A Nununglam English
Puahphate
GERMANY gam mi khempeuh in
Laisiangtho asim theih nadingin Luther in lampi a hon’ laitakin
England gamah tua bang mah seem dingin Pasian Kha Siangtho in Tyndale a na
hansuah hi. Latin pau pan in mikang pau in Wycliffe in Laisiangtho ana teikhit
tei hangin a khial tampi kihel lai hi. Lai khetna tawh zongh ki kheenkhia
ngeinailo a, bu tawm lai lua mahmah ahih man in mihau mahmahte leh Ukpite bang
bekin na nei zo uh hi. Tua baan ah pawlpi in khaam pha mahmah laideep uh
ahih manin ki hawmthang zo nai mahmah
lo hi. Luther in mawhsaknalai 95te a suan’ma kumkhat lai,
1516 kum in, Erasmus in Greek leh Latin pau-a Laisiangtho Thak a tei pen na
hawmkhia khin sam hi. Ahih hangin tu-a pen Pasian thubu a ki gelh ciilna pau
tawh a ki khetkhiatna masa pen hong suak hi. Tua panin a ki gelh masa
sung-a khialna tampi omte ki puahpha in, a thu a telnop zaw deuh hi. Tua
in mipil laisiam zaw deuhte adingin thumaan omzia telthei sak ahih
manin puahphatna nasep hong thuklut thei zaw deuh pah hi. Ahih hangin mi
taangpite leh Pasian Laisiangthothute kigamla lai mahmah uh hi. A gam mite
ading Laisiangthobu piakkhiatna ah Wycliffe nasep baan zom in Tyndale in hong
picin’ to a suak hi.
Amah pen laisim hat thumaan
zong mahmah mikhat ahih manin Erasmus khet Greek laibu pan Lungdamnathu hong
mukhia hi. Hang takin ama maansak thu hong hilhkhia a, upna thuguikhun khempeuh
Laisiangtho tawh sittel dingin mite a hansuah hi. Pawlpi-in Laisiangtho bawlin
piangsak dinga, a khiatna zong pawlpi khiat bangbang bekin kizui ding hi,
Papistte-in acih laitak un, “Muvanlai in ama sa-mat ding kua in hilh hi na ci
uh hiam? A Pa uh a mu dingin Pasian mah in A tagilkialte Ama thu sungah a hilh
ahi hi. Tua Laisiangtho nong piak sangsik-un na humcip ngitnget zaw uh hi. Tua
thu ahilh (246) mite a haallum zelte nomau mah na hi uh a, hih
zo ding hi le uh cin a Laisiangtho mahmah nangawn zong a haaltum dingte nahi uh
hi,” ci in Tyndale in a dawng hi. – D’Aubigne, b. 18, ch. 4.
Tyndale thuhilhna-in mite
phongkaang mahmah ahih manin, mi tampi-in thumaan a saang uh hi. Ahih hangin
phungzite bilpil mahmah uh a, Tyndale-in a omna mun a taisan ma nangawn in,
gensiatna leh tawnna tawh a nasep suksiat nading na ki pan khin uh hi. A
hanciam bang in adaupai mahmah sawnsawn uh ciangin, “Bang lawh mawk ding i hi
hiam? Mun khatah khaici tuhkhin pan leng i nusiat phet leh gilo takin galte-in
na thaikhiatsak zel uh hi. Mun khempeuh ah lah omkhinden theilo ing a, mataw!
Khristiante in amau pau in Laisiangtho neithei le uh zuausiamte nangthei zaw
deuh mah ding uh hi ven! Laisiangthobu om loin thumaan zui pawlpi mi a ki koih
theilo ahi ve maw!” ci in Tyndale a khuisa hi. – Ibid.
A lungsim sungah ngimna
thakkhat hong nei ta hi. “Israelte pau in Jehovah biakinn sungah phatna late ki
sa hi. Eite lak ah English pau in Lungdamnathu kigen theilo tuan ding
hiam?…Pawlpi in phalvak tung khuavaak sanga taangzaw khuavaak ki sam uh hi
lo ahi hiam?…Khristiante in amau pau in Laisiangtho Thak a sim uh kul ding hi”
ci hi. Pawlpi sunga siate leh pilnasang neite ki thuhual theilo uh hi.
Laisiangtho pan bekin mite in thumaan ngah thei ding uh hi. “Mi khat in
pilnasang nei khat muanga a dang khat in a pilna sang nei dang khat mah muang
lel uh hi….Tua apilnasang nei mite lah na ki thuhual beeklo uh hi. Tuate lak ah
a kua dik-a a kua khial hiam cih koi ci khentel thei ding ihi hiam?…Koi cih
ding?…Pasian kammal Laisiangtho bek mah tawh ki khentel thei bek ding hi.”
– Ibid.
Tua zawh a sawt loin
Katolik Doctorte khat tawh ki sel-a, tuapa in, “Eite-in pope thukham tawh i
kikhen sangin Pasian thukham tawh kikhen le’ng hoihzaw lai hi” ci mai tazen
sawnsawn hi. Tua azak ciangin, “Pope leh ama thukham khempeuh thu in kaseh kei
hi. Pasian in cidam-a ong omsak nak leh hia bawng lokhawhna len naupangno lel
khat nangawn nang sangin Laisiangtho ka siamzaw sak ding hi,” ci in Tyndale in
thuk hi. –
Anderson, “Annals of the English Bible,” p. 19. (Revised ed.
1862).
Amau pau ciat in
Laisiangtho Thak mite tunga piakkhiat theih ding pen a lawppi pen hia, tu in
tua nasep asem dingin hong kipia ta hi. A inn panin bawlsiatna in hawlkhia ahih
manin, London ah tai in a buaisakna a omloh sung nasep a zom tadih phot hi.
Ahih hangin (247) papistte tatsiatna hong laang veve a, London
pan taikhiat sawn lai hong kul hi. England gam peuh mah ah maibing kawikawi
ahih manin Ger-many gam hong beel hi. Tua lai-ah mikaangpau Laisiangtho Thak
kheenkhia dingin hong kipan khia hi. A nasep nihvei tak ki khawl saka, khuapi
khat ah hong ki dalcip ciangin khuapi dang khat ah kikhiin zel hi. A tawpna ah
Worms khua a zuan hi. Tua lai pen tua mazek kum tawmkhat lai-a Luther in ki
khoppi mai a Lungdamnathu teci a na pan’na khua ahi hi. Puahphat nasepna ah a lawmlui
tampi tua tang khuapi ah om uh a, nasep zong adaal omloin hong seem zom thei
hi. Laisiangtho Thak bu 3000 a manlang in hong zokhia hi. Tua kum sung mahin a
nih vei khetna zong hong kheenzom thei pah hi. Kuhkalna leh lungduaina
tawh a nasep hong zom hi. Gamsung lutna tuipigeite nakpi in Englandte-in a vil
uh hangin, asimtham in lampi tuamtuam tawh honglut thei ahih manin, London ah
Pasian thubu hong tung veve hi. Tua panin gamsung tengah kihawmkhia sawn hi.
