America-a Puahphapa Khat
LOKHO, mi thumaan, lungsim picing, Laisiangtho pen Pasian thu hi, cih a up zo taklo hangin thumaan a thei nuampa khat hi a, Khrist nih veina hong pai nading thu tangko dingin Pasian teelkhiat mi a khatahi hi. Puahpha dangte mah bangin William Miller zong aneu lai in mi zawng migenthei khat a hih man-in, tua in phengtat lo in ki sekna a nei sak hi. Suakta, aki it, lungsim hoih a lungduaina tawh gam it innkuan pan khangkhia ahih man-in tuate in ama khan zia ong suakto pah hi. America Tualgal om lai in a pa pen galkap maang Captain ahi hi. Tualgaal sunga buaina leh gentheihnate hangin Miller aneulai akipan in ki sekna a guan to hi.
A pumpi thatang hoih a, naupang khat a
hih lai nangawn in zong adangte sang in navak zaw in ateitan zawkna kilang den
hi. A hong gol ciangin zong hoih to semsem hi. A lungsim picing a hih man-in
pilna a deih mah mah hi. A laisim uk leh thu telkheh asiam zia in College ah
pilna sinna hunpha aneih loh hang in lungsim navak thumu mi khat ahih lam
alangsak hi. Ama gamtat kawk baan’na omlo a, deih gawh huai pahtaak huai-in
siangtho in, ciil siam in, mi a huh nuam hi. A kuhkal man-in lawh cing zel a,
lai sim thanopna zongsatna a nei hi. Civil sung leh galkap zumte ah ana seep
nate pan in mi te’n muang ahih man in, hauhna leh zahtaakna ngah theih nading
(318) lam tampi ama ading in a kihong hi.A nu pen Pasian zahtaak mah mah khat
ahih man-in, aneu limh phet-a anu pattah na in biakna lam ah zong a kuhkal mi a
suak sak hi. Pisal a hong suah ciangin Deist a kicii pawl biakna sungah a va
bual uh hang in a gam itna, a mikhualna, ki niam khiatna te, leh a mi huh nopna
te uh kiamtuan lo in khang sem sem zaw hi. Khristian munpite lak ah hong teeng
uh a, kiim leh paam omzia in zong hong lawh to zel uh hi napi amaute a thuzawh
ahoih pen pen khat in Laisiangtho a hi hi. Ahi zongin tua bang hoihna phatna a
neihte uh Pasian thu tawh ki lehbulh in hong zangh kha uh hi. Hih mite tawh
kikholna hangin Miller in amau lungsim bang lungsim hong nei hi. Laisiangtho
mun a khiatna haksa a tel zawh loh mun hong om thei hi. Laisiangtho nusia in a
muh thak ama upna bek tawh hong lungkim zo napi in, kum 12 sung bang a hong om
hi. Ahih hangin kum 34 hong phak ciangin Kha Siangtho in ama lungsim sung ah
mawhneipa khat ahihna a phawk tel sak a, ni danga a upna in sih khit a ding
khamuanna bangmah kamciam lo ahih lam a a tel ciangin, a mai
lam khua ziing-in mial sa lua ahih man-in, hi bangin ci hi:
“ Mai mang ding cih thu in i khua hong
sik sak a, sit tel ding i hihna in mi khempeuh kisia ding hihna lak hi. Vantung
in ka lu zaang ah sumsan bang hi a, leitung in ka khe nuai ah siik bang a hi
hi. A tawntung - bang cihna hiam? Sihna - bang hang hiam? A haang kan tetek
leng ka gen ding a bei tetek hi. Nak ngaihsut semsem leng ka thukhup nading
teng ki theh keek in palau khin hi. Seh nawn dah ni ci in ki deek ta leng ka
lungsim khawl thei lo hi. Ka nangh gawpta-a, hang ka thei zo nai kei hi. Ka
phun phun ka ciak ciak hangin a kua’ tung ah cih zong hi tuan lo hi. Khialhna
khat om cih thei napi ing in a maan bang ci muh ding, koi ah kan ding cih ka
thei kei hi. Ka thuum thum hangin lam etna lah ka nei kei hi” ci hi. Tua
bang dinnum tawh kha tampi a om khit ciangin, “Thakhat thu in ka lungsim ah
Honpa’ nuntakzia ka phawk vat hi. Tu in eite mawhna daan thuakna pan a
hong (319) honkhia ding ih thupalsatnate a hong lep sak nuam a
migi a hehpih thei khat a om dingin ka phawk hi. Tha khat thu mah in tua pen it
huaii mah ding a hi hi ka ci hi.Tua bang mi ang ka kden na naum hi. Ahih hang
in tua bang mi aomtak pi mah ding hiam cih ka lung hian leu leu hi” Laisiangtho
sung longal ah tua mi leh mai lam khamuan na thu ka mu zo kei hi.
Laisiangtho pen Pasian hong kilahna hi
cih ka nialzo nawn kei hi. Lawm hoih Jesu ka mu ta a, tua in kei lungdamna hi.
Honpa pen lawm tulsawmte lak ah a bul pen hong suak a, ni danga a mial a thu ki
lehbulh banga ka seh Laisiangtho pen tu in ka lampi ading meivak banga hong
taan’ a hi hi. Ka lungsim siangin ka lungkim hi. Tuipi bang ih nuntakna sunga
belh ding suangpi bangin Topa Pasian ka mu hi. Tu in Laisiangtho a lang zong
hong ki hilh nai lo ahih lam ka thei ta hi. Ni dangin a meel hoihna leh a
minthanna ka muh ngei nai loh lam dang ka sa a, ka nial pong mawk zong lam dang
ka sa hi. Khaa cinatna khempeuh adamsak thei lungsim in a lunggulh thu khempeuh
a hong lak thei thu ka mu ta hi. Lai dangte sim ding ka ut nawn kei a, Pasian
kiang pana pilna thu bek ka sim nuam ta hi’ ci hi. - Bliss, S.,
“Memoirs of W.
Miller,”
pp. 65-67.
