Waldenses Te
POPE’ tungnun’ pen na hun
sawtpi sung khua a mial cip hangin thumaan khuavak bei siang kiuh keuh sam lo
in, a khang khangin Pasian Teci ding ki koih suk suk hi. Pasian leh mite
kikal-a Palai dingin Jesu Khrist bek mah a muang, a nuntakna lam lak dingin
Laisiangtho bek mah a leen cinten, Sabbath maan bek mah a zang kinken mi na om
ve ve zel hi. Khang thak tu le tate in a theih khin zo ngei loh ding leiba bang
zah hi bang mite tung ah leitung in i nei hiam? Amaute umkhialte ki ci zaw
lehbunga, a lungsim puak uh ki nuihsan in, a gamtat-te uh ki gensia a, a
laigelhte uh ki sim mawh sak-in ahi lopi-in ki gensia in, ki suksiat sak hi.
Ahih hangin amaute kip takin ding ve ve uh ahih manin a khang khangin a upna uh
siangtho takin akeep uh pen a khang thakte adingin gamh gil anusiat bangin a
ngaihsun uh hi.Rome tungnun’ pen hun azom khuamial hun sunga Pasian mite thu
pen leitung ah aki ciapteh loh phial hangin vantung ah limtakin ki ciamteh hi.
A bawlsiate’ langdona thute lo ngal amau omzia zon’ khiat kiktheih na’ng
ciaptehna tawm mah mah hi. Rome te ngeina sung ah a koih upnate leh a
thupiak (decree) te tawh ki huai thei lo peuh mah phiat siang ding cih thu om
ahih man zong a hi hi. Mihing hi ta leh lai kigelhte hi ta leh, ama thu nial
peuh mah a muh leh phiat mang hi. Hau-in zawng ta leh, lian-in neu ta leh, akua
cii lo pope thu leh upna dot bawl, uplahna lak pian khat peuh peuh in a
nuntakna taan lawh ding hi mai hi. Tua upna thukim pih lo mite a bawl siatna
ciaptehna khempeuh zong susia den uh hi. Papal kikhopna councilte peuh mah
panin tua bang thu kigelhna laidalte laibute hal tum dingin thu pia khia den uh
hi. Laikhetna setpi a kibawl theih ma in laibu peuhmah zong tawm him him a,
sawtveipi ki kemcing theilo (62) ahih manin Rome te vaihawmna
te a khak tan ding tam lo hi.
. Pope in thu a neih phet-in ama deihna
bang zui lote su sia dingin a khut a zan pah ciangin, pawlpite khat khit khat,
amau thu-in Pope ukna nuai ah hong ki ap pah uhahih manin,Rome te vaihawm na in
a huam gam sung peuh mah ah, ama upna bang zui a sau vei a suakta zo mimal
kuamah om lo hi
Great Britain ah Khristianupna in
sawtpek lai a kipan in zung kip na khaa zo hi. Gospel thu Britain te in kum
zakhawk masa lam pekin na saang zo uh ahih manin, Rome lampialna in subuai thei
nai lo hi. Lawki kumpite bawlsiatna hong kitheh kawi kawi-in hih a gamlapi
tuipi dong Britain gam pawlpi masate in zong hong thuak khak pen uh Rome te
letsong a saan khak uh hong suak hi. England gam pana bawlsiatna thuak
Khristiante pen Scotland ah taai in va bu uh a, tua panin a thumaan uh Ireland
dong ki puak sawn-in tua gamte in lungdam takin thumaan na saang ciat uh hi.
Saxonte in Britain a sim gawp ciangin
lawki nunzia-in uk hi. A zo zawte in a silate un a leh hilh zawk ding ut lo uh
ahih manin Khristian te in gam lak leh mual kawm khawng a belh uh kul hi.
Meivak pen tawm vei a ki sel cip hangin hong taang lai ve ve bang mah in
Scotland gam ah kum za khat bang khit ciangin hong taang khia a, gam
dang gamlapi dong a tung hi. Ireland pan mipha Columba leh a pawlte hong
pai uh a, a ki khenkeek thu um mite kaai khawm in a gam daai Iona tuikulh ah om
in tua mun Pasian nasepna phualpi khat-in a zangh uh hi. Tua thupha tangkona
lak ah Laisiangtho Sabbath a zang mi khat om a, tua thumaan mite lak ah ki pia
hi. Iona ah sang khat phuan uh hi. Tua panin thuhilhsia te puak khia uh a,
England leh Scotland ciang bek thamlo in Germany, Switzerland, Italy ciang dong
va baan uh hi.