Papistte-in thumaan phiatnuam uh a, ahih hangin dal zolo uh hi. Tua nasepna
akhaktan nop manin Durham-a bishoppa-in laibu zuak Tyndale lawmpa laisiangtho
puak teng a lompi in leikhit sak in a susia khin sisek hi. Ahih hangin ama
ngimna tawh ki leh bulhin tua a leinasumteng tawh a hoih zaw khet thak nading
nate ki lei leuleu hi. Ahih hangin ki hawmkhia kik thei nailo hi. Tua zawh in
Tyndale pen thong ki khia in, a Laisiangtho khetna-a sumbei a sik mite a pu
laak leh suakta ding a cih uh ciangin, a laibu neih khempeuh a leisak khin
Durham-a bishoppa in mi dangte sangin nakpi-in huh zaw a, a baan a sep zawh lai
nadingin zong tha hong pia hi, ci-in Tyndale in a dawng hi.
A galte khutsungah Tyndale
ki lehheek leuleu-a, kha tampi sung mah thong sungah a om hi. A tawpna ah sihna
tawh upna teci a pang hi. Ama ong nusiat galhiamte-in galhaang mahmah mi tampite
pholhkhia in, kum zatampi khit eite hun dongin galdona-ah a kizangh lai hi.
(248) Mite-in amau pau in Laisiangtho a sim dinguh a kul hi, ci-in
Latimer in pulpit panin hilh veve hi. Laisiangtho neipa pen Pasian hi-a, tua a
Laisiangtho mahmah in zong a neipa mah bangin a tawntung kipna vanglian nei
veve hi, a ci hi. “Kumpi, Menzi, mangpi leh Ukpi cih omlo-in, tua
Laisiangthothu zuih ding hi-a,…Ama thusiangtho i zuihciat ding akul hi lelmai
hi,” a ci hi. “Eite in lamtuam zuilo-in Pasianthu lam i ki hilhsak ding hi. Ih
pi ih pute-in zong ana zuih ding uh thu hizaw a, amau zuihlohna eengkha kei zaw
ni” ci hi.— Latimer, “ First Sermon
Preached before King Edward VI”, (Ed.
Parker Society).
Tyndale lawm Barnes leh
Frithte zong thumaan adingin adin uh ciangin, Ridleys leh Cranmerte-in azui uh
hi. Hih mite in England gam-a puahphatna naseemte lakah laisiam, pilna neite hi
uh a, amaute a tampen in Rome pawlpi pana mimuanhuai ci-a a pah taakte uh
ahi hi. Amaute langpan’na pen “Holy See” (pope) a maan lohnate mu uh ahihna
hang hi pi pen hi. Thuthuk Babylon pen va teltheih khin ta uh a, a langpan’uh
ciangin zong a teci pan’na uh vanglian in thupisuah zaw pah hi.
Latimer in, “Dotna lam dang
khat ka’ong dong ding hi, En-gland gam bup-a a thanuam pen bishop leh a ukpi
pen kua a hiam?…A min kong lawh ding nong ngaih diam duam uh kong muh
bangin….Kong gen ding hi. Tua pa pen Dawimangpa ahi hi….Amah in ama sia-khawk
(Diocese) pan puapial ngeilo hi. Na tangsap hun pepeuh-in ko le ci’n a inn ah
om in, lokhawhna tu-gaa na len den ding h. Amah thadah om ngeilo hi….Dawi omna
peuh ah laibu kinawl khin-in, khuaimei kivaak hi; Laisiangthobu heemkhia in
khitangte sik hi. Lungdamnathu ahi khuavaak nilkhia-in, sunlai nangawnin,
khuaimei tawh ki vaak sak hi. Khrist singlamteh khiasuk in siansuahna mun
(purgatory) sum-ip ki lamsang hi. Puan neilo mizawng mipoite ki paampaih in,
singtawng suangtuum milimte a tee ziazua-in zeem uh hi; mihing thuciin lelte
leh mihing thukhamte hilh in, Pasian hong sawlna thusiangthote leh A thukhamte
phumcip uh….Aw! Satan in mantep peuh, kiak peuh a tuh bangin i siampite-in upna
khaici hoih tuh nuambeek le uh pha ding hi ven!” a ci hi.– Latimer,
“Sermon of the Plough.”
(249) Laisiangtho pen khialngeilo in, upna leh zuihna khempeuh hong
makaih ding thu ahi hi, cih in thubulpi ahi hi. Hih Puahphate-in zong
Waldenseste, Wycliffete, John Husste, Lutherte, Zwinglete, leh a pawlpihte mah
bangin hih thubulpi tung mahah na ding uh hi. Biakna lam ah sunglam upna hong uk
dingin kumpite, phungzite, Councilte leh popete nangawnin zong hih theilo hi, a
ci uh hi. Laisiangtho bekin thu a nei hi, ci-in a upna te uh tua thu tawh sit
tel pah pah uh hi. Pasian leh a thumaan bek aleettentanna uh’n, misiangthote in
a nuntakna uh zong taanngam zaw uh hi. Meikuangin hul-a a aw-guui abei dek
laitak in a lawmpa Latimer kiangah, “Ki lungnop sak in, Pasian hehpihna
tawh England gam a vaaksak ding meivak tuni-in ih dee a, ki sumit ngei
nawnlo ding hi cih ka um hi,” cih tawh ahan thawn hi. – “Works of
Hugh Latimer,” Vol, 1, p. 13. (ed. Parker Society).
Columba leh a pawlte’ tuh
thumaan khaicite in Scotland gamah ki susia taktaklo ahih manin, England gam-a
pawlpite Rome khutsungah a luutkhit kum zatampi dongin Scotland gam a pawlpite
in suakta takin a om lai uh hi. Kum zakhawk 12 ciangin pope thu hong lut kik
hangin nidang zahin gamsungah thu aneizo kei hi. Khuamial pailet-in khuavaak
taang hong ki zom ahih manin, sun hong tung ding cih lamet a om sak hi.Tua
dingin England pan-a Laisiangtho tawh hong pai Lollardste in Wycliffe
thuhilhnate leh Lungdamnathu a kemcing uh hi. A kum zasim-in teci pangg uha,
upna hangin thahna thuak hong omto den hi.
Puahphatna Lianpi ong khan
lian ciangin Luther laigelhte leh Tyndale’ Laisiangtho Thak hong tonkhawm hi.