Miller in hun beisa a thu sim loh a
biakna pen tu in mipi zak in saang ta hi. Ahih hangin ama lawm luite in,
nidanga ama nial ngeizel bang mahin, Laisiangtho’ thuneihna a hong nial uh hi.
Tua a lawmte tawh ki nial in hun a bei sak sangin, Laisiangtho pen Pasian kiang
pana hong thu lahna ahih takpi nak leh ki-tukalh lo a; mite thu hilh nadinga
kipia ahih manin a theih lah ding zong hi lo hi cih a hi zongin, Laisiangtho
sim a theih tel ding bek ngim pi-in (320) nei a, a ki le bulh mun teng
zong a leptuah theih pah tuan loh ding zong a mu hi. A lungsim puak omsa
teng niil khia phot in Commentary kici Laisiangtho khiatna laibute zangh loin a
Laisiangtho mun leh a Laisiangtho mun dang mah sai kaak in, a thu kibang omna
zon’ khiatna te tawh a en kaak kawi kawi hi. Piancil bu pan pan suk in hun maan
tak leh a zia om takin a neu khat khit teh khat, a deihna thu thei lopi in mawk
nusiat het loin kician sak suk suk hi. A kitel phalo thu hong om ciangin tua
thu mah a genna mun dangte zong khia in, a deihna a ki tel dongin zong khia in
sutuah in sittel hi. Laisiangtho munte gennop thu pen aki tel sak dingin tua
thu mah a kigenna mun dangte in lak khia sak a, va sutuah leh haksa nawn lo pah
hi. Tua bangin a haksa mun atun’ ciangin Laisiangtho mun dang zong khia in a
tel lah sak zel hi. Thu nakpi in ngen a a sim ciangin a masa-a theih hak a sak
munte zong tel takin hong thei thei hi. Laphuakpa’n “Nangma thute hon’ khiatna
in khuavaksak a thu theilote thu theihtelna a guan hi,” (Late 119:130) a cih
mah bangin thuman omzia ong tel to to hi.
Lawp mahmah sa-in Daniel bu leh
Mangmuhna bu simkop a, Laisiangtho mun danga khiatna a zondan mah zui in
lungdamna lianpi tawh, hilhkholhna leh Mangmuh nate teltheih takpi ahih lam
mukhia hi. Tua hilhkholhnate a tung sa teng zong a tun’ na mun man khia hi. A
heem gennate, gentehna-a a kizanghte, aki bat pih paunakte a ki zop pih thu
tawh a khiatna tel takin mu a, tua mun-a a zat kammal Laisiangtho mun dang khat
in a tel lahnate lemkhawm in ki telkhia sak hi. Amah in, “Ka lung kim mahmah
hi. Laisiangtho in thumaan lahkhiatna zia nei a, a lampi maan-in zong leng tel
nop in siang mah mah a, a vaak thaap mi in zong ahai phial zongin khial thei lo
ding hi,” ci hi. - Bliss, “Memoirs of W. Miller,” pp. 70.
Hilhkholhna laisiangtho munte khat khit khat khil suk-suk inthu a suutna ah
thumaan kizop dan hong mu khia khia hi. (321) Vantung
mite in ama lungsim hon sak a, Laisiangtho a sim ciangin teltheih
nading pilna a pia uh hi.
Hun beisa a hilhkholhna a tangtun’nate
tawh etteh-in mai lam a hong tunglai ding hilhkholhnate zong sehkholh theih in
hong om a, leitung bei ma-in Khrist kumtul leitungah maang ding cih
taangpi upna pen Laisiangtho kammal in gen hetlo ahih lam a muhna manin a lung
kim hi. Hih doctrine in Topa hong pai ma-in dikna leh nopna kum tulkhat sung om
ding hi cih lakkhia a, Pasian nilianpi ni buaina pen gamlapi ah heemkhia suk
hi. Khrist leh nungzuite hilhna-a an laak hun mateng taang leh tahum pokhawm
sak ding; an laak hun pen leitung bei ciang cih thu tawh ki lehbulh hi napi,
tua thu tawh mite ki lungkim sak mawk uh na hi ta zen hi. Matt. 13:30, 38-41.
“A gilo leh mi kheem thei te a hih uh leh, gilo semsem ding uh a,” “ni nunung
ni ciangin kisiatna hun sung tung ding hi,” 2 Tim 3:13, 1,2 khuamial kumpipa’
gam in mai nawt dinga, Topa hong pai ciang in Ama kam pan pusuak siasak dinga
Ama vaang in susia ding cih a hi zaw hi. 2 Thess. 2:8.
Leitung kikhel dinga, Khrist in khaa
tawh hong uk ding cih upna pen nungzuipite hun lai in omlo hi. Tua bang upna
pen kum zakhawk 18 bang mateng in Khristiante lakah ki thei kha ngeilo hi. Tua
upna pen lampialna dangte mah bang ahi hi. Tua upna in Topa hong pai ding
gamlapi hi lai ding bang hong suaksak a, Ama hong pai nading limlahnate mite
awlmawh lo sak hi. Tua upna in a lung muan’ huai het lopi in mite lungmuang sak
a, Topa mu dinga ki gin’ kholh nading teng susia hi.
Miller in Laisiangtho sungah Khrist a
mimal mahmah mitmuh in hong paikik ding cih genna pen teltakin mukhia hi. Paul
genna ah, “Topa mah mah in kikona tawh, vantungmi mangpa’ kikona tawh, Pasian
peengkul tumna tawh vantung pan hon kumsuk “ding hi ci hi. 1 Thess 4:16,17.
