MUC

Print Friendly and PDF

Thursday, October 23, 2014

7. Rome leh Luther Kikhenkhiatna


Rome leh Luther Kikhenkhiatna


MARTIN 
Luther in Pope vaihawmna khuamial sung panin upna maan zaw khuavak sungah pawlpi makaih dinga sapkhiatte lak ah amadawk penpa a hi hi. Luther in ama hunin biakna upna pen Laisiangtho tung bek ah kiphut dinga thu dang phuak tawm lo ding hi ci-a, lau lo takin Pasian bek akihta a ki-aap zo mi, a thanuam a hanciam mipa a hi hi, tua hun-ading mah-a piang a hi hi. Ama hangin Pasian in leitungah khuavak taang sakin puahphatna 
nasnep athupi pen a kiseem thei hi.


Lungdamnathu a kitangko masak lai-ate mah bangin Luther pen mi zawng a hi man-in hong ding khia hi. Amah aneu lai-in Ger-many gam sung mizawng lokho innkuan khat sung panin hong khangkhia hi. Nisial-in a pa in lei to-in a tapa pilsin nadingin sum thalawh-in na a seem hi. A tapa upadi lente khat hi dingin hanciam a, ahih hangin Pasian in a kum zalom-a dam dam-a mai nawt pawlpi puah dingin seh sak zaw hi. Mong neilo pilna neipa in Luther pen a khantawn nasep dinga a sehsak kipattahnate in, haksatna, tanggawlna, naa sapi-a seknate ahi hi.

 

Luther’ pa pen mi thahat, lungsim gina anei, gamtat hoih leh khauh a thuah mi zahtaak kaai, khentel siam, mi thutang khat a hi hi. Amah in panmun khat a let nak leh ama sep ding bang maan takin seem a, a thaman hong tung ding pen ahi bang bang hi sak lel hi. A lungsim-in biakna phungzi saangte muang zolo hi. Amah in phungzi saanga Luther ama thu-a a va kah zong thukim pih het lo hi. A tapa tawh a kimuh uh teh Luther pen saang ah kum nih na kah khin ta a, tua mah zong a lung kim tuan nailo hi.

 

Luther’ nu leh pate in atate uh pilna sin nading pen anak ngaihsut mah mah uh a hi hi. Amau in atate uh Pasian thei sak-in Khristian hoih asuah nading uh hanciam uh hi. (121) A pa’ thungetnate a tapa in zakpih kha zel a, Topa min phawk-in Ama thumaan ah mainawt nading ahuhpa khat a suah nadingin ngen zel hi. Lungsim leh pilnate ah mainawt-in gimtaka a nasepnate uh thaman lungdamna angah kik nading uh ngim gige-a a ngak kinken nu leh pate a hi uh hi. A tate uh mihoih, Pasian zahtak, zat thamcing a suah nading uh lungduai takin leh nakpi takin hanciam uh hi. Amau kipluatna leh hatna hangin ngaat lua kha zel thei uh hi. Puahphapa in zong ama hoihsakpih loh phialpi hi ta leh a seknate uh zui a, a tawpna ah asia sangin ahoih hi zaw hi acihna tam zaw zel hi.

 

A neulai-a Luther akipuakna saangah ki nak uk mah mah-in nop lo-a, khat vei vei bang thatang gimnate zong om zel hi. A nu leh apa zawng lua uh ahih manin a inn pan khua danga a sang kahna lam dung ah a an nek ding thalawh tawm a, inn sim ah la sa kawi kawi a, sum a ngah loh ni ciangin gilkial lua-in sang kah zo lo hi. Pipu thuciin khuamial biakna lungsim in zong amah tuamcip hi. Zan-in lunggimsa-in lum-in a mailam nuntakna khuamialte ngaihsun a, Pasian pen khauh lua, a thu zuih hak lua sa-in khahkhong keei loa thukhenpa, gilo taka a ukcippa bang pian-in en a, hehpihna tawh a kidim vantunga i Pa ahihna mukha thei lo hi.

 

Tua bang lungkiat huai lua lakpi mah panin Luther in mai hong nawt a, lungsim gina leh pilna hoih hong ngah hi. Pilna deih mah mah-in lunggulh takpi-a, apua tham bek-a mi muh ding cihna lel hi loin agil akhauh pilna nei nuam-in seem in a zui hi.

 

Kum 18 aphak ciangin Erfurt university ah lut a, aneu zawk laite sangin a mailam lam-etna hong om zaw deuh hi. A nute apate sum zat kidop siamna leh nakpi nasepna in ama kisapna huuzo sak teei hi. A lawmte tawh maa van’ nading khawng gen-in a beisa-a a sangkahna lungkiat huai lua khuamialte a bei zaw deuh hi. Sia hoih pen pente’ thute (122) sim kawi kawi a amau lungsim thupi bangci leng ngah khia thei-in amau pilna teng ngah zo ding cih a hanciam hi. A sangkah masaklai-a a siate in gilo taka a uknate, kiseknate, in hoihna pia a a lungsim zong taang zai-in deih huai hong suak hi. Ciamteh hatnate, lungsim gelkholh siamnate, nakpi-a ngaihsut akul thuphawk khiatnate, cimtak lo-a hih ngit nget akulnate ah a lawm a gualte sangin amadawk zaw hong suak hi. Pilna zonga, kisekna in theihtel na guan-a, a lungsim in tawlnga loin na seem sak ahih manin thu matkhiatna ah hong navaak mah mah a, a khantawn nasepna adingin a kigingkhol hong suak hi.

 

 

Luther lungsim ah Topa kihtakna teengden ahih manin a ngimna kipsak kician sak tuam a, Pasian mai ah kiniamkhiat sak den thei hi. A tawntung-in Pasian huh nading muang den a, zingsang sial-in thungetna tawh ki ap den hi. A lungsim-in Pasian makaih ding huhna ngen den hi. “Thungetna in thusinna alang taang bang honghuh hi,” ci hi. (D’Aubigne, “History of the Reformation of the Sixteenth Century,” b. 2, ch. 2).  Ni khat, University-a laibu koihna apheklek leh Latin Laisiangtho bu a mu kha hi. Tua bang laibu ni dang in mukha ngei naii lo hi. Tua bang laibu a om lam zong thei kha ngei nailo hi. Lungdamnathu sung pawl khat leh laikhakte pawl khat za kha ngei zel teei bek a, tuate zong mipi kikhop biakna-a ki simte bek ahi hi. Tua amuh laibu pen Laisiangtho bup ahi dingin um hi. Tu-in Pasian Laisiangtho bup hong mukhia ta a suak hi. A lungsim ah nuam-in alungtang kisai vat vat sa-in nuntakna thubu hong sim sim-a, “Pasian in hih laibu mimal neih dingin hong pia leh deih mah si’ng” a ci hi. ( D’Aubigne,Ibid.) Pasian vantung mite in akiang pan vil uh a, Pasian kiang pana khuavakte amat khiat theih nadingin huh uh hi. Amah in Pasian anial khak ding a lau den sa hi a, tu in mawhneimi ahih lam nidang sangin a kimu zaw lai hi.

 

Mawhna pan suakta a Pasian tawh kilemding ut lua ahih manin Phungzi huang ah lut-in hong ki aap hi. Hih thu in amah aniam pen pen nuntakna pan kipan sak a, inn (123) khat pan inn khat ah khut dawh ngen-in vaak kul sak hi. Kiphatsak nop pen pen hun laitak ding akum hong cingta a, hih a za neu lua nasep in maizum sak lua mah mah ahi ta zongin thuak kenkon a, tuate amawhna pan a kimaisak nading hi-in a tuat hi.