Ahih hangin Rome in Britain pen ama
khut nuai ah koih a sawm in mit suan hi. Kum zaguk khawk sungin a sawl khiat
siate un lawki Saxon te mithak hong ngah uh hi. Mual lak mite in asawlkhiat
siate uh lungdam in na saang uh a, mi tul tampi Romete upna sung ah a heii zo
uh hi. Nasepna hong taang zai ta a, Papal makaite leh a mi ngahte un Khristian
a na hi khin (63)sate hong do bawl ta uh hi. Ki lamdanna lianpi a
om hi. Amasate in pope kisaktheihna, a liatna, pipu-thuciin te a lah uh ciangin
a khatte in gen nopna, ki niamkhiatna, Laisiangtho bang zuihna upnate lak uh
hi. Khristian pawlpite in phungzi lian pen pope khut nuai a hong lut dingin
Rome pana ngetna leh sawlna nei uh hi. Mi khempeuh tawh ki it ding a deih uh
hangin pope pen pawlpi khempeuh tunga a lian pen-in saang zolo a hih man-un
Khrist’ nungzui khempeuh tunga bawl ding a ki lawm ciang bek ama tung ah bawl
zo ding uh ahihna thu Britontein lung neem takin zasak uh hi. Rome tawh
kizopna bawl meng meng dingin thuhilh siate in va phu zel zel uh ahih ciangin,
hih a ki niamkhiat Khristiante in tua kamtaaite lamdang sa leh kiphasak lua
zong sa kawm tawh in a dawn kikna uh ah, “Khrist longal To dang ka thei kei uh
hi” ci uh hi. Tu-in Rome makaipa pope lungism a kitel-in hong dawk in “No
kianga kilemna hong gente’ thu saang lo na hih uh leh, gal thu hong gen mi thu
na man’ uh kul dinga, galdona hong puak ding hi. Saxon te muh-in nuntakna lampi
ah ko tawh i kipawl ding ut lo na hih uh leh, amaute kiang pan-in sihna leh
tawl saan’na na thuak ding uh hi” ci hi. (D’Aubigne, “ History of the Reformation
of the Sixteenth Century,” bk. 17, ch.2). Hih te pen tawn’na mawk hi
lo in, gal hong piang takpi a, Laisiangtho leen te pen thusim leh kheem na tuam
tuam tawh suu-in, Britain gam sung tenga pawlpi khempeuh pope khut sunga hong
ki aap mateng uh a susia dingin gal hong phuang ta uh hi.
Rome-ii huam khak loh gam te ah papal
suk siat loh-a kum za tampi sung siangtho taka a suakta Khristian pawl tampi
mah a om hi. Amau pen lawki te in umm cih uh ahih manin a khialhna uh zong om
tei hangin a upna bulphuh uh in Laisiangtho mah hi a, thumaan tampi kem cing
lai uh hi. Tua bang Khristiante in Thukhamte kip den hi, mah ci-in um uh a, a
nambat li-na Sabbath zong na zang uh hi. Tua bang upna a leen Khristian pawl
pen Africa gam lai zang leh Asia gam Armeniante lak ah na om uh hi.
Tua papal bawng sunga lut nuamlo-a a
nialte lak ah Waldenseste a ma dawk pen a hi hi. Pope thu lut in tut mun a
ngahna sa munte ah alampialna uh na ki nak (64) nial pen pah
hi. Kum za tampi sung mah Piedmont-a pawlpite in amau suahtakna kem cing gige
uh hi. Ahih hangin a tawpna ah Rome in ama sungah a lut nadingin a sawl gawp ve
ve ciangin, sawt veipi na nang uh a, a nolh uh hangin nolh zo lo leh leitung
bup in a nung zui khin zah in om ta ahih manin ut lopi pi-in pawlpi makaite na
tokaai ta uh hi. Ahih hangin tua pope leh a siampite thu sungah a kipia nuam
het lo ami mal-in na om ve ve lai hi. Tua bang mite in Pasian bek tawh kizom-a
amau upna siangtho takin keep ding khentatsa-in nei uh hi. Tua hangin Pawl
kikhena hong piang ta hi. A upna ngei uh a leen nuamte kiin khiat hong kul
ta-a, kim khat in a pianna uh Alp gam nusia in thumaan kep na dingin mi’gam mi’
lei zuan in, kim khat te leu leu in lui kaw hawm peuh, mual suang kaw hawm lak
peuh beel-in Pasian biakna suahtakna na zong uh hi.
Kum za tampi sung Waldenses Khristian
te upna leh hilhna pen Rome pana hong pusuak amanlo upna guipi tawh hong ki
lamdang mah mah hi. Tua Waldenseste’upnagui pen Pasian thubu sung pana ki
13
ngahthuman
bang lian hi a, Khristian upnathugui maan a hi hi. Ahih hangin leitung mun
dangte omzia va muh pih lo, amau huang sunga a ganhingte uh tawh na seem a
nitum, mual leh guam lak-a bu lokho tua mitein amau zon tawm uh tawh tua a
puuksa pawlpi upna leh lampialna thuguite va mu cian zo nawn lo uh hi. Amau’ aa
pen muh thak uh upna hi lo in, apu apate uh tung pana a ngah suk-suk uh upnagui
pi hi a sawltakte khang lai-a upna te bang a hi hi. “Pasian in ama mite tungah
atawntungin akimang dingin khat vei bek hong piak…upna” pen hi.
Jude
3. “Gam lak-a pawlpi” a cih pen hi, tua pen a kisathei gam uk tawh a thuah
leitung bup munpi-a pen hi zaw lo a, Pasian in leitung bup-a ki tangko dinga a
piak khiat thumaan sum keem cing Khrist pawlpi maan pen a hi zaw hi.
Rome in Laisiangtho Sabbath a muh dahna
pen Pawlpi maan te Rome tawh a ki khen khiatna thute lak ah a thu lian khat in
ki hel hi. Hilhkholhna in a gen bangin papal (65) liatna in
thumaan pen leitang deen na dinga, Pasian thukham leivui tawh siik cip ding hi.
Khanglui thuciin leh ngeinate laam to in, Papal uk khak pawlpi peuh mah in
Sun-day pen ni siangtho-in zangh ding hi. Thukhial in nehthawh lua ahih manin
Pasian mipha pawl khat na ngawn in Sabbath tang ve ve sa mah-in Sunday ni in
zong na seem loin khawl uh hi. Ahih hangin tua ciang lel tawh papal makaite
lung kim zo lo uh hi. Sunday a awng hon’ tei bek tawh lungkim zo lo uh a,
Sabbath palsat na dingin kam khauh pen pen te tawh to-in sawl uh hi. Tua ahih
manin, Rome thu tawh kipelh siangthona bek tawh Pasian thukham nuam takin kizui
thei bek ding mah a hi hi.