Honpa genna ah zong, “avang liatna leh min than’na tawh, Mihing Tapa in meii
tungah tuang a hong kumsuk na mu ding uh hi.” (322)“Khuaphialep in
nisuahna pan phia a, nitumna dong a taang bangin mihing Tapa hong kumna a piang
ding hi,” ci hi. (Matt. 24:30, 27). Amah pen vantunga mihonpite in hong zui
ding uh hi. “Mihing Tapa in a minthan’na tawh, vantungmite tawh hong pai khawm”
ding hi. Matt. 25:31-34. “Amah in peengkul nakpi-in tumsak dinga, ama vantungmite
sawl in, lei kiu li pan, van mong khat pan mong khat dongin a kikhawm sak ding
uh hi.” Matt. 24:31. Ama hong pai ciangin midik sisate hong thokik dinga,
a dikhing laite kikheel ding hi. “Eite khempeuh in sicip ding i hi kei hi. A
nunung pengkul a hong mut ciangin tomkha sung mitphiat kikalin eite khempeuh i
kikheel ding hi. Tua peengkul a mut ding a, misite in muat thei nawn lo dingin
hong tho kik ding uh hi. Eite khempeuh in zong i kikheel khin ding hi. Bang hang
hiam na cih uh leh, hih a muat theite in muat theih lojhna asilh ding hi” Paul
in ci hi. 1 Kor. 15:51-53. Thessalonte a lai khakna ah Topa hong paina a gen
khit ciangin, “Khrist sungah asisa mite in a tho masa ding uh hi. Tua khit
ciangin nungta-a om lai eite in van kim lai ah Topa dawn ding in tua mite tawh
meii tung ah puakna i ngah mah bangin, Topa tawh i om khawm tawntung ding hi,”
ci hi. 1 Thess. 4:16,17.
Khrist tektek hong paikik matengin A
mite in a kumpigam luah thei nailo ding uh hi. Honpa genna ah, “Mi hing Tapa in
a minthan’na tawh, vantungmite tawh hong paikhop ciangin, minthan’na tokhom
tungah hong tu ding hi. A maiah minamkim kikhawmsak in gancingpa in tuu leh
keelte a tuam khen mah bangin, mi khempeuh atuam tuak in hong khen sak ding hi.Tua
ciangin a ziatlam ah a omte kiangah Kumpipa in, ‘Ka Pa kiangah hehpihna ngah te
aw, leitung pian’cil a kipan, note ading a kibawl kholsa Gam ah hong pai unla
hong luah un” Matt. 25:31-34 ci ding hi ci hi. Laisiangtho in mihing Tapa hong
pai ciangin misite a kisia thei nawnlo dingin hong thokik dinga, a hinglaite
kikhel ding hi cih thu a genna i mu zo hi. Tua a ki khelna in kumpigam ngah
nading uh ahi hi. Paul genna ah, “si leh sa in Pasian’ Gam aluah zokei ding hi”
(1 Kor. 15:50) a cih pen ahi hi. Tu a mihing i din’ mun pen a si thei a sia
thei hi ahi hi. Pasian Kumpigam pen bel a sia thei lo, a tawntung kimang (323) ding
ahi hi. Tua ahih ciangin mihing in tu-a i omzia tawh Pasian gam ki
lut thei lo hi. Ahih hangin Khrist hong pai ciangin Ama mite tung ah sih
theihlohna hong pia ding hi. Gamluah dingin hong sam dinga, tua ciangin a luah
thei ding uh ahi hi.
Miller lungsim sung ah siangtho takin
hih thute leh Laisiangtho mun dangte zong hong kilak hi. Khrist hong pai ma-in
Pasian kumpigam leitung ah ki ngah phot ding cih taangpi upna khat om hiau
pong mawk pen zong Khrist hong pai khit cianga a baan zomto lai thu hi zaw hi
cih a tel muh ta hi. Tham loin thu piang tuamtuamte in ni nunung ahihna lim
lakciat ta zaw uh hi, cih zong a mu hi. Laisiangtho pan beka thu sinna tawh hih
leitung in tu-a a omzia bang tanvei zom lai dinga, tua teh bangci bei ding hiam
cihte a zon khiat nop van van na hong nei hi.
A gen laina khat ah, “Ka lungsim hong
lawng thu dang khat in, Laisiangtho khang tangthu-a hilhkholhna a om, a tungsa
te a hun ki sehna bang lian mah in maan takin tung hi cih hong mu sak hi.
Tuiciin vai-a kum 120 thu (Piancil 6:3), ni sagih sung nisat laina leh ni 40
sung guah zukna (Piancil 7:4), kum 40 sung Abraham suante a va zin mangna uh
(Piancil 15:13), kumpipa an bawlpa leh an piapa mang matna (Piancil 40:12-20),
Pharoah’ mang mat kum 7 vai (Piancil 41:28-54), kum 40 sung gamlak ah thamna
(Gamlakvakna 14:34), kum thum leh a lang sung kialpi vai (1 Kumpite 17:1); (Lk
4:25), kum 70 sal mat-a omna (Jer. 25:11), Nebukadnezzar hun 7 vai (Dan.
4:13-16), leh nipikal 70 Jew te adinga seh khiatna vai (Dan. 9:24-270), te in a
hun sehna bangin ki hilhkholte maan takin tung kim hi cih ka mu hi” ci
hi. Bliss, “ Memoris of W. Miller,” p.
74, 75.
Tua bang teng ahih manin Laisiangtho a
sim beh zelna ah khangsimna tuamtuamte a hun ciat un tung kim ahih manin Khrist
hong paikik nading thu zong mot koih thei (324) loin Pasian in
a hun a “tun’ ma in” A naseem te tung ah hong lak a hi hi. Moses in, “Thu simte
pen i Topa Pasian theih hi bek hi. A kilang thute ei ading leh i tate ading ahi
hi” ci hi. Thuhilhkikna 29:29. Topa in kamsang Amos kiangah, “Topa Pasian in
ama nasem kamsange tungah, ama geelna theisak lopi-in bngmah hih het lo hi”.
Amos 3:7. Pasian thumaan a zong khia mi in Laisiangtho in apulak kholh nate
mihingte muh a thupiangte lak pan teltak in mu ding uh hi.
49
Miller in, “Pasian mop Laisiangtho a om
khempeuh ki man’na nei’ hi ding hi ci in ka um hi” (2 Tim. 3:16). Tuate in mi’
deih bangin hong tung ngei kei hi, Kha Siangtho hansuah ngahin mite in Pasian
kiang pan a gen sawn uh a hi hi. 2 Pet. 1:21. Eite in lungduai tak in
Laisiangtho sim le’ng ki hehneepna leh lam etna ki ngah hi. Rom. 15:4.