 

A nisial nasepte kawm kal ah hun neu cik aneih sun sunte laisimna in zangh a, a ihmut hunte eu liangin lai sim-a, a an neek hun sungte na ngawn pam maih a sa hi. Na dang khempeuh sangin Pasian laibu sim ding thupi a sa pen hi. Convent inn kawmpang ah Laisiangtho bu kikhihcip khat mu a, tua lai mun ngen kidenna pah pah hi. Amawhnate kiphawk mah mah a, mawh mai nadingin sep zawh thatang hanciam in lungmuanna a zong hi. A nuntak zia a kigawt bawl thei pen pen tawh gawt a, an ngolhnate, vil-a zanhahnate, khauteep-a kisatnate khawng tawh pianpih gitlohnate khawng zawh sawm-a, ahih hangin tua banga kigawtbawlnate in lungmuanna pia tuanlo hi. Pasian mai-a lungsim siangtho angah theih nadingin thuakna khempeuh siit loin a thuak hi. A nung sang cianga apauna khat ah, “Kei pen phungzi hoih-a kigente khat ka hi lo hi. Ka kam-a ka genkhiat kim zawh loh zah-in kuhkal-in ka zui hi. Tua phungzi gamtat hoihte zuihna hangin vantung ki ngah ding hi leh, kei pen in ka ngah tak tak ding hi….Tua baan sep lai ding kul hi leh zong sihna dong thuak-in ka hih ding hi” ci hi ( D’Aubigne, Ibid, ch. 3). Tua a haksa kisek tawmna te hangin thagui kisaan natna ngah a, dam siangtho zo ngei nawn lo hi. Ahih hangin tua zah-a a hanciamna tawh lungkim tatak thei lo ve ve a, tawldam hetlo ve ve hi. A tawpna ah lung mang zaw hi.

 

Luther in tuate khempeuh amawkna suak lel hi cih amuh ciangin Pasian in amah huh ding khat a pia hi. Mihoih Staupitz in Luther kiang ah Pasian Laisiangtho thu hilh a, amah leh amah ki en loin Honpa Jesu en zaw leh Pasian thukham palsatna in a tawntung dan thuakna hi cih etna pen khawl sak hi. “Na mawhna hangin nang leh nang kigawtbawlna sangin Honpa ang sung kiden na zaw in. Amah Muang in Ama nuntak maan suang in (124) la siansuahna a seem dinga A sihna muang zawin….Pasian Tapa thu ngai in Pasian itna na saan’ theih nadingin Amah mihing-in hong piang ahih na um in. Nang hong it masapa it thuk in” a ci hi. ( D’Aubigne, Ibid.) Tua bangin hih migitna kamtaipa in hilh hi. Tua hong thugente Luther lungsim sungah lut mah mah hi. Sawt veipi kithasaan-a siatna sung pana asuah taak zawh loh, tu in thumaan hong saang thei zaw, hong lung muang thei zaw hi.

 

Luther hong ki Ordain a, phungzi nuntak panin Professor hong suak to a, Wittenberg University ah hong seem hi. Tua pan-in amah in Laisiangtho a kigelh cilna kam pau tawh hong sim hi. Laisiangtho sung thu hilh ding hong kipan hi. Late bu, Gospel bute leh Laikhat bute mipi thu ngaite in hong za uh a, hong thei thei uh hi. Amah sanga upa zaw alawm Staupitz in pulpit ah kahto-in Pasian thu hilh dingin a sawl hi. Luther in mipite mai ah Khrist’ taang-in thu gen dingin thamcing lo mah mah a, gen haksa pian tham hi. Sawtveipi a kisittel khit ciangin alawmte sawlna a mang hi. Laisiangtho thei mah mah khin a, Pasian thupha zong ama tungah hong tung hi. Ama thugen siamna in thuza mite mancip-a thumaan thu kitel tak leh vanglian tak tawh agenna aw mite in tel thei in a lungsimte uh khoih pha mah mah hi.

 

Luther pen Pope pawlpi pan-a khangkhia hi a, thu dang bang mah ngaihsun zen zen lo hi. Pasian vaihawm sakna tawh Rome ahawh nading thu hong om hi. A khe-in zin a, lampi dung ah zong phungzi innte ah zintung hi. Italy gam phungzi innte khat a tun’ ciangin hauhna, liatna, a valkhong nopsaknate nasia lua mah mah mu a, lamdang a sa hi. Kumpinu sum tawh kivak phungzite in inn nasia mah mah sung ah teeng-in puantual manpha pen pente tawh kizeem-in an lim pen pente a ne uh hi. Luther in amah leh amah kinial-a kigawt-a a om tawh hong kikhai lua mah mah a, naa sa mah mah hi. A lungsim hong buai gawp zo phial hi.

 

A tawpna ah agamla sim pan-in khuapi kiphuhna mual sagihte a gal et hi. A lungsim thuk sung pan-in “A siangtho Rome khua aw, salam kong pia hi,” ci-in lei ah bok suk hi. A khuapi sungah va lut a, biak inn tuam tuamte ah a va hawh hi. Siampite in tangthu (125) ngaihnono agente uh va za-in a biakpiaknate uh a va siim hi. Mun citeng a a muhteng lamdang sa-in kamkaa bek hi. Biakna naseem akicite mawhnate va mu kawi kawi hi. Thukhen siampite ciamnuih kih huaite, Mass abawl laitak nangawn uh akih huainate uh mu-a lamdang a sa lua hi. Phungzite ahi-a khuamite ahi zongin a kithuahnate uh ah zulhtatna leh khuavalna a mu hi. Aheiisuk aheiitohna tengin mun siangtho pipite ah nitna thaanghuaina a mu kawi kawi hi. Rome a gamtatzia mawhna leh kihhuaina min-siat huai-in kuamah in um zo lo ding hi. Aki up nadingin muh ding kisam hi. Acih theih khat uh, “Hell a om takpi leh Rome pen tua hell tunga kiphut hi pah ding hi: mawhna namcin a hong phuulna kawhawmpi hi” ci uh hi. ( D’Abigne, Ibid., ch. 6).

 

A sawt nai lo-a pope thupiakna khat ah, “Pilat Keellei” akici cial ah khukdinsa-in kahto leh a mawhnate kimaisak dingin khaam hi. Tua keellei pen Honpa in Rome thukhenna zum anusiat cianga kumsukna hi-a a lamdangpi-a kipua hi ci uh hi. Luther zong kipak takin tua keellei ah ni khat va kah a, vanging aw in a hopih bangin, “Midik in upna tawh anungta ding hi,” Rom. 1:17, cih aza hi. Thakhat-in dingto-a, mai zum kawm lau kawm-in a kum suk pah hi. Tua Laisiangtho mun pen a lungsung ah mang ngei nawn lo hi. Tua huna kipanin mihing in hotna ngah nadingin sepna amuan sangin Khrist kicinna muang ding kul zaw hi cih atel seem seem in hong mu hi. Ama mit kihongkhia a, papacy kheemna ah mitsi kik ngei nawn lo ding hi. Rome anusiat ciangin alungsim zong paikhia khawm pah a, papal pawlpi tawh kizopna pen a kitahkhiat dongin zai seem seem pah ta hi.

 

Luther in Rome pan a ciang khiat kik khit ciangin Wittenberg University panin Doctor of Divinity degree a ngah hi. Ni dang bang hi loin ama ut bangin Laisiangtho simnate ah suakta takin hong sim thei ding ahi ta hi. Amah in kiciamna bawla Pasian (126) thu om bang kidawm tak leh muanhuai takin hilh ning, pope gen bang leh ama thu upna phuahtawm mawk mawte zui kei ning, ci hi. Amah pen siampi mawk mawk leh siapi mawk mawk hi nawn loin Laisiangtho thugen siapi hi ta hi. Amah pen Pasian Tuunote, thumaan gilkial dangtaakte vaak ding hong hi ta hi. Amah in, Khristiante in Laisiangtho sung thu lo ngal upna dangte saan’ ding hi lo hi ci-in kiptakin genkhia hi. Tua thu in papal pawlpi kiphuhna thu bulpi satkhia pah hi. Puahphatna thubul hong kihel pah mai hi.

 

Luther in Pasian kammalte sanga mite thuphuahtawmte akipahtawi zawk leh a lauhuai zia ding mu hi. Amah in sang sunga gamtat hoihlote thuguisutna pana bawl tawm upna tawh mite sauveipi aki uk ahihnate mu in langpan’-in kawk khia hi. Amah in tua bang kihilhnate kimanna nei lo bek loin mite kisiat lawh zawkna hi ci in gen a, ama thu ngaite in tua philosophy siamte leh theology siamte thu a zuihna uh pan in kamsangte leh sawltakte phuh a tawntung thumaan ah hong kihei in hong zuan ding sawm uh hi. Ama thugente aza mite tungah manpha mah mah hi. Ni dangin tua bang thu kihilhna za ngei nailo uh hi. Honpa hong itna thu, Ama sisan in hong hotkhiatna hangin maisak na leh lungmuanna ki ngah thei thu azak uh ciangin lungdam mah mah uh a, aki sia thei lo lam etna hong nei uh hi. Wittenberg ah khuavak hong taangkhia a, leimong dongin kithehkhia ding hong hi ta hi. Tua pen hunbei dongin taang sem sem lai ding hi.

