3-4 na sim uhhi. Col. James Irwin khapitung pan leitungah hong tuahsuk July,26,1971 ni hi aa, mite in thu na dong ziahziah in khapitung na va paina alamdang hia? Cih na dong uhhi. Ama dawnna ah, “ Khapi tung kah in ka vasik tohna sangin, Zeisu hih leitungah hong paina lamdang leh thupi ka sa zaw hi cihi. Khavan nuai Pasian bawlsa nate thupitna Lai Siangtho in gen zel hi.
Sir James Simpson pen ihmutza bawl masa pen pa ahihi. Miliam khat akiat cianga ihmutza akipia khuaphawk loh za zato akizang pen ama bawl ahihi. Ama khan sungin Zato ah kikheina, kiatna a om leh azatui bawl kizang mahmah hi. Damlo akhei ding ciang in Piancilna2:21-23 sim in dam lote bawl pan hi. Topa kammal in vang nei mah si mete , Pasian kammal in zong mi cidamsak zo hi. Hih Simpson ahih ma in Scientist pawl khat in thu dong aa, na khan zong a na muh khiat thu thupi nasak hong gen in ci-in dong hi. Adawnna ah “ Zeisu mawhneite tan ding ahih leitung ah hong pai hi, Kei pen amawh penpen ka hihi. Ka muthak thupi pen in kei Mimawh ka hi cih hi. A sihma in Zeisu gumpa leh honpa in hong sang hi. Scientist te dong akikhelsak Pasian Kammal Lai Siangtho ahihi.
Mipil milian mithupite in zong Lai Siangtho Kammal na thupisak uhhi.Chaing-Kai-Shek (China) in, “ Lai Siangtho in Topa hong hopihna kha Siangtho aw hi cihi. King George V (1865-1936) in, “ Mang Lai Siangtho in, igam ii neih masak go leh gam ahihi,cihi. Mahatma Gandhi (1860-1948) in ngongtatlohna (Non-Violence) pen Zeisu mualtung thuhilhna pan mu ka hihman in hong kipaksak hi na cihi. William Gladtone (1809-1898) British Gam kee uk in, Priminister li vei vilvel asempa in, ka nasep sungin mithupi sawm kua leh nga tawh ka kimukha hi. Hih sawm kua leh nga lak ah sawm giat leh sagih pen Lai Siangtho zui vive te ahihi, ci hi. Abraham Lincoln (1809-1865) US President a sawm leh guknapa in, Lai Siangtho pen Pasian in mihing tungah sil hoih pen hong piak khong hi cih ka um hi. A hoih khempeuh leitungmi hong honpa tung pan hia, hih Lai Siangtho tawh ikizom thei hi cihi”. Timothy Dwight (1752-1817) President, Yale university hia, “Lai Siangtho in hih leitung gawt mun pan tawntung a omna akimuhsuak theihna tawlet ahihi,cihi.
Pasian kammal Lai Siangtho thubu pen gen ni ci leng, tampi om aa ka thangahna hong hawm nuam ka hi zaw hi. Ka lungneu laitak in hong thakhausak, ka lunglen hun ciang hong lungnuamsak, ka dah hun ciang hong hehnem, Meigong ka hihna ngawn ah Topa hoihna ka muhna ahihman in sangam aw Topa kammal tawh nisim tha la in sim den in. Na pilna hong khangsak ding aa na upna hong picingsak ding hi. Lungnopna leh khamuanna ngah bek tham lo in vangam nuam itunna ding hong hilh khawl lamlak gamlim ahihi.Topa kammal in manpha mahmah hi…Hih amanpha laibu sim den le cin leitungmipilte hong piak theih loh pilna na ngah ding hi. A sim dingte kong khualna tawh hi zah hong at mai ning ey..Cimtak kha ni teh tampi om lai mah hi ven...heheheheheh....Genkhial hawm khialh aom leh ngaihdam bawm ah…..
Deihsakna tawh,
Dothang (Pune)