Thupuakte in Biakna ukpite theihloh kal-in mual le guam lak kantan in Scotland
gama a mitdektak thumaan mei hong muutkuang kik uh hi.Tua bangin kum zali sung
Romete’ gawicipsa nasep a hong phongkaang kik uh hi.
Tua ciangin bawlsiatna hong
om phasaana, thahna thuakte’ sisan in mihonpi akhanglosak zawlai hi. Tua in
amau nasepna susia ding cih lau in Papist makaite hong diang khia uh a, (250)Scotland
gam Ukpi lian pen pawlkhat leh a kizahtaak mi pawlkhat ki haalna khuam phungah
hong tun’ta uh hi. Mipi in tua bawlsiatnate thuakhak sa-in, thugenna tausangte
lam uha, akithatte’ sihkuan teci pan’na kammalte mun citengah tangko uh ahih
manin mite-in Romete sikkolpi paihkhiat theih nading bek kikumin vaipi-in a
hawm uh hi.
Pianpih milian nam leh
nunzia thupi tawh khangkhia Hamilton leh Wishartte in zong ki niamkhiatin
nungzui dangte tawh ki haalna khuam ah anuntakna uh pia uh hi. Ahih hangin, tu
in, Wishart kihaalna meikuang in a daih sak zawhloh ding, Pasian’sawlna tawh
Scotland-a pope ukpi-hun beina sih-daak asat ding khat a hong paikhiasak a suak
zaw hi. Tua pa pen John Knox ahi hi. John Knox zong thuciinte leh pawlpi
thusim neihte panin ki heiikhia in Pasian thumaan tawh akivak hi. Wishart
hilhna zui-in Rome tawh kizopna suktat ding a hanciamna teng kipsak-in,
bawlsiat thuak puahphate lakah hong kipia hi.
A lawmte-in thuhilhsia sem
dingin azol uh ciangin tua nasep a sep khak ding alauthawng hi. Tawlpi khat
tangom in a ki hinggawtkhit ciangin a thukim pan hi. Khat vei a saan’sa thu pan
tonkik nawnlo in hansanna tawh a khantawn hong sem hi. Hih puahpha maanpa-in
mihing maitang zahtak a neikei hi. A ki thatte haalna meikuang in uumcih taleh
tuate-in amah thanuam sak zaw a, ngimna lianzaw a guan hi. Ukna gilo-heipi a
lutang ah a ki ngak ciang nangawnin a dinmun ngei mahah ding kip in, aziat avei
milim a phiatsiang nadingin thasaan in a phial man aphial lai veve hi.
Protestant makai thanuam
tampite a na dualsak zel Scotland kumpinu maitang nangawn ah neukha zong
dualtuan loin thumaan teci a pang veve hi. Kamsiam-a zol bawlna leh tot-bawlnate
hangin amah tonkik ngeilo hi. Kumpinu-in amah upnapial a hilh ci-in a khentat
hi. Kumpi khaam biakna mite zuih dingin ahilhte pen Kumpite thu mang ding ci a
Pasian sawlna thu palsat ci-in a mawhsak ciangin, Knox in a dawn’ kikna ah:
“Biakna maan in leitung
kumpite tung pan in tha leh thuneihna ngah ahi kei hi. A tawntung Pasian kiang
pan bekin angah ahi hi. Tua ahih bang mahin gam mite-in kumpite duh leh deih
bangbek zui-in biakna lemtawm theilo ding hi. Bang hang hiam cih leh kumpite in
Pasian biakna maan thu a theilo pente lakah aki hel uh hi….Abraham suan
khempeuh in a kumpi uh ahi Pharoah (251) biakna zuihpih khin
le’uh amaute kua tawh ki zom hi ding uh-a, leitungah bang biakna hong om ding
hiam? Tonu aw! Ahih kei leh sawltakte khanglai in mi khempeuh Rome kumpipa
biakna ah na lut leh leitung bupah bang biakna om ding hiam?…Tua ahih manin,
Tonu aw, na khutnuai mite amau kumpite biakna tawh zawhthawh in hencip
theih hilo hi. A hi zongin amaute thumang dingin thu ki piathei bek hi,” a ci
hi.
Kumpi nu Mary in, “No,
Laisiangtho na teikhiatna uh a tuam hi a, RC thuhilhte in a tuam khat mah hi
zel a, a kuazaw um in a kuazaw mawh pia mawk ding ka hi hiam? a ci hi.
Puahphapa in, “Note-in
Pasian thubu-a thu om bang maan takin um lel ding uh cin-a, thubu in a genloh
thute tawh kua mah ki mawh saklo ding hi uh teh. Pasian thubu kitel mah mah
lela, mun khatkhat a telhak pian mun a om ciangin, amah leh amah kitukalh
ngeilo ahih manin, Kha Siangtho in tua thu mah a mun dangah hong gentel ding
hi. A ki tel zolo mun, nusiat mawk cih bang zong om hetlo ding hi” a ci hi. –
Laing, “ Works of John
Knox”, Vol. 2, pp. 281, 284 (ed. 1895).
A lau theilo puahphapa in
kumpite mai-a a thu gente hi bang ahi hi; Scotland in popete kiang pana a
suahtak hel dongin thungenin do uha, a vaihawmnate dua lo in a nawk pai suak
hi.
England ah gambup biakna
dingin Protestant Thu-upna a kikipsak ciangin bawlsiatna akhawlcip pah nai loh
hangin a kiamsak tham hi. Romete upna tampi a kipaihkhiat khit hangin biakpiakzia
tampi zangh lai veve hi. Pope tungnun’ penna kinial sam napi-in pawlpi lutang
dingin kumpi kikoih leuleu mawk hi. Pawlpi biak piakziate ah siangtho-in a
gennopna Lungdamnathu tawh gamlapipi a kikaak pawl omlai veve hi. Biakna
suahtakna thubulphuh pen a tel a khawkin ki theician nailo veve hi. (252)Gitlohmana
upnapial ci-in kihtaak huai Romete ngawhpahpahna pen beita sam hi. Ahih hangin
mi khempeuh-in amau lungsim khentelna bangin Pasian a biaktheih nading uh
suahtakna nei ahih lam Protestant ukpite in teltatak nailo veve uh hi. Tua ahih
manin, biakzia ding khempeuhah a kikipsaksa pawlpi bawltawm ngeina bangin upna
leh biakna kizui ding cih hi lai hi. Tua zawh kum zalom tampi sung mah
bawlsiatna, a uang zaw ahi a a neem zaw ahi zongin, ki thuak suk lai veve
hi. Kum zakhawk 17 sungin Pastor tampi takte amau dinmun panin ki nawhkhia
hi. Pawlpi in a piak biakkikhopna longal ah kah ding khaam cip-in a manglote
tampi-in gaam uha, thong khiatna, nawhkhiatnate a zangh uh hi. Tua bang laka
Pasian biakna maan nusia nuamlo-a kip teeiteeite kongzing kawciak sung khawng,
inn khum vum munsimtham sung khawng, khua phat ciangin gamlak ah zankim
zankhangh-in biakna bawl-in ki kaihkhop a kul hi. Gammang thuksunga Pasian
lamsa pianpih biakinn ah a ki thehkeek bawl siatna thuak Topa mite ki khawm
uha, thungetna leh phatna tawh a ki aap uh hi. Amaute kikep zawh talai a ciam
uh hangin tampi mah in amau upna hangin bawlsiatna thuak uh hi. Thong innte
dimlet hi. Innkuan khat kimlai ki khen keek uh hi. Mi tampi gam dangah kinawhkhia
hi. Ahih hangin Paian in A mite om pih ahih manin, bawlsiatna in amau teci
pan’na daaisak zo tuanlo hi. Mi tampi tuipi kantan-in America-ah ki nawhkhia a,
tua gamah ki-ukna leh Biakna suahtakna thukhun-bul hong phuh uh ciangin, tua
thubul in a gam minthan’na leh a galmuanna a suak hi.