 

Ahih hangin khuavak leh khuamial kilem ngei lo hi. Thumaan leh thukhial kigawm thei lo a, kido ngit nget hi. A khat lam ah kop le hang, akhat lam pen paih kul hi. Hong Honpa mah mah in zong agen ah: “Keimah in kilemna omsak dinga hong pai hi loin namsau a lek dinga hong pai ka hi hi’ ci hi. Matt. 10:34. Puahphatna kong akihong khit zek-in Luther in, “Pasiang in kei hong kaai loin hong tawsawn a, hong paikhiatpih hi. Keimah in ka ut banga om ka hi kei hi. Tawldam taka om ka ut hi. Ahih hangin buaina leh lehpanna laizang ah hong kihenlut hi” ci hi (D’Aubigne, Ibid. ch. 2). Tu-in amah pen kidemna ah kisam ding ahi ta hi.

 

(127) Rome pawlpi in Pasian thupha pen summeet bawlna-in zangh uh hi. Sumkhekte sabuaite in amau pulpit pang ah ki nga a, aleite leh a zuakte aw ging hong kiza hi. Matt. 21:12. St. Peter Biakinn pi lam nadingin sum kaihkhopna ah pope aana tawh mipi mawhna amai theih nading letmat a kizuak hi. Thusia bawl theih nading leina sum tawh Pasian kibiak nading inn kilam ding hi. A innkiu khuambul suang pen mawh leina sum tawh kiphut ding hi ta zen hi! Rome te kiphatsakna khengval-lua in ama liatna leh avangliatna susia ding suak zaw hi. Bang hang hiam cih leh, tua thu in pope vaihawmna apicing zo ding thawhkhiatna hong piang sak hi. Pope tokhom hong lok-a a lutunga lukhu cial thum hong nawk khia hi.

 

Germany gama mawhna maisakna ticket zuak dingin zum thu tawh hong kisawlkhia uh hi. A hong paipa amin Tetzel hi a, Pasian 

 

25

thukham langdo in mihon asusia thei pen penpa mah a seh pah helsam uh hi. Ahih hangin ama tatsiatna daante pan suakta sak-in pope thutak leh thugil neih lohnate leh sumzonna nasep seem dingin a sawl uh hi. Maizum lo takin zuauthu tanghhial khawng gen gen a, athei lo mite akheemzawh nadingin tangthu phuahtawm khawng gen a, thu sittel selo mite leh pipu thuciin peuh tawh alungkim lel mite um sak kawi kawi hi. Amau in Pasian thu na thei pha zek uh hi leh kikheem zo lo ding hi. Amaute pope in a ukcip zawh theih nadingin leh makaite hauh theih nadingin mipite kiang panin Laisiangho a selcip uh hi.

 

Tetzel khua khat ah a lut ding ciangin kamtai khat sawl khol zel a, “Pasian leh siangthopa leh hehpihna na kong kiang ah om hi” ci-in tangko khol sak zel hi. (D’Aubigne, Ibid. b. 3, ch. 1). Tua ciangin mite in Pasian gensia a akineih tawm mipa a Pasian taktak vantung pana hong kumsuk-a amau kianga hong hawh bang pet pet-in na zindo uh hi. A zumhuai lel sumbawlnate biakinnte ah seem uh a, Tetzel pen pulpit ah kahto-in mawhmaina a om theih pen Pasian hong piak letsong manpha pen pen hi ci-in a gen hi. Ama (128) piakkhiat mawhmaisakna letmat alei mite, mawhna nam khempeuh – amawh nai lohpi a mawh nop laite na ngawn kimai siang sak kilkel ding hi. Kisikkik zong kul lo hi” ci lai hi. Ibid. Tua tham loin, hih mawh maina letmat in ahinglaite bek zong hi loin asisate zong honkhia thei a, tua letmat leina sum in akuangtaw deenga a ginkek leh tua misi khaa in Purgatory pan in vantung lam zuan-in dingkhia pah ta hi” ci tazen hi. ( Hagenbach, “History of Reformation” Vol. 1, p. 96).

 

 

Simon Magus in sawltakte’ nalamdang bawltheihna sum tawh lei dingin sum a piak khiat ciangin Peter in: “Pasian letsongte sum tawh lei sawm nahih ciangin na sum tawh nang kisia khawm in” na ci hi. Sawltak 8:20. Tua hi napi Tetzel thu pen mi tultampi in saang ve ve uh hi. Ngun leh khamte sumkholna khuksung ah hong luang hi. Hotkhiatna pen kisik kik-a upna tawh hanciam taka mawhna dal zawh nading sangin dangka tawh lei ziau-a ngah ding pen baih zaw ahih manin ki ut zaw hi. Mawhmaisakna lei ding pen mihoihte leh laisiamte in a Rome pawlpi sung mah mah panin nial-in, thu saikaak theihna leh Laisiangtho thu tawh kilehbulh hi ci-a a um thei lo mi tampi mah om ve ve hi. Thukhen phungzite lah tua mawhna kawkna laisuante a nial a kawk ngam om loin kikhahkhong lel a, mite lungsim buai-in cih nading meel thei lo uh hi. Mi tampi mah in kantel in, Pasian in pawlpi sung puahsiang nading na khat peuh hong seem lo ding hiam? ci uh hi.

 

Luther pen papal thu kiplet pawl ahih lai pi mah-in tua mawh maina letmat zuakte Pasian aneubawlnate uh a lau pih mah mah hi. Ama pawlpi sunga pawlpi mi tampi mah in maisakna lei uha, tua khit ciangin asiapa uh kiang ah hong pai-in amawhna tuamtuamte uh hong pulaak uh a, kimaisak khin hi ci-in lamen uh hi. Tua pen kisik kika kipuahpha ding ngim hi loin tua mawhhonna sik sak uh ahihzaw uh hi. Luther in tuate niala, amaute kisik kik-a a kipuahphat kei uh leh amawhna uh tawh kisia ding uh hi ci-in hilh hi. Mite (129)hong pai kik-in Tetzel kiangah tua letmat te pen a kipulaakna pa un nolh hi, ci-in a gen uh hi. Kim khatte in asumte uh mai ngal takin a va ngen kik uh hi. Letmat zuak siampipa hong heh luain, a huaisia mah mah-in mipi lak ah meikuang saka, “Pope kiang pana thu ki ngahna ah, hi banga amau thu tawh mawhmaina ana langdo thunialte (heretics) mei tawh hal theih nading thu ka ngah hi” cikhia zal zal keei zen hi. (D’Abigne, Ibid. B. 3, ch. 4).

 

Luther pen tu in thumaan genpipa ahihna dinmun ah ahong tung ahi ta hi. Pulpit panin kidop nading agenna aw ging kiza ta hi. Amah in mite mai ah, “Eite sepna tawh hotna leh mawhna daan neemsak tuam ding cih te aki ngah thei hi lo hi ci-in mawhna huathuaina hilh ding hong kipan ta hi. Pasian lam ah kisik kik-a Khrist upna lo ngal mawhneite hong honthei om lo hi, a ci hi. Khrist hehpihna pen sum tawh akilei thei hi loa piakkhong hi zaw hi ci hi. Mawh honna letmat leilo in upna mit tawh Honpa en zaw dingin mite a hansuah hi. Amah in ama hai-hanciamna omsate, kiniamkhiat-a amah leh amah kigawtbawlnate amawkna ahih lam genkhia a, hotkhiatna ngah nading in ei leh ei ki en loin Khrist bek en in um leng lungmuanna leh lungdamna kingah hi zaw cih thu mite tung ah hilh hi.