Europe gam mite lak ah Laisiangtho a ki
teikhia te a ngah masa pen te in Weldenses te a hi uh hi. Biakna puahphatna hun
(reformation) ma kum za tampi lai in khut gelh Laisiangtho amau pau-in na nei
zo uh hi. Tua mite in thumaan pen adang tawh sawhpawi lo a siangtho tak in, nei
uh hi. Tua hang mah in muhdahna leh bawlsiatna a thuak uh hi. Amau in Rome
pawlpi pen Mangmuhna sunga Babylon hi ci in, a nuntakna uh taan lawh
dongin tua siatnate saang nuam loin dal uh hi. Bawlsiatna sauvei kizom lua ahih
manin kim khatte in a upna uh tawm tawm-in khah suah uh a, ki hel zau sak kha
zel uh hi. Kim khat-te ahih leh khauh tak mah in thumaan ah ding uh hi. Tua lam
khialh-khuamial hun sungin Rome tungnun’na leh milim biak ding nial-a, Sabbath
maan mah a na zang pai suak Waldenseste om uh hi. Langdona pingpei nasia pen a
laan’ laitak nangawn-in upna khah suah loin leen cinten uh hi. Savoyard teipi
zum in khawh in, Rome meisel kuang in haal ta leh, Pasian thumaan leh Amah
zahtakna uh bulkip pan amaute ki khongh khia zo lo hi.
A khang khanga bawlsiatna thuakte belh
den a hi Mualpang– kawl lak ah, Waldenses te bu uh hi. Hunlai Khang (Middle
Ages) hun sung tengin hih bang muntelak pan thumaan meivak pen mitlo in ki
taang sak hi. Thumaan teci pangte in kum tul khat sung (66) taang
lai upnathugui gil teng na keem cingna mun ong suak hi.
Thumaan-lian a kepcing theih nading un
Pasian in a lam dang sak huai mun siangtho (biakbuk) tua lai ah a pia hi. A ki
nawh keek micitakte in tua mualte pen akip tawntung Jehovah thumaan lak den lim
bangin a mu uh hi. Mual dawn kuite kawk-in a tate uh kiangah a ki khiin ngei lo
minthanna leh a liim zong a kiin lo Topa leh akammalte kip zia gen pih na in
zang uh hi. Ama thu in tua mualte bangin kip a, ki khel sak thei lo hi ci-in
hilh uh hi. Pasian in tua mualte kip sak in, thahatna tawh gaak-a, mongneilo-a
a vanglian ama khut lo ngal kuamah in tua mualte a mun panin a khiin khiat zawh
loh bang mah in vanpi leipi a ukna a thukham zong kip sak hi ci-in hilh uh hi.
Mihing khut in mihing nuntakna laksak thei bek hi. Ahih hangin Pasian khut in
tua mualpite nangawn longh khia in tuipi sung ah paai thei a, A thukham zong a
ut leh amah bek mah in kheek thei ding hi. A naseemte in Pasian thukham adingin
tua a ki kheel ngei lo mualpi te bang ding a hi uh hi, ci-in a hilh uh
hi. Mual te guamte ki kalhelh dimdiamte in a piangsak thei Pasian
vangliatna alak leh a hong kep denna hong lak hi. Tua bangin hih khualzin-galbu
mite in gam daai takin Jehovah om pihna phawk na in zang uh a, amaute
thuaksiatna hangin phun phun ciak ciak tuan loin gam simtham leh mual kuam lak
nangawn ah zong lungleng ngei lo thamlo in Pasian in migilote khut pan in buk
nading mun hong pia hi ci in a lung dam uh hi. Nuam taka Amah bia thei ahih man
un a ki paak uh hi. Galte in a delh zel hangun mualte guamte in amaute huu khia
zel hi. Mualsang suang kawlpi zangte panin Pasian phatna la sa uh a, Rome
galkapte in amau biakpiak lungdamna la aw te daai sak zo lo uh hi.
Hih Khrist nungzuite in gamtat khua
heek siangtho, migi, thu nop-in lawp den (67) uh hi. Thumaan
pen a inn a lo a lawm a minampihte uh leh amau mah mah’ nuntakna sangin zong
manpha sak zaw uh hi. Khangnote lungsim sung ah tua thumaan a guan zawh nading
hanciam uh hi. A khangno mah mah lai limphet-un Laisiangtho tawh pantah uh a,
Pasian thukham a sianthona hilh uh hi. Laisiangtho bu tawm lua ahih man in a
kammal te kam ngah uh hi. Mi tampi in Laisiangtho a lui leh a thak pan khawk
sau pi pi kam ngah-in gen thei uh hi. Nisim nuntakna ah Pasian zia leh tong leh
a thuphate kilang sak den uh hi. Naupang neute in a nisial nuntakna te uh hong
huh hong pia Pasian migitna hi ci thei uh hi.
Nute pate in a tate uh it khengval-a a
khah khong loh nadingun kikepsiamna a zongsangh sak uh hi. Amaute mai ah haksatna,
sittelna, leh upna sih pihna nangawn om thei kha ding cih hilh uha, a neu lai
lim phet uh a kipan in gentheihna a thuak zawh nadingun hilh in, uknate zui
thei sak in amau thu-a thu angaihsut tawm theih ding zong a hilh uh hi. Na sep
ding pia uh a, kam pau kidop nading te, thukhual in pilna a neih nadingte aneu
tung pan kipan in hilh den uh hi. Keivom in a neek ding sa zongin a gep bangin
Galte in kam sia mal khat bek mah a zak uh nangawn tawh a paupa bek thamlo in a
u a nau uh za tampi nuntakna dong bei nang zong in biakna suahtakna a pu laak
ngam peuh peuh suul zuih pah hi. Waldenseste in thumaan hangin leitung
hamphatna leh a neihsa teng uh taan uh a, anuntak nading un genthei pipi in na
seem uh hi. Mual lak lo khawh theih nading mun om peuh limtakin kho uh a, mual
kuam lei hoih loh zaw deuh na te leh maul pang khawng lo-kee khawh beh lai uh
hi. Ciil siamnading leh pumpi deih gawhna anial zawhna ding un naupangte pilna
sin sak uh a, laipai en thei tei ciang bek a hi hi. Pasian in i nuntakna te ah
sekhna deih a, i taangsapna te ngah nading in ei mah in na i sep kul in geel
siamna, kidopna leh upna kisam hi, cih a hilh uh hi. Nakpi in seem a gim uh a
hih hangin lungkim ve ve uh hi. Mihing-a i pian khiat phot nak leh tua te i sin
pel mawh ding a Pasian seh a hi hi. Khangnote in nasep kuhkalna ah zongsatna a
neih bang mah un lung pilna (68) zong nusia tuan lo uh hi. Tha
hatna leh vaang khempeuh zong Pasian-aa hi a, i hih theih khempeuh Ama nasepna
adingin i zat ding a hi hi, ci in ki hilh uh hi.