Tu in zong Sawltakte khang
lai mah bangin bawlsiatna hangin Lungdamnathu a ki zel zaw hi. Mi zualzang leh
mi suuksiate dimna leisung kawhawm thong kihhuai khat sung panin John Bunyan-in
vantung huih diikkhak ciangin, hih a kisia leitung pana van khuapi zuatna lam
dung tang thu (Vantung lam paina) a kici laibu a na gelhkhia hi. Kum zanih vaal
bang tua Bedford thonginn pana John Bunyan aw gingin mite lungsimah thuphamawh
tampi aguan sak hi. John Bunyan laibu, “Vantung Lam Paina” (Pilgrim’s Progress)
cih leh “Mawhnei Mangpipa adinga kicing Hehpihna” (Grace Abounding to the Chief
of Sinners) cih bu-in mitampi takte nuntakna lampi ah a heii hi.
Baxter, Flavel, Alleine,
leh pilna nei a leek mahmah, Khristian laka a kho mahmah thumu midangte-in
misiangthote tunga kipia thumaan upna adingin na a seem uh hi. Hi mite
nasepnate leitung ukte-in a hilopi-in ukcip nuam-a a paihkhiat nop uh hangin ki
siacip sak zolo uh hi. Flavel gelh “Nuntakna Tuinaak” leh “Hehpihna Omzia”
cih (253) Laibute in mi tultampi Khrist kiang zuat dan ahilh
hi. Baxter gelh “A kipuahpha Pastor” acih pen in Pasian nasepna-a a kipuahpha
nuam mitampi thupha pia a, “Mi siangthote tawntung maan’na” cih bu in zong
“Pasian mi adinga a om lai tawldamna” lamah mite a pai pih hi.
Tua zawh kum 100 cin khit,
khaa lam khuamial mahmah laitakin Whitefield leh Wesleyte Pasian khuavaak puak
dingin hong ki lang khia leu leu uh hi. Kumpi phuhkipsa pawlpi’ ukcipna hangin
lawkite tawk khentel theih nawnloh ding zahin gambuppi biakna omzia akiamsuk
hi. Biakna omsathu bek siate in simnuam uha, tua a omsa thu-upna bek thei uh
hi. Mi thupi zaw diakte in lah biakna zahtak-nunziate nuih san uha, motphuut
biakna cih sak-in, a tua mite sang asaang zaw-in kiseh uh ahih manin aki sathei
lai deep uh hi. Thumaan phong dingin pawlpi na thaneem mahmah ahih manin a niam
zawte ta leu leu lah bang mah theiloin a ki ek-nusiat cip lel hi.
Upna hanga Diktan’na
thulianpi ahi Luther thuhilhna pen muh khak zonawnloh zah dingin Romete hilh
gamtatpha tawh hotna zon’na in khuhcip phial ta hi. Whitefield leh Wesleyte pen
a kumpi’kipsak pawlpi sunga member hi napi uhin Pasian deihna a zong takpi te
hi uh a, gamtat hoih leh biakpiakna Zehte tan’ zawh thu tawh a ki ngah thei
ding upna zong a ki hilh ngeisa ahi uh hi.
Charles Wesley khat vei
cina-in si dektak hi. Sih ding ki lamen zaw-a muanmawh ahuai lai takin a kidot
ciangin a dawn’na ah, “Ka theih tawp-a Pasian na aseem nuam-a kinei mah hi sam
hi veng in,” ci mawk hi. A dong a lawmpa in tua dawn’ kikna lungkim zo tak lo
ahihna a lah ciangin Wesleyin, “Bang ci mawk in maw? Ka hanciamna tengin lam
etna ong guan zolo ding ahi hiam? Ka hanciamna teng mawk maiman ding maw? Bang
mah ka suantaak ding omlo pi,” ci kik hi. – White-head, John, “Life of
the Rev. Charles Wesley,” p. 102, (2 nd Am. Ed. 1845.
Pan-a ki la hi). Khuamial in pawlpi a khuhcip ciangin mawhmaisakna, (254) Khrist
vangliatna, leh gupna adinga singkhuam tunga kikhai Honpa sisan bek
mitsuanna pen mite lungsim panin a heiikhiat sak hi.
Biakna man ahih leh lungsim
pan ki pana, Pasian thukham in ngaihsutna leh kampau gamtat khempeuh zelin,
lungsim sianthona guan in, a pua-a ki lang khia nuntakna thak hong ding cih
thute Wesley leh alawmte in ong mukhia uh hi. Nakpi thungetna tawh pianpih
lungsim gitlohnate zawh ding hong hanciam uh hi. Pumpi deihna nial-in ki
niamkhiat takin nungta uh a, Pasian pahtaakna leh sianthona a ngah theih
nadingin thupha bawlnate phingcil in kician mahmah uh hi. Ahih hangin amau
ngimthu a ngahkei uh hi. Amau utna in, mawhna sakna leh avangliatna pan amaute
suaktasak zoloin zong a pengsak kei hi. Erfurt-a Luther agimsak ngei lung
himawhna nam mah ahi “Bang ci bangin Pasian mai ah mite adik suak thei ding
hiam?” (Job 9:2) cih in tu in amaute abuai sak hi.