 

Tetzel in kineihtawm nasepnate zomzom lai ahih manin tua thu langdona Luther-in zong a uang zaw in bawl hi. Hun hoih khat hong om hi. Tua hunin, Wittenberg-a Castle Biakinn ah tangvante (relics) tampi om a, zumkhak-ni(holiday) ciangin tua te kilak khia zel in mite va pai hen la va kipulaak le uh a mawhna khempeuh kimaisak hi ci-in a um uh hi. Tua bang ni ciangin mi tampi tua mun ah a pai uh hi. Tua hun ciangin Misiangtho kici “Saints” te khempeuh pawi bawlsakna om hi.

 

Tua ni a tun ma a zan-in Luther in zong biakinn-a pai mi honkhat va zui-in laidal khat kawm tung ah va suanga, mawhhonna thu upna anialna (130) thumal 95 a gelh hi. A zing ciangin University ah tua thu kikum kik uh a, anial a om leh tellah ding a utna zong a gen hi.

 

Ama ngimnate mi khempeuh in hoih sa uh hi. Tua lai kigelh pen sim uh a, sim pha pah-in telkheh uh hi. Tua huhau in University sung teng leh khua sung bup zong patau in, a linglawng hi. Hih tellahna laite hangin pope in mawhnate maisak thei hi cih thu leh mawhsak thei-a, daan zong thuak sak thei lai hi, cih thu te Pope ahi a mi khat peuh ahi zongin tuate’ tung ah tua bang hih theihna om hi kua mah in ci nuam ngei nawn lo hi. A vai hawmna teng uh ciamnuihna, teengtaa kineihna bang lel suak khin hiau ta hi. Sum lut theih nadinga bawltawm pipi thuciin lel peuh ahihna thu hong dawka, Satan in tua kineihtawmna thu amuang khaate suksiatna dinga avaihawm ahihna kimu hi. Tham loin Khrist’ Gospel pen bek pawlpi adingin amanpha ahihna zong hong kidawka, Pasian thupha kimukhia thei-in, tua pen kisik kikna leh upna tawh azong mite tung ah letsong a kipia ahihna thu zong ki tel dawk sak hi.

 

Tua Luther lai in kikup honna neih ding atawn hangin kuamah in va kikuppih ngam lo uh hi. Dotna apiaknate khawng kigen zel zul a, ni tawm kha sungin Germany gambup kizeel in nipikal tawmno sungin Khristian gam khempeuh a zel khin hi. A ki-ap tatak Rome pawlpi mi tampitak in in Pawlpi sunga mawhna leh siatna teng bangci dal ding cih thei loin thuum uh hi. Tua bang mite in lungdam tak-in tua thu sim sim uh a, Pasian hong gen kammal hi ci-in ngaih sun uh hi. Romete lampialna ngeina khanglua te dal nadinga Pasian in a khut hong nga ta hi ci in ngaihsun uh hi. Kumpi vaihawmte, thukhen mangpite in simtham takin lungdam mah mah uh a, thumaan teng a nial akiphasak aana pen kidal thei ding ci in lungdam uh hi.

 

Ahih hangin mawhna a it, tanglai thuciin tawh alungkim thei mite pen amau khalauna pan lungnop apia phuahtawm thupilna (soph-istries) teng a paih-khiat sak ciangin a patau uh hi. Thuhilhsia thukhel zanghte in thusia abawl theih zelna teng uh hum suak ahih manin amau kineihtawmna teng uh azop theih nading hanciam in tua thu mudah-in a heh mah mah uh hi. Puahphapa in langpang nasia mah mahte tawh hong kitalsik ding hi ta hi. Kim khatte in lop-tat lua, lung ngol lua ci-in kim khat leu leu in upmawh gen lua, Pasian sawl hi kei, kiphasak lua, kimaingalsak lua cih bangin a mawh sak uh ciangin Luther in “Mi khat peuh in thu thak khat a gen khiat ciangin aki pilsak, ki nial na- (131) ding thukhel zong hi aki cih ngeina a thei lo kua om a hiam? Bang hangin Khrist leh akithat dangte zong kithat hiam? En leng, tanglai thu omsa thusim lo-in atua hun-a mite pilnate a simmawh sak manin tua bangin agamta sa kha uh ahih man hi,” a ci hi.

 

A genbehna khat ah, “,Mihing nigmna hi loin Pasian sawlna hi zaw ahih manin, ka sep peuh mah a tangtung ding thu a hi hi. Pasian sawl nasepna kua in dal zo ding –a,Pasian sawl loh na kua in nawk zo ding ahi hiam? Hih thu in kei deihna hang hi lo-a, amau deihna hang leh kote’ deihna hang zong hi lo hi. Van-a om a siangtho Pa aw, Nangma deihna bang hi zaw ta hen” ci hi. ( D’Aubigne, Ibid., b. 3, ch. 6).

 

Luther nasep pen Pasian Kha Siangtho sawl ahih hangin haksatna tuak lo ding cih hi tuanlo hi. A galte’ gensiatnate, ama deihna a ki khellaak saknate, a man lo pi leh etsatna tawh Luther’ nuntak zia leh a lungsimpuak dan agensiatnate un tuihualpi bangin hongvat ciangin, nasia tak in amah a buaisak hi. Ahih hangin pawlpi leh sang pan makai zaw diakte in puahphatna nasep huh ding uh hi cih Luther in lungmuan na a nei hi. Mi zalian pipi te hansuahna a ngah ciangin lungdam mah mah in lungkhauhna leh lam etna nei hi. Pawlpi adingin khuavak taang zaw hong tung ding cih zong a mukhol hi. Ahih hangin hansuahna teng kawkna leh mawhsakna hong suak kik hi. Pawlpi ulian, kumpi lam uliante in a thu gelhkhiatte maan hi ci in a muh teei uh hangin tua in thu tampi lumlet in kheel ding hi cih zong a mu uh hi. Mite in hih khuavaak mu in kipuahpha le uh Rome te’ aana neihna kiam dinga tu-a papal makaite nopsakna, ahauhna uh ahi sumlut na teng kang hiau dinga, papal uliante noptat zawhna hong sukha hamtang ding hi. Tham loin mite in Hotna ngah nadingin Khrist bek en le uh pope tokhom pen puuk-in a aana kisia ding hi. Tua ahih man mah-in Khrist leh thumaan mite-in ateltheih nadingin Pasian piak khuavak lak dinga a ki sawlte na nial den uh ahi hi.

 

(132) Mihing khat bek in leitunga vanglian pen pen teng lang pan cih amah leh amah akiphawk khak ciangin Luther patau in a liing hi. Khat veivei pawlpi aana langpan’ dingin Pasian in amah sawl takpi mah hiam? ci in a ngaihsun pha pha hi. “Leitung kumpite leh leitung bup in liing lianga a kihtaak uh pope vangliatna nial dingin kei kua kahi hiam?….A tuung lai kum nih sung bang, bangzah in ka lunggim hiam kuamah in hong theih pih lo uh hi. Ka lungmang mah mah hi” ci-in a gelh hi. (D’ Aubigne, Ibid., b. 3, ch. 6). Ahih hangin alungkia cip lel dingin Luther kinusia lo hi. Mihing in apanpih theih nawn loh ciangin, Pasian bek mah mitsuan in, avanglian Pasian khut in amah huu-khia thei takpi hi cih Luther in mu toto hi.

 

Puahphatna nasepna vai alawmte khat a laikhakna ah, “hanciam thu, leh pilna neih man, tawh Laisiangtho pen a kithei zo hi lo hi. Amasa in thungetna tawh na kipan masa ding hi. Ama thumaan teltheih nadingin A migitna na ngen phot ding hi. Tua Laisiangtho akhiatna pen aneipa sangin athei zaw kuamah omlo ahih manin ‘Pasian in amaute hong hilh ding hi’ A ci hi. Nang hanciamna lel leh nang pilna panin bang mah lamet ding om lo ahih manin, Pasian bek muang in la Ama Kha Siangtho ki makaih sak in. Hihte pen ka tuah-khak ngeisa thu kong gen ahih manin um in” a ci hi ( D’Aubigne, Ibid. b3, ch. 7). Tu hun ading thumaan apuak sawn dingin Pasian hong sap ka hi aci mite in zong theih ding akisam mah mah thu tampi hih sungah a om hi. Thumaan in thu ginalo peuh tawh alungkim thei Satan leh ama mite lok-in muhdahna toksuah ding hi. Gilo vangliatna tawh kidona a om ciangin mihing hatna leh theihna lel in cinlo ahih manin tua sangin akisam zaw lai na na om zel hi.