Laisiangtho sunga khangsutna leh thu kizom khawkte zong a dang khawkte zah mah
in, nakpi-in zong khia-a i ngaihsut kul hi ci in ka seh hi. Tua ahih manin
Pasian in Ama migitna tawh hong lah nop thute ih zon laitak in hilhkholhna tawh
kisai hun-sehna a omte mawk nusiat ding in ka ngaihsun kei hi. “ -Bliss,
“Memoirs of Wm Miller,” p. 75.
Nihvei hong pai nading hun a tel hilh
pen hilhkholhna in Dan. 8:14-a “Ni tul nih leh zathum ciangin Biakinnpi ki
siansuah ding hi,” cih thu ahi hi. Lim zangh-a hilhkholhna Laisiangtho mun a
hih leh nikhat ciangin kum khat-in ki tuat hi cih Miller in a mu hi. Tua zui in
ni 2300 pen kum suah to leng Jewste hun khengto mawk ahih manin tua hun sehna
pen Biakbuk taktak genna hi theilo hi cih ki mu pah hi. Tua ciangin Miller in
Khristian khang hun ah Biak buk cih pen leitung hi ci in taangpi etngeina tawh
tuat a, Dan. 8:14-a Biakbuk siansuah acih-(325) na in Khrist
nihveina hong pai cianga meikuang tawh leitung a siansuah nading hi ding hi ci
hi. Tua bang hi mah leh zong tua hun sehna a kipatna i tel muhphot a, a patna a
maan phot leh ni 2300 beina ki tuak ding hi. Tua hi leh nihveina hong pai
nading hun leh “kisak theihna, ki liatsakna, ki hihsakna, mawknate, gitlohna
leh ki netniamnate bei ta ding a,” “samsiatna leh sihnate leitung pan a beimang
nading hun zong kitel pah ding hi”. Pasian sawltakte, kamsangte, misiangthote,
leh Ama min zahtaakte letsong kipia-in tuate leh leitung susia den migilote
leitung pan ki siak siang ta ding hi.” - Bliss, “ Mem-oirs of Wm.
Miller.” P. 76.
Miller in tua a muhthak hilhkholhna ah
lawp zaw leh thanuam zaw-in sun tawh zan tawh sit tel-in hun azangh hi. Tua a
thu in a utna, a deihna leh a vaidang khempeuh huup mang hi. Daniel 8 sungah
ni 2300 ki patna theih nading genna om lo hi. Vantung mi Gabriel in Daniel
tung ah theihsiamna guan napi in a kim khat bek hilh se hi. Kamsangpa mangmuhna
ah pawlpi in a thuak ding bawlsiatnate kilak hi. A thatang gim lua ahih manin
thuakzo nawnlo-a, vantung mi in ciahsan phot ta dih hi. Daniel “bah gawp in ni
tawm vei sung a cina hi.” “Ka mangmuhna lam dang ka sa a, kua mah in lah a thei
kei hi” ci hi.
Pasian in Ama kamtaipa kiang ah, “Hih
mipa a mangmuhna thei tel sak in” ci in sawl hi. Tua sawlna aki zuih a kul ahi
hi. Tua sawlna mangin vantung mi Daniel kiang ah hong ki langkik a, “Pasian in
nang hong it ahih manin, tua thu gen dingin ka hong pai zo hi. Tu in, tua
mangmuhna thu ka hong hilhtel laitak in ciamteh in” a ci hi. Dan.
9:22,23.25-27. Alian 8 ah hun tawh kisai thu phamawh theih tel ding akul, ni
2300 vantung mi hun sehna a om hi:
“Na mite leh na khuapi siangtho ading
leh, mawhna leh gamtat khialhnate a bei nading in nipikal 70 kiseh zo hi....Hih
thu ciamteh in la thei in: (326) Jerusalem lamkik nading
thupiak khiat hun-a kipan sathau kinilhpa’ hong pai dong nipi kal sagih leh
nipi kal sawmguk leh nih ahi ding hi. Jerusalem kongzing lampi nei leh kulhpi
nei-in kilam kik dinga, ahih hangin buai hun sung ahi ding hi. Nipi kal sawm
guk leh nih a bei khit ciangin sathau kinilhpa thuman lopi-in a kithat ding
hi….Amah in mitampite tawh nipi kal khat sung thuciamna kip a bawl ding hi. Gangawh
biakna leh biakpiaknate tua nipi kal laizang ah a khawlsak ding hi.”
Daniel in a lian 9 sunga hun sehna tawh
kisai a khiatna a theih zawh loh pen tel hilh dingin vantung mi ki sawl hi. “Ni
tulnih leh zathum ciangin Biak innpi ki sian-suah ding hi” cih thu ahi hi. Tua
sawlna a ngah khit ciangin Daniel in a mangmuhna ngaih sun a, a thu hong thei
ta hi. Vantung mi kammal ah, “Na mite leh na khuapi ading nipikal 70 ki seh zo
hi.” cih thu a hi hi. Seh khia cih kammal pen “at khia” cihna zong ahi hi.
Nipikal 70 pen kum 490 cihna hi a, tua hun sung teng pen Jewste hun hoih a
kipia lai a hi hi. Bang pan in tua hun ki seh khia ding hiam? cih itheih nading
in a lian 8 sunga ni 2300 bek mah hun sehna om a hih manin tua sung pan mah-a
nipikal 70 ki seh khia ding ahi hi. Nipikal 70 pen ni 2300 khen khat hi in, a
kipat uh zong a ki tuak ding ahi hi. Tua nipikal sawm sagih pen, “Jerusalem
lamkik nading thupiakkhiat hun-a ki pan” ding hi ci-in vantung mi in gen ahih
manin, hih thu kipiak khiat ni i muh tel nak leh ni 2300 kipatna zong a kitel a
hi pah hi.