Vaudoi (a lawhna, Vaw Dua)
pawlpite in Pope’ tungnun penna nial-in Laisiangtho bek tung nung in khial thei
lo hi ci in leen uh a, siangthona leh gennopna te ah zong nungzuipi te hun
lailim pua uh hi. A siate uh in Rome phungzite bang loin, Pope’ tungnun nial-in
Laisiangtho bek tung nung in khial thei lo cih leen in, a Topa uh’ nungzui-in
mi na seem zaw takpi uh hi. Amau in Pasian tuute cing uh a, lonona gam nuam ah,
siangtho kammal pana nuntakna tui tawh a vaak uh hi. Kisathei-a puakbabak
mihingte kikhopna a ki zeem biak inn hoih leh Zum-Biak innpi (Cathedral) te
tawh ki lehbulh-in, thumaan a genna ngai dingin Alp mual lim nuai peuh, lauhuai
hun ciangin suangpi kaw hawm sung peuh ah Khrist naseem te ki khawm zaw uh hi.
Pastor te in lungdamna thu bek hilh loin cina veh-in, naupangte thumaan sin pih
uh a, upna lam pial te lam lak in, sanggam banga ki it kilem nadingin kinialna
omte lem-in, na seem uh hi. Hun hoih ciangin sumpi kipia te tawh a ki vaak tei uh
hangin Paul in tuipuan khui a sep bangin khutsiamna khat tek nei uh a, a
tangsapna uh a ngah nadingin nasep khat peuh sem kawm kawm uh hi. A Pastor
te uh kiang panin khangnote in pattahna ngah uh hi. A siam sinna uh ah pilna
tuam tuamte zong a sin beh teei hang un Laisiangtho pen a bul pi a hi hi.
Matthai leh Johan’ gelh Gospel bute kam ngah uh hi. Lai khak bute(Galati,
Ephet, Timote, Kawlentu cih te) zong tampi mah a kamngah uh hi. Laisiangtho
khawng zong teiuh a, pawl khatte a bu bup-in ahi zongin, Laisiangtho thu thuk
kalh khiat nadinga a ki sam munte pawl khat teel khia-in a tom zaw in a tei uh
hi. Pasian sanga lian zaw-a kibawlte in sawt vei pi a sel cipna uh sung panin
Laisiangtho thumaan tua bangin hong kipuak to to hi.
(69)Lei kaw hawm khua
mial sung ah meivak vak sa-in, Laisiangtho aneu, a lian khawk khat
khit khat aban ban in lung duai cim taak lo in na tei khia sawn uh hi. Tua
banga nasepna hang in khamcitak bangin Pasian deihna hong teel khia a,
bawlsiatna in anuai ciangin tee semsem a hih na tua na seemte in a thei uh hi.
Vantung mite in hih banga muanhuai naseemte kiim kot-in vil uh hi.
Khialna nin bung sung leh lampial
thuciinte sung ah thumaan kammal te phumcip dingin Satan in papal siampite a
sawl hangin, khuamial khang sung tawntung nin baang het loin a lam dangpi in
tua thumaan pen na keem uh hi. Mite thukimna sang in Pasian kipsakna ngah zaw
uh hi. Mite in a kitel a ol mah mah Laisiangtho khiatna te a haksa thei thei
ding in bawl sawm uh a, a teci pan’na te a kileh bulh gawp dingin a bawl nuam
uh hangin tuithukpi tunga tui hualpite a nawktan teembawpi bangin kisiatna
khuasia kipeite Laisiangtho in nawk tan to hi. Ngun leh khamte in leimaitang
sung lam ah a zing-zing zui-in a kisel khinkhian in a tokhia peuh peuh in sum
manphate a ngah uh mah bangin, Laisiangtho zong a sung ah sum manpha abang thumaan
te om a, hanciamna leh ki niam khiatna tawh thu ngen in a kal khia mi in tua
thu manphate a ngah ding hi Laisiangtho pen minam khempeuh sin dingin Pasian in
a sehsa a hih manin, nau pan’ lai, khangmoi lai leh khan khit hun cih dei dan
omlo-a sin den ding a hi hi. Amah mah hong ki lahkhiatna maanbu bangin Pasian
inLaisiangtho a zat a hi hi. I muh thak thumaan
14
khempeuh
in a thu neipa nuntakzia hong lak zel hi. Amaute bawlpa deihna theih beh toh
zel in kinai zawk toh toh theih nading leh Amah le mihing kikal a thu ki zakna
leh kizopna dingin Pasian in Laisiangtho a hong piak a hi hi.