 

Galte in thuciinte leh ngeinate peuh, pope aana leh a gente peuh, siksan in aneih lam a muh uh ciangin Luther in Laisiangtho bek tawh a na nang zel hi. Laisiangtho bek zangh ahih manin adawn nading uh thei lo uh a, Jewste in Khrist a sisansuah sawm uh bangin thuciin ngeina lel a um mite in Luther zong sisansuah a sawm uh hi. Rome adinga hanciam mite in amah upnapial (heretic) hi ci in awng zel uh hi. “Amah nai khat sung bek nangawn hinkhawi lai le’ng pawlpi susia kisuak lo ding ahi hiam? Tua ahih manin ama adingin kingkalhna gilbeem khat bawl ve un” (133) a ci uh hhi. (D’ Aubigne, Ibid. b. 3, ch. 9 ). Ahih hangin amau ut bangin Luther a manzo kei uh hi. Pasian in sep dinga apiak masuan a hih manin, vantung mite in amah a vil uh hi. Luther kiang pana khuavak hong ngah mi tampite pen Satan lungngolna in ngimsanh-in a nei pah hi. Ahih hangin thumaan adingin kilangbawl hangin laulo dual-lo in sihna dong thuak ngam zel uh hi.

 

Luther thuhilhna in Germany gam sung tengah thungaihsun thei mikhempeuh a lawpsak hi. A thu hilhnate leh alaigelhte in mi atul lom lom-in khanghlo sak-a, khua a vak sak hi. Sawtveipi ngeina luii zui-a asi upna tawh a om Pawlpi lak panin upna nungta ngah sak hi. Mipi in nisial-in Rome te thuciin lellelte muanglah to sem sem uh hi. Kimanialna ahi theihkhialna in a dal dal teng ong beei ta hi. Luther in thu khempeuh sittelna-a azat Pasian kammalte in langnih-a hiam namsau tawh kibangin, anawk khakte lungsim peuh peuh nasia takin bun ahih manin, mun khempeuh ah khaa lam khanlawhna leh mainawt na om kawi kawi hi. Khang tampi sung a kiphawk kha lo thumaante mite in gilkial dang taak bangin na lunggulh uh hi. Mite in leitung palai kineih siampite’ biakbawlna ngeina luizuih nate panin aki-khaipa Khrist bek mah en in hong mitsuan zaw ta mawk uh hi.

 

Hih mipi khanlawhna in papal makaite hong lauthawng sak zaw sem sem ahih manin, thunialpa ci-a sittelna thuak dingin Rome pan-a sapna Luther kiang hong tung hi. Tua thupiakna hang in Luther lawmte lau mah mah uh hi. Bang hang hiam cih leh tua a kih-huai gamtat na hangin tua khuapi in Jesuh mi siangthote sisan kham in guui khin ahih lam a thei uh hi. Tua ahih manin amaute in Rome-a apai ding kho uh a, Germany gam sung pan mah-a a kisittel lel dingin a ngen uh hi.

 

Tua ngetna pen atawpna ah ngah uh a, pope-ii teel thukhenmang khat tua thusit dingin kisawl hi. Pope in Luther pen Heretic ci-a amawhsak khit sa ahih mah bangin “zekai lo in sem pah in” ci-intua thukhen mangpa a vaikhak hi. A na kip tentan vial a a thuzawh kei leh Germany gam bup in Luther a saan loh nadingin hawlkhia-in, (134) samsia in la amah tawh akop khempeuh nagawn pawlpi minkhumna pan phiat in” a ci hi. ( D’ Aubigne, Ibid., b. 4, ch. 2). Tham loin Pope in ama sawlpa kiangah upna thunialna peuhmah akizungbawh siang theih nadingin pawlpi sung leh kumpisung uliante, kumpipa lo buang, Luther leh a nungzuite a man ngamlo khempeuh pawlpi pua ah koih in la, Rome ah phu-laak dingin koih in” ci in a hilh lai hi.

 

Tua bang in Khristian hihna thubulphuh atawnlo, zong thutang ahi him him lo pope sungthu teng hong dawk khia ta hi. Luther pen Rome pan gamlapi ah om ahih ciangin adinmun telsiang nadingin kiphel na hun pia lo leh athu kantel nailopi in, thunialpa (heretic) hi ci in thu a lang khen mawk uh hi; tua ni mah in hanthawn-in mawhsiat-a, thu tan-

 

26

in a mawhsak uh hi. Leitung leh pawlpi ukna lenkhawm a, khial theilo aana neipa, tungnung pen leh a siangtho-pen a kici pa gamtat tua bang peuh hi mai tazen hi!

 

Tua laitakin Luther ahehpih ding, athukuppih ding lawm hoih khat kisam ahih manin, Pasian in Wittenberg ah Melanchthon a puak hi. A kum moi lai, amah leh amah akimuang nai khollo, a neem dikdek khentelna maan-a nei, thu mu-in thu gen a siam, nuntak siangtho nuntak maan tawh a kithuah Melanchthon pen leitung bup pahtawi hong cing hi. A thusiamna leh aki niamkhiatnate in a navakna leh atalen dangte sangin niam zaw lo hi. Amah pen asawt loin Gospel nasem hanciam pen khat hong suak a, Luther a huh lawm muanhuai hoih pen a suak hi. Luther’ haansanna leh thatang nawtna ah thuneem leh kikop siamna tawh leen in Melanchton in huh a siam hi. Amaute nih kikop-a a sep man un Puahphatna nasep thahat tuam mah mah a, Luther adingin hansuahna lianpi ngah a suak hi.

 

 

A thu kisit nading khua pen Augsburg ding ci uh ahih manin Puahphapa in tua khua lam manawh in akhe tawh hong zinkhia hi. Amah a aangvaan mi khempeuh in a lau pih ciat mah mah uh hi. Apaina lam dung nangawn ah kiman-in a na kithat mai ding tawnna kam zong kiza ahih manin, a lawm hoih khempeuh in pai awl mai leh ci in kho kho uh hi. Wittenberg zong lawi phot hen la hoih taka akeem ding khat kiang va beel phot mai leh deihsak uh hi. Ahih hangin Luther in Pasian sehsak dinmun pelh nuamlo hi. (135) Khuasia kipei in anawk Jeremiah bang ka hi hi. Kitot ki selna thuak mi ka hi hi; hong kigimbawl pha saan ta leh ka lungdamna khang sem sem zaw hi….Amaute in ka vangneihna teng susia khin in hong minsia sak uh hi; ahih hangin a om lai khat om a, tua pen akisia thei ka pumpi a hi hi. Tua zong a ut uh leh la vet uh hen! Amau in ka nuntakna a tomzaw sak uh hi lel bek ding a, ka khaa nuntakna bel sukha zo lo ding uh hi. Khrist thu leitunga a tangko nuam mi pepeuh pen sihna athuak kha den mah hi a, hun khempeuh a lau huai zel mah hi’ a ci hi. ( D’ Aubigne, Ibid. b. 4, ch. 4). Augsburgah Luther hong tung hi ci-in pope sawltakpa in a zak ciangin a lungkim mah mah hi. Leitung bup alinglawngsak thuthak-pholhkhiapa tu-in Rome khut sung hong tung suak a, sawltakpa in lah suahtaak sak loh dingin a sehsa a hi hi. Puahphapa in amah vil ding nei lo hi. Alawmte in pope sawltakpa mai-a amah kia avil om lopi-in kilaak lo dingin genpih uh a, amau mah in Kumpipa kiang ah ngetsak in ngah sak uh hi. Sawltakpa in tua mun panin aana hial-in Luther taw-kik sak ding bawl-in ahih theih kei leh Rome ah puak in Huss leh Jeromete mah banga bawl dingin seh hi. Tua ahih manin mi sawl sawn-a Luther pen khemsak in avil midang nei se loin amah kia hong pai-in hong kilaak hen la ama migitna muang lel hen, a ci sak hi. Hih thuah Puahphapa in hih ding ngimsaahih manin, Kumpipa kiang pan phalna lai a ngah mateng pope sawltakpa mai ah va kilaak het lo ding cih a hi hi.