Protestantte biakna tau pan
akimutmit dektak Pasian thuman meivak pen tanglai meisel kuang pan in Bohemia
Christiante in ong dekik ding ahi ta hi. Puahphatna khit in Bohemia-a
Protestant upna pen Romete in sikcip hi. Thumaan a nusia nuamlo pepeuh taimang
kul hi. Tua ataaite pawlkhat in Saxonyte lak beel uh a, tua lai-ah tanglai
upnathugil na kemcing uh hi. Tua pawlte suan leh khakte tung panin Wesley leh a
pawlte in amau khuavaak nangah sawn uh hi.
John Wesley leh Charles
Wesleyte a ki ordain khit uh ciangin America ah thupuak dingin ki sawl hi.
Tembaw tungah Moraviante honkhat tawh a tuang khawm uh hi. Huih hualpi tawh ki
talsikin sih nading maitangah a om laitakin atheih ngeiloh vive ahi tua Germany
mite lah lung muangtakin om uh hi. John Wesley in lah Pasian kiangpan khamuanna
nei kisalo hi.
Amah in, “A omzia uh sawt
veipi ka en giaugiau zo hi. Ki niamkhiatna tawh thaman sialloin mi dangte ading
naseemsem mai uh hi. Mikang (English)te hi leh tua bang sem hetlo ding (255) cih
ka um hi. Mite in lah lungdamna kammal takpi zong paulo uh hi. Amaute it
Honpa in amau ading thupha a tamzaw bawlsak sam nave ka cici hi. Nisial in a
lungneemna uh ki langsak uh a, thuakhak zong saselo uh hi. Amaute ki phupaai-in
ki sawngawp taleh zong phun seloin thokik in pailel uh hi. Tu in lau uh a mite
kihta uh ahih man un a tua ci migiit uh ahi hiam ci-a dot nading hunhoih hong
ngah hi. Biak kikhop bawla la asak laitakun tuipi kihawt a, teembaw puankhai
kikeek gawp-in teembaw khuhcipa, a vaiteng uh ki pelhhi.Tuipi sunga tum ding
tawh ki bangin tui in hong tuum hi. A mikangte tengin siip sa-in dah uh hi.
Germanyte teng pen in damdam-in lasa hiaumawk uh hi. Tawm vei khit ciangin,
“Laulo nahi uh hiam?” ci in ka dot leh, “Lau lo e, Pasian muang lel hi vehang”
hong ci uh hi. “Na numei naupangte zong laulo uh maw?” ka ci zel a, “Ka numei
naupangte un zong sih ding kihta khollo uh ai ve” dam takin hong ci kik hi.
– Whitehead, “Life of the Rev. John Wesley,” p. 10. (Am.
Ed. 1845).
Savannah atun’ uh ciangin
Wesleyin Moraviante tawh tawmvei a om khawmna ah Khristian hihna ah lungtu mah
mah hi. Hin’na a nei hetlo Church of Englandte bawlngei omsa khat zui-a biak
ngitngetna mawk tawh a tehkaak ciangin, “Baihlam leh zahtakkai in a biakna zia
peuh mahin bun lua a hih manin, akikal kum 1700 bang mangngilhin, tuipuan
khuipa Paul leh ngabengpa Peterte hun kaphawk hi. Bawltawm ngeina omsa khat a
zui-ngit-nget biakpiakna a om mahun-a kikhopnate khat-ah kikhawm bangin ka ki
ngaihsun hi. Amau biakpiaknate pen Kha Siangtho leh vangliatna in a lam lahna
bang lian ahi hi” ci in agelh hi. – Ibid., pp. 11, 12.
England hong ciahkik
ciangin Wesley pen Moravian thuhilh siakhat-ii hilh pilna tawh Laisiangtho upna
a telzaw in hong thei hi. Amah in ei hanciam tawmna tawh hotna zon’ ding piang
theilo ahih na hong telmat khiat ta a, “Leitung mawhna a pua khia Pasian Tuu
no” muan ding hi zaw cih hong mukhia hi. London-a Moraviante kikhopna khat
ah (256) Luther laigelh khat hong ki sim hi. Tua lai pen
Pasian Kha Siangtho in thu um mikhat sung ah na hong sep ciangin a kikhel
dan telhilhna ahi hi. Wesleyin ngai gige a, upna kip hong ngah hi. “Ka lungsim
tuam pianzo hel in ka thei hi. Hotkhiatna ngah nadingin Khrist bek, Khrist mah
mah bek ka muang hi. Tu in ka mawhnate amah’n puakhia a, mawhna leh sihna panin
hong honkhia takpita hi cih kei leh kei ka kitel cian ta hi” ci hi. – Whitehead,
“Life of John Wesley”, p. 52.
Lunggim haksat thuak in,
kum hi tanta, pumpi deihna nial in ki niamkhiatna ki tha saan-na tawh Wesley in
thatang hat ciamin Pasian zong kha hi. Tu in a zon’ Topa a mu hi. Anngawlin
thungen in, thuphate bawlin, amah ki nunun’ in, tua a zon’ “sum tawh lei-a man
kipia a hilo letsong” pen a hong ngahkhia ta hi.
Hih Khrist upna a kipkhit
ciangin amah in Pasian thupha piakkhong Lungdamnathu mun citengah kithei ciat
leh deihin thehkhia nuam hi. Amah in, “Leitung buppi pen nasep na maban in ka
mu a, ka omna peuhpeuh ah hotkhiatna thupha a zanuam khempeuh in a zak nading
uh ka nasep ahi ci in ka seh hi” ci hi. – Ibid., 74.
Amah in khauh takin amah
leh amah ki nialna nusia tuanlo hi. Tuate suang hilo in a upna gah, a zung hi
loin sianthona gah a gah ta ahi zaw hi. Khrist hanga Pasian thupha pen
Khristiante lametna bulpi hi a, sawlman’na tawh tua thupha a ki lang khia ding
ahi hi. Wesley nuntak pen ama ngahkhiat thumaan hilhna in ki piakhin si sek hi.
Khrist sisan in a siansuahna upna tawh a san ciangin Dik hi cihna kingahin, Kha
Siangtho vaang tawh thaksuahna in Khrist etteh-a gamta mite gahnei in a nungta
sak ahi hi.
Whitefield leh Wesleyte in
amau nuntak puahnaah supna a thuak lam uh phawk in a kikhelna uh tawh naseem
dingin a kiging mi a suak uh hi. Univeristy leh Pasian nasepna ah muhdahna,
selnohna, bawlsiatnate tuakin Khrist gaalkap hihna uh hangin (257) sikdona
leh thauk zawhna hong nei uh hi. Amau leh a thu a deih a lawmte uh pawl khat
pen a lawm Pasian umlo sangnaupangte in Methodistte ci -in a simmawh uh
hi. Tu in a hih leh England leh America-a pawlpi golpenkhat min hong suakto ta
hi.