Weldenseste in Pasian kihtakna pen
pilna bulpi hi ci in a pom uh manin, leitung tawh kizopna thute ah zong mit
mawk gawp-in hai keei pah tuan lo uh a, nuntakna vai peuh mah ah mi dangte
sangin gina zaw-in, lungsim puakzia zai zaw a, navak zaw uh hi. Mual lak sang
innte panin khangno pawl khat France gam leh Italy (70) gam
saang gol zaw te ah Alp gam pilna sanga a zai zaw sin dingin a puak uh hi. Tua
khangnote in, upna pan a lam pialsak ding in Satan sawltakte’ lungsim kawi
pilna leh a lauhuai kheemna te a va tuak zel uh hi. Ahih hangin a neutuung pan
uh-a a ngah uh pat-tahna leh pilna pen tuate khempeuh a dal ding a ki gin
kholhna a hi hi.
A va tun’ na uh saangte ah belh ding
bang mah koih lo uh hi. A kizepna puansilhte zong mi dang aa bang loin na
manpha pen a aneih uh khut gelh Laisiangtho vom sim theih nadinga kibawl khol
kinken puante peuh a hi leeng luung zel hi. A kum a kha bei-a si le nanga a
gelhsa uh tua laibu te vom kawi kawi uh a, mi muan mawh loh hun leh mun a tuah
uh ciangin thumaan a saang nuam takpi mi a muh te uh kiangah a khawk a khawk
cih banga a gelh te uh a pia khia zel uh hi. Waldenses khangnote in tua bang a
agamtat theihna ding mah un a nute uh’ aang leh khuk tung panin a sinto pah uh
hi. A masuan dingte uh thei uh a, a sep ding bangun aseem uh hi. Tua saangpi te
sung panin thumaan um thei mite va ngah zel uh a, khat vei vei a thumaan
bulphuh teng uh a saang buppi lawh in a ki zelh ciangin, papal makaite in upna
susia lam pialna ci in beimang sak nuamin a sul zuih uh hangin kan khia zo het
kei uh hi.
Khrist lungsim in gupna thupuak ding
lungsim ahi hi. A piangthak mi lungsim in midangte zong Honpa kiang ah puak
ding veina ahi hi. Vaudoi Khristiante in pianthakna lungsim nei
uha, thumaan kem lih liah lel ding bek hi lo in a khua vak uh khua mial
sungah taang khia sak ding in Pasian in deih hi cih phawk uh hi. Tua ahih manin
Pasian kam mal ahi Laisiangtho’ vaangliatna tawh Romete khumcipna hong khia
dingin a hanciam uh hi. Vaudoi siapi te pen thupuak sia dingin ki hilh masa a,
thupuak nasep a seem nuam peuh in vakkawn sia seem masa phot ding a hi hi.
Khuatual pawlpi khat a kep ma-in gam thak ah thupuak in kum 3 bang a seemphot
sa hi zel uh hi. Tua thupuak nasep ah a kipiak zawh mah mahna ding in, (71) aangsung-khualna
nial kul pha lua ahih manin tua teng phul sa ahih nak leh Pastor nuntakzia ding
cing sak thei hi. Khangnote in gim ding leh lau huaina phu ding uh a, peuh zong
sih lawh kha sop ding a hi zaw uh hi. Thupuak siate pen Jesu in A nungzuite a
sawl khiat lai mah bangin 2 ta-in kop sak uh hi. Khangno naseem ciil tein a
khang haam sa khat tawh a ki thuah uh ciangin a ki thuahpihpa makaihna tawh
siam sin to zel a, tua a makai pa sawlna bang mang ding hi. Tua nasem khawmte
pen kithuah pai suak ding ahih sam loh hangin, ki mu zel in thu ki kum zel ding
uh a, thu ngen khawmin upna ah khat leh khat ki lawpsuah ding deihna a hi pi
pen hi.
A thupuak nasepna uh in a hialna ciang
ciang ki lang sak a hih manin a ngiimna tak tak pen alangtang adawk loh nading
ki dop siam mah mah a kul hi. Thupuak naseemte in leitung nasep khat seem dinga
sapna ngah bangin a dawk theih nadingin siamna khat bulphuh in nasep dang khat
tawh athuah uh kulahih manin, sum bawl leh van zuak bangin ki neih kul hi.
“Amaute in naipuan peuh suang manpha peuh leh van dang dang te pua uh a, kua
mah in a lei zawh loh ding leh gamlapipi-a va zuak a kul ding vante tawh
thupuak dingin a kuan pah uh ciangin, thupuak te akinolh theih na mun te ah
vanzuak sumbawlpa bangin na ki dawn tuah zaw hi. Tua bangin kham sanga manpha
zaw sum ahi thumaan pen mi tung ah puak sawn uh a, Pasian kiang pan pilna a
ngah nadingun a lungsim uh puah to den uh hi. Sim tham takin Laisiangtho te, a
bu bup-in a hi-a, a phel phel-in a hi zongin pua uh a, hun hoih a ngah
uh ciangin a ki tuah pihte uh kiang ah tua khut gelh Laisiangthote lak
khia zel uh hi. Pasian thu kigelhna laite sim nuam mi hong tho khia zel a, tua
bang mite kiang ah a phel phel-in nusiat zel uh hi.
Hih thupuak nasep pen a tenna uh mual
no taw zaang kuam sung leh mun zaangte pan ki pan ahih hangin gam zaipi hong
zeel hi. A Topa uh’ aa mah bangin khe guak leh puansia tawh gimpi in khuapite
pal tan-in khualzin uh a gam dangte ah a va lut in mun ci teng ah khaici manpha
va theh kawi kawi uh hi. Amaute paina teng ah pawlpi hong po kawi kawi a,
thumaan ading in thahna thuakte’ sisan in teci hong pang kawi kawi hi.