 

Ngeina om bangin Rome te in Luther azawh theih nadingin thutang bang keek-in kidawk sak vial phot ding uh hi. Sawltakpa in amah a thusitna ah lawm hoih pha mah mah bangin kigen in, Luther pen pawlpi aana sungah seel lo dongtel lo-a a lut ding a ngen hi. A kisikpihpa’ nuntakzia a sehna ah a seh khial hi. Luther in pawlpi ahawmthawhna, thumaan a deihnate, a hilhsa thute a kidottel cianga dawn kik nading a neihte leh university pawl khat in a khentatna a om banga ama doctrine te ahilh ding a (136) ngimna teng a gen hi. Ahi hangin a khialhna nei lopi in tawkik dinga cardinalpa, nget thapaih teng a nial veve hi.

 

“Taw kik in, taw kik in” cih be bek peuh hi lel zen ahih manin, Puahphapa in a dinmun pen Laisiangtho pan bek in dawngkik in, thumaan pen nolh thei lo ahihna kiptak-in a gen hi. Luther nialnate athuk kik theih loh ciangin Sawltakpa in ko gawp, nuihsan gawp, phat kheembawl gawp pong lel-in pipu thuciin leh pawlpi papite’ paunak khawngte tawh a melhcip gawp lel mawk hi. Puahphapa pau ding hun pia nuam lo mawk cih bangin a om hi. A vaihawmnate in kimanna nei zolo ding cih a mu ciangin, atawpna ah, Luther in haksa sa pipi in ama dawn nading thute lai tawh gelh-in apiak khiat lel nading thu a ngah sak teei lai bek hi. “Tua bang teng hong hih ciangin netniammi in a zahnih meetna a ngaha; a khatna ah, a kigelh pen midangte sittel thei ding hi; anihna ah, akiphasak kamtungnun tuhpa in ama kam tawh a phial gawp theihloh zahin a khalauna ahi kei leh a lungsim va kisu kha thei zaw ding hi”ci-in alawmte khat a laikhakna ah a gen hi. (Martyn, “ The Life and Times of Luther”, pp. 271, 272).

 

A ki thusit kikna ah Luther in a Laisiangtho sung thu vive siksanin kitel mah mah, khentelna ahi mai,a ngimna kidawk thamcing in a lak hi. Tua alaigelhte gin ngaih taka a sim khit ciangin Cardinalpa pia a, amah in mukpik kawmin a kiang ah pai-a, Hite lel pen haihuai kammal teng kikaikhawm, hong kidong lopi teng dawn nadinga na kaihkhop hi, a ci hi. A kiliansak cardinalpa pen bulkip neilo pipu thuciin tawm leh pawlpi hilh tawmthute tungah ding ahih lam Luther in hong pholh-khia siang ta hi. Sawltakpa in Luther thugente a dawngkik theih loh ciangin, heh mah mah a, amah leh amah ki khual zo nawn loin, “Taw kik, tua ahih kei leh Rome ah hong puak ding hi’ng. Tua lai-ah na thu kikhen ding hi. Na pawl teng tawh hong kinawhkhia dinga, nang maipha hong pia peuhmah in pawlpi pua suak ding hi’ ci in a awng gawp hi. A tawpna ah kiliatsakna leh hehna awsuahpi (137) tawh, “Na taw kik kei leh, ong kileh nawn kei’n” a ci hi. ( D’ Aubigne, Ibid. b. 4, ch. 8, London ed.).

 

A thu dok kik lo lua ding ahih lam lahna dingin cardinalpa sawl lohpi mah-in Puahphapa zong alawmte tawh a ki heem khia lel uh hi. Amah in a nawkgawpna tawh Luther hong ki aapzo hel dingin seh pian-in kiphat zaw lai hi. Tu in apanpih teng bek tawh om uh a, angimna bang uh tun zo het lo mawk ci in amau leh amau ki en lel-in, alungmang uh hi.

 

Ki-khawm mipite adingin hih mi nihte lungsim puak uh leh a dinmun tuak uh enkak-in amau leh amau ki khentel sakna hun hong suak ahih man in Luther hanciamna hih hun ah a mawk na suak ahi kei hi. Amau te nih bel kilamdang mah mah sam uh hi! Puahphapa pen gennop-a, kinaimkhiat-in kip-a, Pasian tha tawh ding in, thumaan a keem hi. Pope sawltakpa bel amah leh amah kithupi sak, kiliansak in kiphasak-a, kuppih theih-in zong a om kei hi. Thamlo in, Laisiangtho sung mun khat beek lah len loin “Taw kik in, tua ahih kei leh Rome ah kong puak dinga dan thuakpa na hi ding hi” ci-in husia tak-in kiko ee-aa zel ci lel mawk hi.

 

A vil ding aneih hangin Luther man in thong a khum dingin Romete in a geel-sim uh hi. Sawtveipi tua lai ah a om hangin phattuamna omlo ahih manin man-langa Wittenberg ah ciah kik-in a ngimna teng sel sim khin khian phot dingin apawlte in Luther a hansuah uh hi. Tua mah zui-in Augsburg panin khuavak ma-in ding khia a, sakol tungah tuangin Mangpipa piak lamhilhte tawh a ton hi. Mial lak zawt-a gam daai tak-a khuapi kongzing a zuih laitak un bang tuak ding theilo uh ahih manin a lungkham uh hi. Galte A gitlo agamtat agalte in amah suksiat ding bek bek a vaihawm sim uh hi. Amah kisiahna thaangzaakte a pelh zo ding hiam? cih lungkhamna teng thu ngetna hunpha hong suak hi. Khuapi kulh kongpi neu khat dong atung hi. A pua lam hoihtak a tun’ khit uh ciangin taai suak pah uh a, sawltakpa in Luther taaikhiat (138)a theih ma-in a bawlsia nuamte phak zawh nawn loh nading mun a tung ta uh hi. Satan leh a sawltakte in lel uh hi. Thangsiahpa thaangzaak pan a suakta vasa bangin suksiat asawmpa uh amau khut panin suakta hiau ta hi.

 

Luther suahtak thu Sawltakpa in azak ciangin patau in a heh mah mah hi. Hih pawlpi buaisakpa a sittelna pan in apilna leh a kipna kilang dinga zahtakna lianpi ngah dingin amah aki lam-et hangin ama ki lametna teng bing ta hi. Frederick (Saxony gamte ME neipa) kiang ah a hehluatnate genna lai khat khak-in, Luther pen mawhsak ngi-ngei in, Frederick in tua puahphapa Rome ah a puak kei leh Saxony pan hawl khia dingin a sawl hi.

 

Sawltakpa leh Pope mah mah in zong ama khialhnate Laisiangtho pan lakkhia in, Pasian thu tawh a kilehbulh na lak thei le uh, a upna a kheel ding ahih lam a khaapna leh, Pasian in hih thu siangtho hanga thuak dingin thamcing sa ahih man-in a lungdamna thu zong Luther in ama kihuut nadingin gen lai hi.

 

Mee neipa Frederick in puahphatna thu upna pen tam thei nai lo hi. Ahih hangin Luther kammalte thutang muibun-in siangtho lua a, tua pen thukim pih mah mah tawh Puahphapa khial hi cih a kitel mateng Frederick in amah keem ding hong hi zaw behlap hi. Sawltakpa laikhak a thuk kikna ah Augsburg-a Doctor Martin na mai ah hong kilaak nungsang na lungkim peuh lel in. Amah khial hi ci-a na lahtel theih a, amah leh amah khial a kisak mateng a taw kik ding pen, nangmah mah in zong deih zaw kei ni teh ci-in ka lungsim uh ah ka lamen uh hi. Ko lak ah laisiam mi peuhmah in Luther upna pen thusia asa om loin, Khristian’na langpan’-a thu nialna hi aci zong om lo hi. Tua ahih manin Kumpi upa vaihawmpipa in Luther pen Rome ah puak nuam loin ama gam pan zong hawl khia nuam lo hi,” a ci hi. ( D’Aubigne, Ibid. b. 4, ch. 10).

 

Mee neipa in mihonte lungsim pen kitamkham zel zul hi cih mu hi. Puahphat ding pen kisam hi. Thusia bawlte dal nadinga sum tampipi bei-a dan piak kul loin Pasian deihnate kihilh-in kizui leh mite hong thudik lel ding ahi zaw hi. Amah in Luther pen tua nasemhi ci in um a, pawlpi sung ah tua bang lungsim kinei hi cih mu in ana lungdam sim khin khian a hi zaw hi.