Ezra a lian 7 ah tua thupiakna ki mu
hi. Ezra 7:12-26. Tua thupiakna nu nung pen Persia kumpipa Artaxerxes, in BC
457 kum-in pia khia hi. Ezra 6:14 in Jerusalem-a Topa inn pen Persia kumpi a hi
Cyrus, Darius, leh Artaxerxeste in a ki lamkik nading a sawl uh hi. Hih kumpi
3te in a thu phuang khia, kip sak, leh a ki zawh nading thupiak nu nung dong
pia khia uh hi. Tua panin hih kum 2300 kipatna ciamtehna kician sak hi. BC 457
pen (327)thupiak a kimna hi a, thupiakna ni pen hilhkholhna sunga
nipikal 70 kipatna a hi dingin maan tak tung ta ahihna ki mu hi.
“Jerusalem lamkik nading thupiak khiat
hun-a ki pan Kumpi Messiah dong nipikal 7 leh nipikal 62 hi ding hi,” cih pen,
nipikal 62 ah kum 483 a suak hi. Artaxerxes thupiak khiat BC 457 phalbi kipat
tuunglam hi a, tua pan kum 483 zalh-to le’ng AD 27 kum atung hi. Tua kum pen
John in Khrist a tuiphum kum hong hi a, hih hilhkholhna tawh kituak in hong
tangtung hi. “Messiah” cih kammal in “sathau kinilh” cihna hi a, AD 27 kum khuadam
kipat laitak in Khrist a ki tuiphum ciangin Kha Siangtho sathau kinilhna a ngah
hi, Sawltak Peter in, “Pasian in Nazareth khua mi Jesu Kha Siangtho leh
vangliatna tawh a zut(nilh) “ hi ci in teci a pang hi. (Sawltak 10:38). Honpa
in Amah mah a kigenna ah, “Topa Kha Siangtho in ka tung ah hong tunga, mi
zawngte tung ah Lungdamna thu hilh dingin hong nilh zo hi.” Luka 4:18. Tui
akiphum khit ciangin Galilee ah pai a, Pasian gamthu hilh-in a genna ah, “a hun
hong tung ta hi” ci hi. Mk 1:14,15.
“Tua ciangin Amah in nipikal khat sung
in mi tampi tawh thuciam a kip sak ding hi.” Hi lai taka “nipikal” pen nipikal
70te sunga a nu nung pen nipikal ahi hi. Jewste hun kipia laka a nu nung pen
kum 7 sung a genna ahi hi. Hih hun sung pen, AD 27 pan AD 34 kikal ahi hi. Tua
sungin Khrist in Amah leh A nungzuite in Jewste Lungdamnathu ah sam niloh uh
hi. Pasian gam thupha hilh dingin Sawltakte a paikhiat laitak un Honpa sawlna
ah, “Gentailte omna-ah pai kei un. Samarite khua sungah lut kei un. Israel pawl
a gammang tuute kiangah na pai zaw un” ci in gen hi. Matt. 10:5, 6.
“Nipikal laizang tak ah Amah in
kithoihna leh biakpiakna te khawl sak ding hi.” AD 31 kum aki tuiphum khit kum
thum leh a lang a phak lai takin singlamteh ah Topa ki that hi. Tua Kalvary-a
kithoihna in kum tulli bang a na kawk kholh uh Pasian Tuuno hi a, a lim ciing
biakpiak kithoihna teng a khawl sakna a hi hi. A lim kiciing khol khol pen a
tak (328) hong tung ta a, ki thoihna zeh tuam tuam khempeuh a
bei ta hi.
Jew te teel tuam ahihna hun kipia lai
nipikal 70 ahih kei leh kum 490 pen beita ahihna AD 34 kum-in ki mu takpi ta
hi. Tua kum-in Jew Sanhedrinte in Lungdamnathu a nial takpina uh a kip sak
nadingin Stephen that-in Khrist nungzuite bawlsia uh hi. Tua ciangin teel tuam
minamte kiang bek a ki pia masa Lungdamna Thu pen leitung bup ah kipia ta hi.
Nungzuite ki bawlsiatna hangin Jerusalem panin taaikeek uh a, “mun ci teng ah
thu va hilh kawikawi ta uh hi.” “Philip bangte Samariate khuapi ah lut in
amaute tung ah Khrist thu a va hilh hi.” Peter bang Pasian makaihna tawh
Caesarea khua-a Pasian zahtak galkap mang Kornilius, tungah Lungdamnathu va
hong khia hi. A tha nuam Paul bang, Khrist upna in hong zawh ciangin
Lungdamnathu “gamlapi Zentailte tunga puak dingin kisawl hi.” Sawltak 8:4, 5;
22:21.
Tua ciang dong pen hilhkholhna te ki
tuak takin tung suk sen sen ahih manin, nipikal 70 thu a kipatna pen BC 457 leh
atawpna pen AD 34 ahih lam tak lung hian om nawn lo hi. Tua zui in ni 2300 bei
na hun zong ki tel to pah lel hi.Tua theihna ding in, 2300 pan in 490 dol
le hang 1810 om lai hi. Kum 490 abei khit in 2300 cin na dingin 1810 in zomto
lai ding ahi hi. Jewste hun kipia tuam kum 490 beina AD 34 pan a omlai kum 1810
gawmto le’ng 1844 in ong bei hi. Dan 8:14 sunga ni 2300 pen 1844 in ong bei hi
cih na ahi hi. Tua 2300 bei-na 1844 in, Pasian vantung mi gen bangin “biakbuk
kisian-suah” ding ahi hi. Tua “biakbuk sian-suah” na pen mi khempeuh in Topa
nihvei a hong paina ding hi ci in ki seh tek uh hi.
Miller leh a pawlte in kum 2300 beina
pen 1844 tuuk lai hi ding hi ci in um masa uh hi. Hilhkholhna in bel tua kum
khuadam kipat hun kawk zaw hi. Tua a bulh khialhna in Topa hong Pai ding a hun
ma leep in a ni bulh kha kha uh a hih man in ci (329) mawh in
a lungkia uh hi. A hih hangin 1844 kum in ni 2300 bei cih thu neng khat beek
zong a sukha kei hi. Biak innpi siansuahna lim lianpi apiang veve ding mah na
hi zaw hi.
Pasian lahtel thuman ahihna atel
nadingin Laisiangtho kan a telkheh ciangin tua a tun’na ciang tung ding in ki
lamen nai hetlo hi. Laisiangtho in lah ki teltakin lak napi bang hanga ci mawh
uh hiam cih pen Miller nangawn in lam dang asa hi.