Pasian (72) ni lianpi hong tun ciangin hih banga citakte sepna
panin sal sunga khol ding kha manpha tampi ki la ding hi. Pasian thu in
Khristian takte nasepna tawn-in mi inn sungtham lo in mi lungtang sung dongah
simtham leh dam tak in a va lut kawi kawi hi.
Waldenses te adingin Laisiangtho pen, hun
beisa-a Pasian in mite a donzia ciaptehna leh tu hun-a nasep ding hong piakna
bang lel bek hi loin, hong pai lai ding siatnate leh minthanna dingte lahkholna
laibu ahi hi. Na khempeuh beina mong ding gamla nawn lo cih um in thungetna le
khitui tawh Laisiangtho a sim uh ciangin a manphatna thuk muh sem sem uh a, mi
dangte tungah hot khiatna thu puak ding pen amau masuan in a ngaihsun uh hi.
Tua a siangtho laidalte tungah teltaka kilak hotkhiatna dinga Pasian geelna
thuguipite a sim uh ciangin, hehnepna leh lam etna tawh Jesu sungah a khamuang
uh hi. Tua bangin khuavak in thuman theih siamna a piak ciangin lungdam mah mah
uh a papal khua mialpi’ tuam cip mite kiangah khua vak puak ding a lung-gulh
pen uh hi.
Pope leh phungzi te makaihna tawh
mipite in mawhmai nadingin amau pumpi amawkna-in gawt bawl uh hi cih a mu uh
hi. Gamtat pha suangin hotna ngah ding in aki hilh uh ciangin, a lungsim un
amawhna bek uh mitsuan sak-a Pasian hehsak lua khin in ki ngaih sun uh ahih
manin, maipha zonkikna in amau leh amau a ki gawtbawl mawk uh hangin mai
sakna ngah tuan lo uh hi. Tua banga lungsim kisuanga gim mite Rome thu-upnate
in a hen cipte ahi hi. Mi tul tampi in a lawma gual, a beh aphung, nusia-in a
khan tawn uh nu ngak siangtho inn te ah lut-in a hun bei uh hi. Mi tul tampi in
mawh maina leh khamuan na ngah na’ngin an ngawl ngawluha, savun keu tawh
kisat-in, zan khuavak-in zanhak uh a, suang peek nom vot tung ah nai tampi pi
bok-in, khual gamlapi pi thupha zonna in zin uh a, a kih tak huai zo zah-a ki
gawt bawlna tawh amau leh amau ki bawl sia uh hi. Mawh ki suangtakna lungsim in
nen cip ahih manin Pasian thuk kik ding lauthawnga amawkna pi-a kigimbawl mi
tampite in lam etna khuavak zang khat (73)zong ngah kha lo in han
sung ah a lut uh hi.
Waldenseste in tua khaa gilkialte
nuntakna an pia nuam uh a, Pasian hong khap lungmuanna thupuak hilh nuam-in,
eite lam etna Honpa Khrist lak nuam uhhi. Gamtatpha leh thupha bawlna in
thukham palsatna pan hong hon khia hi cih a upna uh in upkhialhna lian pen a hi
hi. Sepna thaman tawh suahtak ding lam etna in Khrist hong itna le hehpihna
teng a heem khia a suak ahi hi. Mihingte apuuk khit ciangin Pasian kiang zuat
kik nading bang mah bawl theih nei nawn het lo uh ahih manin Jesu a hong kigo
ahi zaw hi. Khristian te upna pangpi in Honpa sihna leh thawhkikna bek ah ki
bulphuh ding a hi hi. Mi khat in Khrist ahi bang banga saan’ ding hi a, Amah
tawh kizopna pen i khutte leh i pumpi a kizop bang dan, leenggui hiang leh a
guipi a kizop bang mahin Khrist tawh ki zom ding i hi zaw hi.
Popete leh phungzite in maigum leh
etngamhuailo a hi gem gam ding bangin in Pasian leh Khrist’ nuntakna langhkhia
sak uh hi. Honpa in mimawhte khasiat hetlo a hihmanin, siampite leh mi
siangthote in palai sem in a vai hawm sak ding kisam hi ci-in um sak uh hi.
Pasian thumaan a mu sa mite in ahih leh Jesu pen a hong khasiatpa, hong Honpa,
mawhna van gik pua-a a gim mi khempeuh hong khut vaan-a Ama ki-ang zuan dingin
hong sam den ahihna, tua bang mite tung ah lak nuam mah mah uh hi. Mihing in
Pasian khap thute a muh tel theih loh nading Satan lam khaknate heem khia
nuam mah mah uh a, mite in Pasian kiangah a mawhnate uh pu laak-in maisakna leh
khamuanna ngah le uh deih sak mah mah uh hi.
Vaudoi thupuak siate in mite lungsim ah
Gospel thumaan guang nuam lua mah mah uh ahih manin Laisiangtho pana ki gelh
khia sawn a phel phel te ki dawmtakin pia khia uh hi. Hehna phula dingin Pasian
in thu hong khen ding cih lauthawngin a kisungsia den mawhna net cip mite
lungsim ah lam etna leh khamuanna ngah sak ding pen a lungkim pen pen na uh a
hi hi. Amuk liing liing sa leh khitui luang sa-in khuk din kawm kawm-in a sang
gamte mai ah mawh nei mite adingin lam etna maan khat bek a hong ki (74)kamciamna
thu pulaak zel uh hi. Tua a khing cip, a mialsa lungtangte panin lungziinna meiilomte
nil khiat sak-in, Dikna-Nitaang in salh vak a a dam theih nadingin na seem uh
hi. Laisiangtho phel no no te sim in, a ngai mi in a zak nop lai teng leh thu
omzia maan takin a mat theih dong sim pha pha uh hi. Tua a ki deih pha deuh
munte lak ah, “Ama Tapa Jesu’ sisan in I mawhna khempeuh panin eite hong
siangsak hi,” (1 Johan 1:7), cih te peuh, “Moses in gamlak khuamtungah sumngo
gul a khai mah bangin Mihing Tapa zong hong ki khai ding a, Amah a um mi
khempeuh nungta tawntung ding hi” (Johan 3:14, 15) cih te hi pha diak hi.