 

(139) Amah in Luther pen University-a Professor khat ahihna tawh zong a nasep picing tuam mah mah hi, ci in a mu hi. Castle Biakinn mai-a mawhsakna lai thu 95 a suan khit kum khat ciangin Misiangtho Bup Pawi ah a hawh mi hong kiam pahlam amu hi. Rome te sumpi leh mihing tampi lomthaw a, ahih hangin milim khawngte bia ding bel hi loin, sangkah ding midang hong om zel uh hi. Luther laigelhte in mun citeng ah Laisiangtho sim ding lawpna kuang khia sak a, Germany gam sung teng bek thamlo in, leitung mun khempeuh panin sangnaupang ding University ah mite hong kisung zuah zuah sak hi. Wittenberg-a hong pai ciil khangnote in “a khut uh lam lo-in Pasian phat uh a, tanglai in Zion pan khuavak taang khat a gamla pen mun dong akizelh mah bangin tu-in hih khuapi panin thumaan khuavak taang khia ta hen,” ci in Pasian a phat uh hi. (D’ Aubigne, Ibid.).

 

Luther nangawn in zong Romete lampialna thute a lang ciang bang bek a mukhia pan phing a hi zaw lai hi. Ahih hangin thusiangtho leh pope thupiak le ngeinate a khaikaak ciangin lamdang sa lua ahih manin, “Popete thupiakte ka sim ciangin a pope mah mah Anti-Khrist hi zaw hiam a sawltakte hi zaw hiam ci in ka thei kei hi. Bang bang hi ta leh Khrist omzia tawh ki leh bulh lua uh ahih manin Khrist a khai lum den uh suak hi cih kamu hi,” ci in a gelh hi. ( D’Aubigne, Ibid. b. 5, ch.1). Tua hun lian laitakin bel Luther pen Rome pawlpi mikhat hi lai a, tua pawlpi panin paikhiat ding zong a ngaihsun ngei nai kei hi.

 

Puahphapa laigelhte leh a upnate Khristian gam teng minam tuamtuamte lak ah kizel kawi kawi in Switzerland leh Holland gamte dong a tung hi. Tua laidalte France leh Spain gamte ah zong a tung hi. England gam ah tua thute nuntakna kammal hi ci in a na saang uh hi. Belgium gam leh Italy gam in zong a na mu uh hi. Mi tul tampite in misi banga ki nga mawk amau dinmun lui panin a nungta upna hing leh lam etna le lungdamna mun ah hong tho khia ciat ta uh hi.

 

Luther kawk khiatna hangin Rome ong heh suak sem sem a, thu dang mahmah a en lo, Katolik University-a Doctor pipite nangawn, langpang pawlkhatte in (140) langpang phungzipa Luther a that a om hangin mawhna-in kaailo dinghi a ci uhhi. Ni khat ni-in zinte khat a puantualpi nuai ah pistol thautom kengsim sa-in Puahphapa kiangah hong hawh a, bang hangin thutangpek nahiam cih adot ciangin Luther in, “Keimah in Pasian khutsungah ka om hi. Amahin ka lumm leh ka thahatna ahi hi. Mihingin ka tungah bang bawlzo ding ahi hiam?” a na ci hi. (D’ Aubigne, Ibid. b. 6, ch. 2). Tua thu azak ciangin vantung pana hong kisawl vantungmi mai-a om bangin maitang si daangin zinpa a paikhia hi. Romein Luther suksiat nading bek hanciampi-in anei hi. Ahih hangin Pasian in ama belhpa ahi hi. Ama thu-upna pen mun citeng ah ki za hi. Inn sungte, Convent sungte,…Ukpite’ inn sungte khawng, Uni-versity khawng leh Kumpi inn sungte nangawn ah kithangin,” tua baan ah Ukpite in ama nasepna a panpih zaw lai uh hi. (Ibid. ch. 3). Tua bang bilbial lakah Luther in Bohemia-a Puahphapa Huss nasepnate a simsim ciangin, amah mah in a zongkhia-a, ahilh Upna hanga Hotna ngahnathu pen, Bohemia Puahphapa in zong naleen zo cih a mukhia hi. Luther in, “Paul, Augustine leh keimah in kuama theihlohin Huss pawlte ka hi gige uh hi! Pasian in leitungah thu hong khen tatak ta ding hi. Kum za huam lai-in tua thumaan ki hilh zo a, amautein mei tawh kihal lum khin uh hi” a ci hi. ( Wylie, b. 6, ch. 10).

 

Germany gam kumpipa leh Ukpite tungah Khristian vai adeihsak nading uh ngetna lai agelhna ah pope tawh kisai-in: “Khrist’ taang ka hi ci-in a mahmah kibawl tazen a, kumpi khempeuhte tawh kikim theilo hi acih tazen ciangin etngam huailo hi. Tua ahih leh Jesuh pen zawng mahmaha Peter bang ki niamkhiat mahmah ahih teh, amau’ kineihpa tawh ki bang nasa thei ciat uhhiam? Mite in lah leitung bup Topa ci tazen uh hi! Ahih hangin amah in a taang kahi a cihpa dinna sangin a lian zawin a gamzai thei mawk ding ahi hiam?” ci in Luther in agen hi. (D’ Aubigne, Ibid. b. 6, ch. 3).

 

Amah in Universityte tung tang hi bangin a gelh hi: “Universityte in Laisiangtho nakpi-in a sin kei uh a, a khangnote lungsimah thumaan agelh kei uh leh, Hell kong khak a suah khak ding uh ka lau hi. Kuamah in Laisiangtho gina taka a kisin lohna mun (141) saangteah naupangte apuak ding uh ka hansuah kei hi. Sangteah Pasian kammalte tawlnga lo-in akizat kei leh avekpi-in kisia ding hi” a ci hi. ( Ibid.).

 

Tua ngetna zong Germany gam buppi ah kihawmkeek ciangin, mite tungah vaang hong nei mah mah hi. A minam bup-in kilok a, puahphatna dinmun ah mipi hon tangh ki khawm hon uh hi. Phuu la nuam-in so keei uh ahih manin, puahphapa a mat theih na ding uh thu bawl ding in Luther langpangte in pope a tawsawn uh hi. Ama muhkhiat upna pen thakhat mah-a phiat dingin thu a pia khia vial hi. Puahphapa leh alawmte hun awng ni 60 sung a pia hi. Tua sunga a taw kik kei uh leh a pawlpi pan hawlkhiat dingin thu a pia uh hi.

 

Tua pen puahphatna adingin a thupi mah mah ahi hi. A kum zalom paisate ah Rome in a kumpite nangawn apawlpi pan-a a hawlkhiat ciangin poi mah mah a, avanglian mah mah kumpi gamte na ngawn gimna leh hawmsuakna ciang tun’ thei zel hi. Tua mawhsakna a thuak mi peuh mah leitung bup in diipkuatpih mah mah a, alawmte in ngeina bangin pawlpih ngam nawn lo zel-in, Upadi huam nawn loh mi bangin tuat-in, suk maimang nadingin sabet-in a kibeng ding ahi pah zel uh hi. Luther pen tua thusia in buak ding ahihnathu a muh gi gehangin kiptak-in dingg veve a, Khrist muang-in amah huhna bek kidalna lumm-in a nei hi. Akithatsa mite upna thakhauhna in nei-in a laigelhna ah: “Bang hong piang ding ka thei kei a, theih ding zong ka sawm kei hi….A utna mun peuh phial mang uh hen, ka lau kei hi. Pa Pasian deihna bang lopi-in nahthel khat zong mawk kiat samlo ding hi. Amah in eite bangzah-in hong keem zaw kan ding hiam? Thumaan adinga eite sihna lel pen thupi lo hi.

 

Thu in si-le-sa-in hong pianga, Amah mah eite adingin hong si hi. Eite in Amah tawh i sih khawm leh Amah tawh i nungta khawm ding hi. Amah in eite mai ah a Na nawk khitsa thute mah i nawk leh eite in Ama omna pepeuh ah om-in Amah tawh i teeng khawm tawntung zaw ding hi” a ci hi. ( D’Aubigne, Ibid. b. 6, ch. 9. 3rd London ed., Walther, 1840).