Church of England pawlpi
sungah biak-zia khauh tak-a lente ahih teei uh hangin tu in Topa in Ama thu
sungah dinmun sangzaw khat amaute alak hi. Khrist leh a ki khai-lum Pa thu hilh
dingin Kha Siangtho in a sawl, sangbelpa vangliatna in amaute nasep a panpih
ciangin mi a tullom in kikhel in pawlngah uh hi. Hih tuute Keivom gilo kiang
panin kepkul hi. Wesleyin pawltuam phuat ding ngimngeilo hi. Ahih hangin a
pawlte Methodist cih min zom-in a phut hi.
A kipsa pawlpite in hih
thuhilh siate nakpi in alangdo uh hi. Ahih hangin pawlpi sung ki puahphatna
dingin a piang khempeuh Pasian in Ama pilna tawh len in a uk hi. A pualam panin
puahphatna hong kipan hi leh a kisapna muntak tungzolo mawk ding ahih manin,
pawlsunga puahpha nuam pawlpimi mah ahi siate tegel zangin Pasian in na hong
sep ciangin thu a luttheih nadingin kong na kihong a, hun hoih a ngah thei
kawikawi uh ahi hi. Lungsim ih mutna panin sia pawlkhatte khanglo uh a, amau
nasep na khawk tengah sia thanuam pente hong suak uh hi. Ngeina luui tawn lela,
a kheng-gawpsa pawlpi teng ki thalawp-in hong nungta kik sak uh hi.
Pawlpi khang tangthu sung
dangte-a mah bangin Wesley hun laitak-in zong mite in amau ngah Khasiangtho
silpiak bang ciat zui in na seem uh hi. Amaute upna mun khat bek ah a kilom hon
pah khol loh hangin Pasian Kha Siangtho sawlna bang ciat ahih manin ngimna mun
kikhat in, mi tampi Khrist kianga tun’ pih ding mah ngim bel in anei ciat uh
hi. Ngaihsutna kilamdan man in Whitefield leh Wesley kikhen dingin hong kisa uh
hi. A ahih hangin (258) Khrist kiang pana a ngah uh lung
neemna hangin a langtuak panin ki thuak in kilem kik zel uh hi. Mawhna leh
palsatna hong dawk zelzul a, mawhna bawlte kisiatna lam a ma nawhnawh hunin
kitot hun ding neimanlo uh hi. Laisiam mite huzaap nei pipite mah in tua bang
thuak nadingin a vangliatna neih teng a zangh uh hi. Tua zawh hunkhat
ciangin Pasian naseem tampite in elbawl uha, a siangtho upna maan leh a hilhte
adingin a biakinnte uh na phallo uh hi. A pulpit uh a na phalloh man un
khuamial, haina, leh mawhna hong thahat hi. Pasian in John Wesley sihna ding
panin a lamdangin huukhia zel a, tam veipi a kipelh sak hi. Patau lunghaam
mihonpi in Wesley uumcih in suahtak nading lampi a om nawn loh laitak in
vantung mi khat a kiangah hong ding vata, mihonpite thakhat in thalpuuk uh hi.
Tua kal in Pasian nasempa na paikhia in a suak ta hi.
Migilo honlak pana a
suahtaakna khat Wesleyin a genna ah, “Khuapi lam manawh-a pai mual pang
lamnaalna ah hong sawnpaai nuam uh hi. Khat vei lei-ah tuukkhin peuh leh
thawhkik haksa ding hi hong ci uh hi. Ahih hangin amaute khut pan ka suaktaak
siang dong ka puuk genloh zong ka taal beek kei hi…. Hong kaipaai nuam in khut
tampi in ka puan tung leh ka puanngawng ah hong let uh hangin hong leencip zo
kei uh hi. Khat in ka puantungsilh ipsiin alen in a kimciang bek a kikeek sak
hi…. Ka deek khatvei satkha leh a manpah ding ngimna-in ka nunglam panin mi
khuaval thahat khat in tehno hiang khat tawh tamveipi hong sat hi. Kei lah ka
ziat kavei ka kiintheihetloh hangin a hong sat khempeuh-in ka paam vive satkha
uh hi. Bangci om ka hiam zong ka thei kei hi….A dang khat in mihon lak nawkin
hong bawh a, hong tuum dingin a khut a viik leh a khut a viikkhia khat na om a,
ka lutang nawl kha-in, “A sam neel mah si!” ci zaw lai hi….A masa pen te bang
khua sung buppi-a gilo makai pente hi uh a, mihon buaina khempeuh-a makaite ahi
uh hi. Khatpa bang mihon sutuah a makai min nei den khat a hi hi….
(259) “Ama deihna sep nadingin Pasian in bang zah takin hong huu
hiam? Tua ma kum 2 lai-in zong leiseek tangkhat-in ka liangko hong kha ngei hi.
Tua zawh kumkhat sawt ciangin zong suangtum khatin ka mit kikal hong kha hi. Nung
kha-in zong khatvei suang tawh deen ka thuak a, tu nitak khuasung kong lutma un
khat vei, ka pusuah kikkhit in khat vei, agawm in nih vei deen’na ka thuak hi.
Ahih hangin bang mah thamlo hi. Mi khat in a tha tang neih khempeuh tawh
ka awm-puak hong tuum a, a dang khat in ka muk hong tuum hi. Tha khatin sisan
hong luang saam napi tua hong tupnate uh buh tu-a sat bang lel in na ka sa peuh
mah kei hi” ci hi. – Wesley’s Works , Vol. 3, pp. 297,
298 (ed. 1831).
Tua hun lai-a Methodist
siate leh pawlpimi khempeuh in nuih satna, bawlsiatna a thuak uh hi. Pawlpi
mite leh thulang genna tawh a ki satsuah gawp a biakna-olmawhlo pawl khatte in
bawlsia uh hi. Thukhenna zumte ah heek uh a, ahih hangin amin pua bek zumte in
thumaan in thu a khen ngeikei uh hi. Amau ahu ding thuman a omlo bang zel ahih
manin, a bawlsiate khutlum thuak tawntung uh hi. Inn lakah migilo honte hong
vaak in inn sung van zatte susia uh a, van it tatate balzan-in innkuan numei
pasal naupangte nawkgawp uh hi. Khat veivei lai suanguha, Methodistte innte
lokgawp ding, kongvangneute susia ding, a ut a om leh tua hun tua munah kituah
ding ci-in a tangko zawzen uh hi. Tua bangin mihing leh Pasian thukham a ki
langtanga susiate daalloh, khohloh, taailoh in ki awi-aam hithiat hi. Siatna
pana siantho nading lam laka, sianthona lamah mawhneite kalsuan dan ding a
hilhte pen a khialh bangin bawlsiat a thuak sak zawsop uh hi.