Rome te khem zawh loh mi tampi mah na
om a, mihing peuh vantung mi peuh in mawhnei te adingin palai sem ding cih a
lau huai upkhialhna tua mite in tel muh uh hi. Khuavak in a lungsim uh hong
salh ciangin lungdam takin “Khrist in ka siampi hi. A sisan tawh kei a hong thoih
dam hi. Ama biakna tau in kei ki pulaakna mun hi” hong ci uh hi. A pum a
tang-un Jesu kicinna ah hong kipia uh a, “Upna lotawh kua mah in Amah lungdam
sak zo lo hi” Heb. 11:6, hong ci thi the uh hi. “Eite in hotkhiatna i ngah
nadingin leitung khempeuh ah Pasian hong piak min dang khat zong om lo hi”
Sawltak 4:12 hong ci thei ta uh hi.
15
Hih khuasia in a nuai gawp
mi pawl khat te adingin Honpa’ itna telcian hak zah in lian lua ta hi. Khuavak
in tuiciin bangin amaute tuum in, suakta lua mah mah ta uh a hih manin,
vangtung kah to pah ding zah mah mah bang uh hi. A khut te un Khrist khut muang
takin leen a, akip den Khang Suangpi tung ah a khete nga uh ahih manin sih ding
launa teng a bei hi. Honpa minthan theih nading ahih nak leh thong inn le
kihaalna mei kuang nangawn en lah mah mah zaw ta uh hi.
Thumaan khuavak deih ahih
nak leh, khat bek ahia, mi lomno khat ahi zongin omna mun simtham te ah Pasian
thute ki sim khia a, thuman ki puak hi. Zan khuavak vak tua bangin hun ki zangh
pah pah hi. Gupna thu amatcian mateng uh thupuak asimpa simna a cimtak theilo
thungai mite lamdang sak huai zah phial ahi hi. (75) “Pasian
in kei sumpi zong a saang takpi mah diam?”, “Kei hong mai tai zo ding hiam?”,
“Kei hong maisak zo lai ding hiam?” cih dotnate kiza mun pen a, a dawn kik
nadingin, “Van gik pua-a gim mite aw Ka kiang ah hong pai ta un, tawldamna ka
hong pia ding hi”, Matt. 11:28 pen ki sim sak zel hi.
Upna in kamciam ah kinga
sak ahih manin, nuamna tawh a dawn’ kikna uh in “Khual gamlapi ah mawhmaina
zongin va zin kul nawn lo a, Pasian biakna mun siangtho munte haksapi-in zuat
kul nawn lo hi. Jesu kiang ah mawhna tawh kihhuai pi mah in kong pai dinga, ka
thu ngetna Amah in hong nuih san lo ding hi. “Na mawhna kimai sak zo hi’, Kei
aa, keima aa teek, ki mai sak zen ding hi!” cih khawng a ki za hi.
Lungtang sungah lungdamna
tuihual bangin hong kihual a, Jesu min pen lungdamna sumpite tawh hong ki
pahtawi hi. Amaute lungdam in inn ah ciah uh a, khuavak theh khia dingin amau
muh thak nuntakna lampi le thumaan te mi dangte tung ah gen sawn uh hi. Thumaan
deih mite lungtang ah Laisiangtho kammal in tha khat-a thu a gen ciangin mul
kim huai zah-in vanglian ki mu hi. Tua in a za mite lungtang ah kikhelna a pia
Pasian’ aw a hi hi. Ki niam khiatna leh muan huai na te ban ah, lungsim
thuk a neihnate,hangin thumaan kamtaaipa khat in ma ban zom in a ma ki dawk lam
ki mu hi. Mun khempeuh panin a thu ngai mite in Amah koi pan hong pai a koi lam
ah pai lai ding cih thute na ki dong kha ngei lo hi. A thu a zak uh ciangin
nuam lel uh a, a masa-in lam dang sa-in, tua khit teh lung dam gawp lel-in, tua
thu dot dingin seh kha lo uh hi. Amaute in a inn uh ah ciah pih dingin a zol uh
ciangin amah in Tuu mangte zongin a veh ding ka hi hi, ci zel hi. Amaute khat
leh khat in vantung mi hoh hi mai hiam? ci in ki dong uh hi..
Lei danga pai hiam, ahih
kei leh a ki thei lo kawhawm sung khat peuh ah a nuntakna sial mai hiam, a hih
kei lai leh a teci pan’na gam mun khat peuh ah a guhte keu cip ta hiam, mun tampite
ah tua thumaan kamtaaipa kimu kha nawn lo hi. Ahih hangin ama nusiat kammalte
kisia thei nawn lo a, mihingte lungsim sung ah na (76) seem
den hi. A thupha bawlnate thukhenna ni ciangin a kim in ki mu ding hi.
Waldenses thupuak siate in
Satan gam luh gawp uh a, khuamial vangliatna nakpi-in a ki gal ging sak zaw hi.
Thumaan in mai a nawt lailai khak ding pang gige a, gilo kumpipa in ama
sawltakte alin phawn hi. Ki niam khiat taka khual zin kawi kawi hih naseemte
bawl-in amau nasepna pen lauhuai thei ding a hih lam Papal makaite in mu uh hi.
Khuavak ki dal het kei leh thukhial meiilomte phiat siang-in mite a tuam cipna
hong khia in mite lungsim Pasian bek ah ki nga dinga, Rome tungnun’ penna susia
ding hi.