 

Papal Bull kici Pope thupiak pen Luther kiang hong tunga, amah in, “Hih lel pen thu in kasim kei hi. Akhial, misia ahihna lahna in ka mu lel hi….Tua lai sung mah mah ah Khrist akimawhsakna om pah hi….Hih banga etna ka thuak ciangin ka nasepna adingin ahoih pen hi a ka naum mah mah hi. Ka lungsim sungah suahtakna zai zaw ka ngah hi. A tawp- (142) na ah , pope pen AntiKhrist hi ci in ka theitel a, ama tokhom pen Satan tokhom a hi hi, ka ci hi,” ci-in a gelh hi. ( Ibid).

 

Rome thupiakna in bangmah suk khak nei zo het lo hi. Sawlman’ nadingin a galhiam ding in namsaute peuh, thong innte peuh leh bawlsiatnate peuh azangh uh hi. Mi tha neemte in thuciin lel lel khawng tawh a om mite pope thupiak kihta-in lau-in a liing uh hi. Luther pen mihing ki-itna ngeina tawh it teei uh ahih manin, puahphatna hanga a nuntakna a piak ding dong in phallo uh hi. Thupai zia khempeuh in puahphapa nasepna khakcip ding tawh kibanghi.

 

Ahih hangin Luther lau tuan nailo hi. Rome in amah pawlpi pana a lakkhiatna thu uh hong thang sak uh hi. Leitung bupin na galet uh a, a sih kei leh ki aap ding cih thu nih simloh thu dang om lo hi. Ahih hangin Luther in vanglianpi tawh tua amawhsaknate Rome tung deenna kik-a, tua pawlpi a nusiat suak nopna mipi mai ah a pulaak hi. Sangnaupang hon, Doctor honte, leh mi citeng mai ah Luther in pawlpi thukhamte leh siampite zehtan nasepna te, pope vangliatna-a kizangh na peuhmah leh pope thupiakna lai pen meikhuk deen na in a haal tum hi. “Ka galte in ka laibute a halna uh tawh mipite lungsim sungpana thumaan nasepna leh a khaa uh a suksiat sakna uh bangin amaute lai zong kei’n ka hal tum hi. Tu a kipan-in kithasaanna hong nasia pan ta hi. Hun beisate ah pope bek tawh ka nitum kha tazen hi. Tu in Pasian min tawh hih nasep ka kipan ta hi. Hih nasep pen kei bek tawh a bei lo-in Ama thahatna tawh ki hial bek ding hi” a ci hi. (Ibid. ch. 10)

 

Agalte in neu bawl in a nasepna thaneem hi cih tawh a to to ciangin Luther in “Kua in kei Pasian sawl ka hih leh ka hih loh thei uh ahi hiam? Lau lo-a a hong simmawh ngam vial uh leh Pasian a simmawh suak lel ding uh hi lo ahi hiam? Izipt pana apusuah laitak-in Mosi kia hi. Ahab uk lai-in Elijah bek om hi. Jerusalem ah Isaiah bek om hi. Babylon ah Ezekiel bek om hi….Pasian in kamsang dingin siampi peuh leh biakna lam milian khat peuh ahi zongin mot teel ngei lo hi. Ahih hangin mi ginalo leh mi’ simmawh mi mawkmawkte teel zaw in, tuucing Amos peuh (143)a teel hi. Khang tawntung-in luang kham-in misiangtho te in makaite, Ukpite, miliante, kumpite, siampite, mipilte, mawhna na pulak zel uh hi….Keipen kamsang ka hi lo-in keikia ka hih hangin Pasian thu in kei tawh om a ahih man in lau thei uh hen ka ci hi. A hangin Pasian thu pen amau tawh om lo hi cih ka thei hi” a ci hi. (D’Aubigne, Ibid. b. 6, ch. 10).

 

Luther in pawlpi tawh akikhenkhiat ding pen haksa a sa mah mah ahih amnin, hih bangin lai a gelh hi. “Neu tuung pheta i vom thute paihkhiat ding ahaksatna ka thei tel sem sem hi. Aw, Laisiangtho tawh kop zaw ka hih hangin pope lang khata panga Laisiangtho thu zuihna hang tawh lang pan in pope pen AntiKhrist aw ka cih hangin na ka sa ve ve hi. Midangte in gentheih lawh mah si! Pope pawlte in ‘Nang bek mipil na hi hiam? Midangte khempeuh akhial hi khin thei zawzen ding hiam? Nang akhial zaw peuh hi kha leteh na khialhna ah khaa tampi hong lut dinga a tawntung mawhsakna thuak mawk ding hi lo na hi hiam? hong cih zelnate khawng uh zong kei leh kei ka kidong thithe kei kha zel hi. Tua bangin Khrist in kammal a khial thei lo akoihte tawh ka lungsim hong uumcih masiah kei leh kei ka kinial nial a, Satan tawh ka kido do hi” ci hi. Martyn, “ Life and Times of Luther,” pp. 372,373.

 

Pope in Luther pen akisik kik kei leh pawlpi pua ah nawhkhia ding acih pen tu in ong tung takpi hi. Bull thak khat hong tung leuleu a, Puahphapa pen Rome pawlpi panin a kipaihkhiat tatakna thu hong pulaak ahi hi. Amah leh aphuahthat upna a zuih pih teng aki bangin vantungin asamsiat hi ta hi ci in thu ong tung hi. Kidemna tatak ciang a hong tungta a hi hi.

 

Pasian in thumaan gen dinga a sawl pepeuhte in amau hun ciat ah langbawlna thuak uh hi. Luther hun in zong tua hun-a ding thumaan na om sam a, tua hun laitaka thumaan thu phamawh mah na hi ciat zel hi. Tu hun in zong pawlpi adinga thu phamawh thumaan om zel a, Pasian sawl bang bang amang nuam mi te adingin ama hun-a tangko ding thumaan tuam vilvel om zel a, zui-a, a seem naum pepeuh (144) tungah kipia zel ahi hi. Angah khuavaak a na pibawlte tungah khuavakzaw a kipiak beh zel hi. Hi napi in tu hun-in zong mi a tam zaw in Luther a langpan pope pawlte mah bangin thumaan deih lo uh a, hun beisa-ate mah bangin pipu thuciin peuh tawh lungkim-in Pasian thutak pen awlmawhlo zaw uh hi. Hun beisa-a puahphate mah bangin tu huna thumaan tangkotein zong mitam zawte aangvaanna ngah dingin kilam en kei uh hen. Leitung hun bei ding hi ta a, thumaan leh thukhial, Khrsit leh Satan, ki nakdo pha zaw kan lai ding a hi hi.

 

Jesus in a nungzuite a hilhna ah: “Note in leitung mite tawh na kipawl uh leh, leitung mite in amau mipawl note hong it ding uh hi. Ahih hangin leitung mite tawh na kipawl kei uh a, leitung mite lak pan note kong teelkhia hi tua ahih ciang in leitung mite in no hong mudah uh hi. Sila in a topa sangin lian zaw kei,’ cin in ka gensa thu na ngaih sun un. Amau in kei hong bawlsia le-uh no hong bawlsia ding hi. Amau in kei thu zui le-uh note thu a zui ding uh hi,” a ci hi. John 15:19, 20. Agenna dang khat ah Topa in teltak ci hi: “Mi khempeuh in note hong phat uh ciangin gimna na thuak ding uh hi. Bang hang hiam na cih uh leh, a pu apate un thuzuau kamsangte tungah tua bangin abawl uh hi.” Luke 6: 26. Ni danglai sangin tu huna mite lungsim in Khrist lungsim tawh kilem zaw tuan lo hi. Pasian thumaan a om bang ahilh mite tua hun lai-a te sangin na paakta zaw tuan het lo ding uh hi. Thumaan kilah dan pen kikhel khel a, agalte zong na ngian siam to to uh hi. A kilangdona dan bel kibang kha thei dinga, a ki meelmaakna zong a thukawi zawkna hangin a kilangh lua-in kimu lo kha ding hi; ahih hangin akigaal-muhna uh pen a kibang den ahih man in hun bei dong in a tua ci to to ding a hi hi.

 

26


To get the latest update of me and my works

>> <<