John Wesleyin amah leh a
lawmte a ki mawhsaknate ah: “Kim khat in hih mite upna lampial, thukhial, a
kiza ngei nailo thuthak hilh uh a mite a lawpsak Quakerte vai, a motphuutte
vai, popevai, hong ci uh hi. Tua banga ki neih tawmnateng kizunglot a, upna
meengte khempeuh ei pawlpi mah in a khiatna i bawl bangbang Laisiangthothu vive
mah hi cih a tel a khawkin a kilakkhia hi. Tua a hih manin khialtheilo,
lampial (260) theilo hi. Laisiangthothu om bangbang ahi hi. Mi
dang pawlkhatte leuleu in, ‘Amau upna pen khauh lua hi. Vantung
lampi pen kawciik sak lua zenzen uh hi’ hong ci uh hi. Tua pen a kinial ciilna
bulpi ahi hi. Thumaan pen tua bang a kici zelden mah ahi hi. Tua bang ki cih
nopna a muntul-in om lai ding hi. Amau in Topa leh A sawltakte bawlna sangin
khauh zaw a hi hiam? Laisiangthothu a theihbaih pawlkhat enpak leng: ‘Na
Topa Pasian na lungsim khempeuh, na khaa khempeuh, na thahatna khempeuh tawh it
in.’ ‘Mite in kam ginalo a pau khempeuhte uh thukhenna mai-ah ki pulaak ding
hi,’ ‘Na neekna, na dawnna, na hihna van nuai ah Pasian minthan nading bek
ngaihsun in sem un.’
“Amau in hih athu omte
sangin akhauh sak zawk uh leh kawk mah ding ahi hi. Ahih hangin na lungsim
sungun a khauh zawkloh lam na thei uh hi. Tua ahih leh Pasian kammal lah susia
loin malnokhat zong a khauhlo zaw in a bawlthei kua om ding hiam? A thumaan a
omsa lumlet-in khelsak thawthop gawp napi Pasian thu akemcing midik ka hi aci
ngam ding kua om hiam? Tua bang a om kei ding hi. Pasian thu khiaptheih, neem
zawksaktheih na ding in kua mah in thuneilo ahih manin a om bangbangin mite mai
ah, ‘Na deihna uh leh lim nasak bangbang uh zui-in Laisiangtho pen ka khiamsuk
theikei uh hi. Tua tawh ki lem dingin kahto un. Tua ahih kei leh na kisiacip
suak lel ding uh hi.’ Mite gen ‘citlohna’ a cih pen uh hih thu ahi hi. Amaute
in gilkialte an vaak loin, tang guak a omte puansilh guan lo uh ahih man in
‘cingh lo’ aci uh ahi hiam? Athu bul in tua bang ahi kei hi. Amau cih bang
longal in hotna ngah thei ding lampi omlo in um uh ahih manin hehpihna neilo, a
cinghlo bang uh hi.” – Wesley’s Work, Vol. 3, pp. 152, 153.
Englang gamah Wesley hun ma
- in thukham omlo cih (antinomianism) thu hilhna hangin khalamah kiamsuk in
niam mahmah ahihna ki mu hi. Khrist in thukham phiat khin a Khristiante in tan’
kenkon ding bang mah omlo hi; thu-um mi in, “gamtatpha” panin topeng hi ci in
mitampi in hilh uh hi. Pawlkhatte leuleu in, Thukham pen a kip den hi ci napi
uh in siate in pawlpi mite tua thu a hilh ding uh kullo hi, amaute pen Pasian
in hotkhiat (261) dinga a teelsa hi uh a, “ut thu hilo, a ki
dek zolo dingin Pasian thupha in nuntak hoih lamah makaih ding hi” ci uh hi. A
tawntung siatna khuk zuante in ahih leh “Pasian thukham zui zo dingin vaang
neilo uh hi” ci uh hi. A dang pawlkhat in, “Teelsate pen thupha panin
kiakik thei peuh mahlo-a, Pasian deih sakna taan zo nawn mahmah lo hi” ci uh
hi. “Gamtatsia a tat khakte uh zong mawhna hi tak lo-a, Pasian thukham palsatna
zong ki ci lo ahih manin, ki sik kik leh ki pulaak zong kul lo hi” ci uh hi.
– McClintock and Strong’s Cyclopaedea, art. Antinomians (ed.
1871). Tua ahih manin a teelsa mite khat in “a suuk sia penpen tatsiatna
a hi-a, leitung buppi in Pasian thukham palsatna-a seh a na sia penpen ahi
zongin, Pasian muhna ah mawhna hi nawn lo hi. Bang hang hiam cih leh, teelsa
mite in Pasian adahsak gamtat leh thukham’ phalloh nate a gamta thei nawnlo, mi
siangtho vi-ve hi ta uh hi,” ci uh hi.
Hih upna lamdangte pen a
nung cianga laithei theology siam a kicite hilhnate bang mah ahi hi. A ki
kheltheilo Pasian thukham pen thumaan din mun cih bangin om thei nawnlo-a,
mihing khat lungsim puak pen a nungzui ciat in din mun a a koihna bang bek
asuak mawk hi. Tua in dinmunte pen ki khel khel ding cihna a suak hi. Tua bang
lungsim puak pen mawhnei omlo vantung pan nangawn-a Pasian thukham a palsatna
masa pa’ thumuapna pan apiang upna a hi hi.
Mihing nuntak gamtatzia sia
leh pha ding pen Sian in laitansa-a a neih khitsa ahi hi, cih upna hangin
mitampi in Pasian thukham nial uh hi. Wesleyin thukham langpan(antinmian)
siate’ hilh khialnate nial in, Laisiangtho tawh ki lehbulh hi, ci in a lak hi.
“Pasian thupha mi khempeuhte mai-ah hong kilak hi.” “Hih in eite Honpa Pasian
muhna ah hoih-in a saan tham hi; Amah in mi khempeuh hotkhiat a hih ding
nadingin thumaan a theih ding uh a deih hi. Bang hang hiam cih leh Pasian
khatbek oma, tua Pasian leh mite kikal ah palai Jesu Khrist bekin mi khempeuh
ading (262) hotna hong pia pa khat bek, a om hi,” ci hi. Titu
2:11; 2Tim. 2:3-6. Pasian Kha Siangtho in a khawn khonga hong kipia hi a, mi
khempeuh in na saang-in hotna ngah le uh deihna a hi hi. Tua bangin Khrist,
“Tua khuavakna in leitunga piang mi khempeuh a vaak sak hi.” Johan 1:9. Mite in
gupna a taan theihna pen hong ki pia nuntakna a nial hang uh ahi hi.