Kum nih sung Laisiangtho a sittelna ah,
1818 kum pan kum 25 ciangin Khrist Ama mite hon dingin hong kilang ding ci-in a
um hi. Miller in, “ka lungsim in lungdamna tawh ki dim a, nuam sa mah mah a
hotna ngah ding ci a ka lungdamna pen ka gen khia thei vet kei hi,” ci hi. “Tu
in Laisiangtho in kei adingin laibu thak a suak hi. Thu tuatna pawipi hi takpi
hi. Mialcipin mumang a bang, tel zawh loh thute tua Laisiangtho sung pan a hong
taang khia khuavaak hangin ka lungsim sung ah a bei mang ta hi. Aw, tua thumaan
taang in vanglian mah si! Thubu sunga ka muh khak a ki zawi tawnlo thu ki
lehbulh teng a bei siang pah hi. Laisiangtho sung khawk khatkhat ka lung kim
zawh lohna a om laiteei hangin a masa a ka lungsim a mialpii teng zong tampi
mah vaak zoa, Laisiangtho pan-a ngah dinga ka ki ngaihsut ngeiloh laisim
nopna ka nei hi.” - Bliss, “ Memoirs of Wm. Miller,”
pp. 76, 77.
“Laisiangtho hilhkholhna hih hun tomno
sunga hong tung ding pen ka up takpi mah hi a, ka lungsim ah dotna hong om a,
leitung mite tung ah kei lungsim hong lawng thu pen ka sep ding mah hi cih ka
ngaih sun hi.” - Bliss, p. 81. Bangbang ahi zongin ama (330) ngah
khuavaak pen midangte pialo-in om theilo hi. Pasian umlo leitung mite in bel
hong langdo mah dinga, Khristiante in bel Honpa ka it hi ci uh a hih teh Amah
muh ding lungdam ding uh hi ci in Miller in um hi. A kha-luana khat bek om a,
tua in minthan’na hong kilang ding lam etna ah thumaan a kicing in thei lo a,
Laisiangtho a tel sit lopi te lungdamna pen a bei kik pahvat ding bek a dah hi.
Tua hi ci-in gen khia kei leh lah amah thu nial hi zel dinga, makai khial suak
zel ding hi. Tua ahih manin amau tun’na ciang a enpha kik kik hi. Ama lungsim
sunga hong lut thuhaksa khempeuh sittel phapha hi. Zing meiilumte nisa in asalh
cianga a bei mang bang in a lung buai-na teng Pasian kammal khuavak mai ah ong
bei hi. Kum 5 sung tua bang sit kikna-in hun zangh-a, adin mun maan hi ci in a
mu hi.
Tu in ama upna bang mi dangte hilh ding
cih thu Laisiangtho in teltakin gen ahih manin hilh loin om theilo hi. Ama
genna ah, “Na ka sep laitak in ka bil sung ah, ‘leitung mite thuak ding lau
huai na te pai in la va gen in,’ cih aw-ging ka za tawn tung hi,” ci hi. “Mi gilopa
khat pen si ding hi, ci-in kong gen ciangin amah a nuntak theih na ding in a
gamtatna a khelna ding na hilh kei leh, tua mipa pen a mawh nei in si ding a,
ahi zongin ama sihna nang kong ngawh ding hi. Nang mah in gilopa khat hilhkhol
napi-in a mawh gamtatna akhawl kei leh, tua mipa a mawh nei mah-in di ding a,
ahi zong in nang na suakta ding hi.” Ezek. 33:8,9 cih thu hih Laisiangtho mun
ka bil sung ah ging ngit nget hi,” a ci hi. Misualte ahih ding bangin vahilh
theileng, mi honpi a ki sikkik uh kul hi. Va hilh kei leng amau sisan ei khut
ah hong ki ngen ding hi cih pen ka phawk hi” ci hi. - Bliss, p.
92. Amah in hun a ngah ciangin a muh thu gen a, sia pawlkhatte in zong
tua ama gen thu tangko pih ciat ding deihna a ngen hi. Ama muh patau kona amah
teek in a gen loh ding hi thei salo hi. A lungsim sung ah, “Pai inla leitung
mite hilh in, amau sisan na khutsung pan (331) kong ngen ding
hi” cih pen ging ging mai hi. Kum 9 sung bang ngakngak a, ahih hangin a thupuak
in phuu niloh ahih manin 1831 kum ciangin mipi mai ah ama upna a tangkona masa
a hilhkhia hi.
Hilhkholhna nasepah a ki pumpiakna puan
ngah dingin Elisha kisap ciangin a lo khawhna bawngtalte nusiat mah bangin,
William Miller zong a lo khawh nusia-in Pasian gam thuthuukte mi a va hilh
dingin a ki sam khia hi. Khalau pipi in a nasep thak hong kipan hi. A za mite
aniam pan in panto in Khrist hong kilat ding hun ciang dong hilhkholhna omte a
lak toto hi. Ama nasepna in za pi zeel a, mite ki tok suah mah mah hi cih a muh
ciangin tha khauh in a haangtuam mahmah hi.
A sanggamte ngetna a zakna tawh Pasian
sapna hi ci-in Miller in mipi mai ah a thu muhkhiatte piakkhiat ding pen hong
thukim hi. Tu-in amah pen kum 50 bang hong upa ta hi. Mipi mai ah thugen ding
in amah le amah gina kisa lo hi. Ahi zongin a nasepna kipat cil nangawn pan in
ciapteh tham ding in mi hong ki kheel uh hi. A thu genna masa ah innkuan bup 13
ah mimal 2 lo buang, hong ki khel pah uh hi. Mun dangte ah zong thugen dingin
hong ki sam pah ta hi. A sepna pepeuh ah Pasian lam-a ki puahphatna ong om toto
hi. Mawhneite hong kikhel in, Khristiansate in a gilzaw ki aapna hong nei uh
hi. Pasian om cih ciang bek a thei (deist) te leh pasian meel nei
selote(infidel) in Khristian biakna Laisiangtho thumaan hong mu uh hi. A
nasepna-a mite in teci a pan’na uh a, “Ama hilh mite in mihing kihilhna ngei
baan ah thuk a bun zaw thu om hi” ci uh hi. - Bliss, “ Memoirs of Wm.