Hih tanglai thuciin upna a
leen pawlte hong pian khiatna in Rome te lampialna kilang sak pen a hih manin,
mudah in zong a bawlsia pen pah uh hi. Laisiangtho teng kaai khawm-in aap na
ding thu a piak khiat ciangin a na nialna uh zong Rome te zak dah pen khat a hi
hi. Amau in leitung panin hi bang mite ki phiat khia siang leh hoih ding hi ci in
a ngim uh hi. Tu-in Pasian mite a teen’na mualtung ah a lau huai naseppi hong
tung ta hi. A khaap lui teng uh zui-in bawlsiatna hong laangin, mawh baang
lo Abel in tualthat Kain khutlum a thuakte bang hong tung thi-the ta hi.
A lote uh ki vat mai sak pah
pah a, a teen’na inn te leh a biak inn te uh ki phel gawp sak ahih manin,
mawhnei lo a thanuam mite inn leh lo munte keu gaw gam a suak sak zel uh hi.
Sapi gilkial in sisan a liah khak cianga a kihtaak huai zawk bangin pope pawlte
zong a bawl siatte uh’ thuakna hangin a thang paihna uh hong suuk zaw hi. Hih
teci pang mite a tampi mualtung teng ah ki delh a, a bukna uh zaang lei ah
sabet-in ki beng in, gam-mang lak kawl lak teng ah a taai nading uh ah a daal
uh hi.
Hih mite a gamtat siatna uh
mat khiat-a kawk tham ding lah bang mah om lo hi. A galte na ngawn un mi thu
neem, zaaidam, mi hoihte ci in gen uh hi. Pope deihna banga Pasian a biak nop
loh man un a mawhmat hi leh dih mawk hi. Mihing leh dawite kop in a khel thei
pen a a phawk khiat uh sim mawhna te, (77) maitang salh nate,
leh gawtbawlna te amau te tungah azang uh hi.
Rome in a ki mu dah pawlte
phiat siang ding khat vei sawm a, pope in zum thu (papal bull) pia khia in tua
mite pen upna lampialte hi, thah siang ding hi, a ci hi. Amaute tha dah, tat
sia, thupalsat, ci loin misiangtho bangin kibawl in “Tuu huang sunga tuute zol
khia uh hi” cih thu tawh ki mudah a hi hi. Tua ahih manin pope thu piakna ah,
“Tua thu tangpeek, kih huai a huaisia pawlte in hong kiciam ding uh a nial uh
leh, gunei gulte sukzan bangin ki sat zan ding hi” ci hi. Hih a ki phasak
thupiapa in a kammalte za kik kha ding ahih lam a phawk kha ding hiam?
Thukhenna mai ah amah dawntuah dingin vantung laibute sungah na kiciamteh
ahihna thu a thei nangap ding hiam? “Ka sanggamte a neu pen khat tunga na
bawlna uh Kei tunga hong bawl na hi uh hi”, Jesu in ci hi. Matt. 25:40.
Upna lampial te bawl siatna
ah hong huh ciat dingin tua zum thupiak (bull) tawh pawlpi mi khempeuh samin a
zawn hi. Tua nasepna ah a tha lawp nadingun, “Taangpi mawhna a hi-a aituam
mawhna hanga a thuak ding uh daan khempeuh pan maisak ahih nadingun upna
pial te su mang ning, ci in ki ciamna khat peuh hong nei pepeuh te, a maan
lopi-a a neih khat peuh zong tang suak thei ding hi. Upna pial mi a thah nading
ah zong mithat hihna pan mawh maisakna piak kholhsa hi dingin khaam hi. Tua thu
in Vaudoi tawh kinai nateng phiat sak a, a mite khem peuh uh kiang ah tua te
tawh kizom nawn lo dingin thupia in, kuamah in amaute huh thei lo ding, a ut
pepeuh in amaute neihsa na te sut thei ding,” ci in thu pia hi. Hih laibu in na
khempeuh te’ Topa a kihih sakna lak hi. Tua pen Dragon gulpi hawkna aw hi a,
Khrist’ aw hi lo hi.
Papal makaite in Pasian
thukham bangin nuntak ding vai hawm lo uh a, Rome deihna banga a phuat khiat uh
ngeinate banga nuntak ding vai hawm zaw in mi khempeuh tua bangin zawh thawh
thu tawh zuih sak a sawm hi. Khawsik mul thawh huai no no hong bawl uh a, Pope
te leh phungzite in kih-huaina a tuam tuam leh Pasian neu bawl na te, Satan
deih bangin phuangphuang mai uh hi. A omzia peuh mah uah migitna om him him lo
hi. Khrist khai lum in, sawltakte that lupna lungsim leh, sisan luan sak bek a
uuk Nero in a khan’ (78) sung teng a thumaan te athah nop bang
in Pasian’ it mite leitung pan-a siak siang ding nakpi-in hanciam uh hi.
Kum za tampi sung Pasian a
kihta hih mite tung ah bawlsiatna tung a, lungduai takin a thuak thuakna man un
Honpa in amaute a pahtawi hi. Tua bawlsiatna crusade lak mah ah thumaan theh
khia dingin thupuak siate ki sawl khia a, saseh saat bang ding a hih uh thei
napi kuan khia ve ve uh hi. Amaute sabet-in ki benga, a sisan uh in khaici tuh
bangin gah hong nei zel hi. Tua bangin Luther pian ma a kum za lom tampi sung
Waldenses te in Pasian teci na pang uh hi. Gam teng leiteng ah ki theh kawi
kawi uha, Wycliffe huna ki pan khia biakna Puahphatna khaici na tuh in, Luther
hun dong, tua pan-in mai nawt to zel-in hun bei ding cianga “Pasian thumaan leh
Jesu Khrist tecipanna” tawh kizom to ta ding hi. Mang. 1:9.
16