39
Khrist’ a sih ciangin
zehtan thukham leh Thukhampi Sawmte bei khawm hi, cih thu Wesley in a dawn’
kikna ah: “Kamsangte in a gen phat kik-kik Thukhampi sawm a phateng pen Amah in
paikhialo hi. A hong paina pen tua susia ding zong hilo hi. Hih thukham a ki
susia ngei ding hiloa, ‘vantungah kip takin a om den teci ding ahi hi.’… ‘suang
peek tungah agelh loh hangin, leitung a om phetin hih thu a om pah hi a,’
mihingte lungtang tunga ki gelh ahi hi. Piangsakpa khut pana i pusuah lim phet
in a ki nei pah thukhun zong ahi hi. Tua baan ah Pasian khutme in khatvei hong
gelhsak a, mawhna in mualsak tham ahi ta zongin i lungsim sungah sia-leh-pha i
theih laiteng kiphiat siang theilo hi. Hih thukham pen mi nam khempeuhte lakah
omden dinga, khang khempeuh leh hun khen tuam in, mun teel tuam neilo hi.
Pasian in Pasian a hih lai teng, leh mihing in mihing ahih lai tengin, amaute
kikal kizopna ah ki khelthei ngeilo ding ahi hi.
“Keimah in a susia dinga
hong pai ka hi kei hi. A taang tun’ ding a hong pai ka hi hi.’ acih ciangin,
dot dot kul loin mite hei gawp-gawp theih loh ding in a tawntung (a nung a mai
huam tuak hi) a kipding ahihna, a ki telmuh ak ding a hong pai ahi hi. Thukham
a hi bang leh a hi zah ciang laktel in, asaan zia le a zaizia thamlo in, a
meeng nonote nangawn a vekpi in siangtho in khatawh kipawl (263) ahihna
lakdinga hong pai ahi hi.’” – Wesley’s Works, Sermon 25.
Wesley in thukham leh
Lungdamnathu a ki thuhual takpi ahihna a gen hi. “Tua hi a, thukham leh
Lungdamnathu pen kizom uh a, pumkhat hi, ci-in i muh ding kisam hi. Thukham in
Lungdamnathu ih muhna ding lampi hong kawkkhiatsak khit ciangin Lungdamnathu in
eite hong kaai a thukham deihna lel sanga a hoihzawlai dingin hong zui sak hi.
Et paak theih ding ah, Thukham in Pasian leh i mihing pihte it dingin lungneem
ding, ki niamkhiat ding, siangtho dingin hong ngen hi. Eitie in tua teng hih
dingin kicing zo i kisa kei hi. Hi mah hi. ‘Mihing tha tawh ki hih zo lo hi.’
Ahih hangin Pasian in hong khap ki itna hong pia ding a, tua in eite hong ki
niamkhiat sak in hong lung neem sak dinga, hong siangtho sak ding hi. Tua
thu i up leh Gospel in tua upna bangin hong sem ding a, Khrist neih Gospel i upna
hangin thukham-ii dikna i sung ah hong tung ding hi….
“Thukham gensia in, neupen
a hia, a lian pen ahi zongin palsat nadingun mite a hilhte, thukham khempeuh a
tawlsaan hia, Khrist um leh zahtaak bang kineih in thukham phiat ding cihse pen
thu piang khempeuh laka a lamdang pen leh a diipkuat huai penpen thu ahi hi.Tua
bang ahihte pen Khris lungdamna thu-ii gaal lianbelte ahi uh hi. Ama thuphiat
sak in Ama vangliatna pahtawi ding cihse pen bel a lam dang mah mah thu ahi mah
ve maw! Judas in, ‘Dam maw Topa? ci in a Topa nam in aleh heek’ bang a hi hi.
Judas kiang ah acih mah bangin tua bang mi khempeuhte kiangah, ‘Mihing Tapa
napna tawh leh heek se na hi hiam?’ ci ngel mah lo ding a hia! Ama sisan thugen
a, a Kumpi lukhu lakkhiat sak-in a Lungdamnathu mainawt nading ci-a a thukhamte
phiat sak cihse zen pen napna tawh Topa a leh heekna nam mah hilo hiam! Upna
thu hilh ci vet na pi a thu mang nuam lo cih zel mawk pen leh Khrist thu hilh a
Pasian thukham khat phiatsak, paampaih sak, thaneem sak cih te a ki bang
linlian ahi hi. Tua bang ahihte kua mah Pasian’ mawhsakna thuak loin peng thei
peuh mahlo ding uh hi.” Wesley in aci hi– Ibid.
“Lungdamnathu hilhna in
thukham bei sak hi,” a ci mite kiangah Wesley in, “Tua pen i nial pah lian hi.
Tua in thukham kipatna mong pen mah, mite mawh a phawk sakna (264) pen,
a photkhiatna tawh ki lehbulh pah hi,” ci hi. Sawltak Paul in, “thukham tawh
mawhna kithei thei hi” ci hi. Tua hi a, “mikhat in a mawhna tel theih kei leh
Khrist sisan in a sawp siang ding kisam a hihna ki phawk thei lo ding ahi to leu
leu hi….’A ci dam kimlai te ading siavuan kisam lo a, cinate ading bek-in a ki
sam hi,’ Topa in ci hi. A ci dam kim lai, ahih kei leh ci dam a kisa kim lai
siavuan sap sak ding hai vai lel hi. Amah in cina ahih ki phawk masa dinga, tua
cingin nahuhna lungdam phing ding hi. Tua mah bangin a lungsim ah kisapna nei
lo, lungsim zaangawp nailote kiangah Khrist va puak mawk ding pen selphona
bang hi lel ding hi” ci hi. – Wesley’s
Works, Sermon 35.
Tua hi-a, Wesley in
Lungdamnathu ahilhna ah a Topa mah bang in “thukham gol sakin, a thupina
lakkhia” hi. Pasian piak nasep muanhuai takin seem a, a thaman ding lam en in
angak hi. Kum 80 val bang anuntak sungin, kum sawmnga taang bang khualzinna-in
zangha, thumaan saanga ama kiangah kiciamna teci hong pang mi tulza-nga val
bang a pha hi. Ama nasepna hanga hong kipuahpha, siatna tawh kipelhin a saang
zaw-a hong nungta mi bang zah pha hiam cih pen Pasian gam a hotkhiat miteng ki
kai-khawm kik-a innkuan khat-a i om ni ma teng a kithei kim zolo ding ahi hi.
Ama nuntakna in Khristian khempeuh adingin man a ki seh zolo etteh hoih nuntak
ahi hi. Upna leh ki niam khiatna, gimlo tawllo a tha nuam taka sepna, kipiak
zawhna, leh Khrist tunga naseempa ki aap zawhnate in tu hun-a pawlpite lak
zongah ki mu kik ta hen!
40