Miller,” p. 138. A thuhilhnate in biakna lam ah mipi lungsim phongkhia in,
leitung vai-a mainawtna, pheengtatnate daalna a suak hi.
50
Khua khempeuh phial ah ama thuhilhna
tawh a sawm nih lom cih bang, pawlkhatte ah a zalom-in mite kikheel in
apiangthak uh hi. Mun tampi ah Protestant pawlpi tuamtuamte in a biakinn uh na
zanghsak uha, mun tampi pan a siapate uh’n thuhilh ding (332) in
a sam uh hi. A sam omna munteng bek ah pai ding in khensatsa ahi hi. Tu-in asam
khempeuh langkhat zong a banzo nawnlo zah ding in a sam ong tam hi. Ama muh
banga Khrist hong pai ding a hun lian sehna a um thei lo te na ngawn in zong
Hong pai baih ta ding hi, cih ciang pen thukim mah mah uh a, a ki gingkholh sak
tuam mah mah hi. Khuapi lian pawlkhat ah a ma nasep in mite alawpsak mahmah lam
ki mu hi. Zuzuakna innte ki khak-in, kikhopna inn suak sak uh hi. Thaai kaapna
munte khawl-in, thu umlote, pasian um te (deist), leitung bup-in hotkhiat ngah
ding a cite (universalist), a paktat suuk pente zong ki puahpha uh hi. Kum
tampi biakinn kah ngeilote bang hong thanuam mahmah uh hi. Pawlpi tuamtuamte in
thungetna kikhop khawng phuankhia uh hi. mun tuamtuam ah hun-bit nasep neite
bang in sunkim thunget leh phatna hun hong neiciat uh hi. A eengtat lawpna hi
loin leitung bup mulkim huai zah-a ki puahphatna pian khat mite lungsim ah hong
om hi. Ama nasepna in puahpha masate mah bangin mite thu theihna telciansak in,
mot lawp saklo hi.
1833 kum ciangin Miller in ama pawlpi
Baptist panin thuhilh theih nading License a hong ngah hi. Ama omna pawlpi pana
siate mah mah in zong phat tuamna tampi ngah uh ahih manin amaute thupiak tawh
na a seem hi. Amah khualzin kawi kawi in, tawl nga loin thugen kawikawi a, New
England leh Middle Stateste ah a phual-sa hi. Kum tampi sung ama sum zatte amah
leh amah ki sikh ahi hi. A nunung lam ciangin a sam omna mun khempeuh phakkim
nadingin sum nei nawnlo hi. Tua bangin mipi ading a nasepna pen sum tha lawh a
hih gen loh a neihsa in cin nawn lo ahih manin tua hun sung teng kiamlawh zo
hel hi. Amah pen kuntaa inn papi hia, a inn sung sum zat siamte leh nasep tha
nuam inn kuan ahih man un a lo neih un a inn sung leh ama nasepna vaak zo thei
ve ve sam hi. Miller in mipi mai-a Jesu hong pai ding teci a pan’ kipat
zawh kum nih cinna 1833 kum in Matt. 24:29 sunga “Van-a aksite hong kia ding
hi” ci-in Ama hong pai kik nading-a Jesu gen limlahnate lak ah a nu nung pen
khat (333) hong tangtung hi. John in zong a mangmuhna ah tua pen
Pasian ni hong tun’ nading tangkona hi ci hi. “Huih in thei kung nakpi a mut
ciangin amin nailo gahte apulhkhiat bangin vantung aksite in leitungah a
pulhkhia uh hi.” ci hi. Mang. 6:13. Hih hilhkholhna 1833 kum November 13 ni in
hong taangtung hi. Leitung thuciamtehna khempeuh lak ah hih aksi kia pen a na
sia pen pen a hi hi. “United States tunga kia te bang, nai tampi sung ding so
lia lua hi. Mi teng in en zia zua uh a, patauh huai in lau haui hi! Hih gam-a a
kiteen’ zawh hih zah-a mi pawl khat in a muh nop, pawl khat in lah a kihtaak
van-a thu piang hih bang om ngei nai lo hi. A thupina leh a muhnop huaina mite
lungsim mit ah mangtheilo hi. Guah zu zong tua aksite zah-in tam ngeilo hi.
Nisuahna nitumna, sak leh khang ki bang khin hi. Vantung khempeuh kiakhia ding
tawh kibang ici ciat uh hi....Professor Silliman-ii gelh Jour-nal ah
a nasiatzia pen America saklam gam buppi in kimu ciat hi ci in ki gelh
hi. Zing sang nai 2 pan khuavak siang dong vantung pen meii om loin sianga, vaang
tang in vantung khempeuh tee zia zua hi,” ci hi. -
Devens,
R. M., “American Progress; or The Great Eventh of the Great-est Century,” ch.
28, parts. 1-5.
A nasiatzia kua mah in gensiang theilo
hi. A mulote nangawn in a thupi zia ding ngaihsun thei lai hi. Vantung a saang
penna mun khat ah aksi khempeuh ki kaikhawm ding tawh kibang hi. Thakhat-in a
omna ciat panun ki khawh khia in taang zal zal a, van leh lei kicin (horizon)
teng pan leng khia in bei hun lah nei lo uh hi. A tul lom tampi te ki khawh khia
napi a tua zah mah in zuih beh beh hi. Hunpi khat zangh ding uh hi leh ki lawm
hi.” - (334) Reed, F., In The Christian Advocate and
Journal, Dec. 13, 1833. “Huihpi in thei gah puam a mut leeng cih pen
a tellahna lim hoih zaw hi mah hi,” - “ The Old Countryman,”
in Portland evening Advertiser, Nov. 26, 1833. 1833 kum
November 13 ni New York Journal of Commercesung ah hih na lam dang
thu saupi ki gelh na ah, “Mipil laithei khat beek in zan zinga thu piang bang
dan a dang a genna aki gelh om-in ka um kei hi. Tu ma kum 1800 lai-in kamsang
khat in a teltakin a genkholzo a na hi hi. Tua aksi kia lamdang i sak hangin a
kia mah a hi hi,” ci hi.
Jeus in A nungzuite a hilhkholhsa A
hong paikik nading limlahna nunung pen a hi hi. “Ka gensa khempeuh na muh uh
ciangin, Mihing Tapa kongbiang dongin hong nai zo hi, ci-in na thei ta un,” ci
hi. Matt. 24:33. Tua baan-a na lian piang Johan muh pen, van in laidal zial
bangin ki zial mang hi. Mualte leh tuikulhte khempeuh in a omna uh pan a
kinkhia uh hi. Migilo te in Mihing Tapa mai mu ngamlo in suang hawm leh mual
suangpi lak ah a bu uh hi.. Mang. 6:12-17.
Mi tampi in tua aksikia pen en in
thukhen nading tangko bangin seh uh hi. “A lamdang, patau ko, migitna
lim, sawltak hong pai a, “a lauhuai ni ding hong tangko” bangin a a
ngaihsun uh hi. Mite in hilhkholhna tun’na ahih thu saang uh a, tua in nih vei
hong pai nading tawh kisai thu hilhna huh tuam mah mah hi.
1840 kum ciangin hilhkholhna dang khat
ong tangtung leuleu hi. Tua in mun khempeuh-a mite a patauh sak leuleu hi. Tua
ma kum 2 lai in nihveina hong pai nading tangkote laka sia makai khat ahi
Josiah Litch in, Mangmuhna 9 sung a hilh cianna thu lai tawh ahawmkhia hi. Tua
sungah Ottoman gam leh kumpi puukna pen Mangmuhna 9 tangtun na ding in ong puk
ding hi cih a tangko khol hi. Ama tuatna ah tua Ottoman gam pen “1840 kum
August pawl-in puuk ding hi,” ci hi. Tua hun atun’ ma zek-a a gelhna ah,
Turkste phalna tawh Deacozes tokhom-a a tut ma ciang a hun masa lam kum 150
maan takin tung a, kum 391 leh ni 15 sung pen tua hun (335) masa
ki khakna pan ki pan to leu leu-in, 1840 kum August 11 ni ciangin
Constantinople-a Ottoman te vangliatna bei ding hi. Hi thu pen hong piang takpi
ding ka um hi” ci hi. - Litch, Josiah, article in Signs of the
Times, and Expositor of Prophecy, August 1, 1840. Tua a gen hun lian
mah in Turkey in a Ambassadorte tungtawn in Europe gam kipawl-honte ahi
Khristian gamte ukna nuai ah ki pia uh hi. Tua a ki genkhol thu pen a hun maan
in a tangtung hi. Tua hilhkholhna maan takin tung hi cih a theih uh ciangin
mipite in Miller leh a pawlte hilhkholhna suut pen muang mahmah uh a, Jesu hong
kum kik ding lam etna Advent Movement ah nasia takin hong pawm uh hi. Laisiamte
leh miliante in Miller hong koppih uh a, a lai hawmnate leh a thu hilhnate huh
in, 1840 pan 1844 sung teng nasep pung mah mah hi.
William Miller pen pianpih lungsim hat
mahmah khat ahi hi. Ngaihsutna leh lai simna lam ah aki sek mi ahi hi. Tua
aneih pianzia teng pen vantung pilna tawh beh lap in pilna pian khiatna bulpipa
tawh kizom hi. Mi mawk mawk hi loin zahtaakna leh thupi-a a ki ngaihsutna
khempeuh ah zahtaak ngah-in a ki thupi seh khat a hi hi. Khristian ki
niamkhiatna leh a hehpih siamna gawm in, amah leh amah ki ukzawhna tawh mi
khempeuh mai ah gen nop ahih manin kilem pah pah lel uh hi. Mite in a na
motnial mawk loh nadingin mi lungsim mu thei in, amau gente zong tawi khai a
siam hi. Lungso patau mawk loin mi upnate khempeuh Pasian kammalte tawh sittel
in, ama upna pen Laisiangtho thu theihna tawh kituak-a ton ahih lam lak den hi.
Tua hi napi ama nasepna pen a nak nial
mah mah pawl na om ve ve hi. Puahpha masa te mah bangin a thupuakte pen biakna
omsa siate in deihsakna tawh na saang masa het lo zel uh hi. A nialte in
Laisiangtho tawh kituak-in let ding dinmun kip nei lo uh ahih manin tanglai pupa
thuciin leh mite thukhun upnate peuh siksan mawk uh hi. Advent nasemte in
Pasian kammal bek len uh hi. “Laisiangtho bebek” ci uh hi. A langpang te in
Laisiangtho mun let ding nei lo uh ciangin, mukpikna leh zahpihna peuh tawh
gualzawh tuh uh hi. Topa hong pai ding lamen a ki gingkhol dinga ki
hansuahte, (336) nuntak siangtho ding hanciamte, a Topa uh
hong pai ding lungdam taka lam en te langdona-in a hun, a vai hawmna tuam tuam
leh a pilna a siamna te uh zangh in na buai sak uh hi. Nihvei paina
lam-ente lungsim tua pan hei-khiat theih nadingun hanciam in na seem uh hi.
Khrist hong pai ding leh leitungbei ding hilhkholhna a kigen ciangin a mawhnate
uh kilang sak in maizum piathei thu hong om zel ahih manin a za nuamlo uh ahi
hi. Tua dan in mi tam’deih nasepna in Pasian kammal a siasak hi. A langdote
thuhilhna in mi kimkhate thu umlo mi suaksak a, tampi mah in amau ut peuh-a om
theih nadingin nei uh hi. Tua ahoihlo a bawlte in Adventistte ngawh-in mudah uh
hi.
Thu ngaihsun thei mipil minthang honpi
leh mihonpi in Miller thuhilhna azuih laitak in daisak nading zonna, gensiatna
leh zahpihna bek in biakna lam thuthangte ah a min dawksak bek uh hi. A nasepna
leh amau mahmah mite in a nial theih nadingin biakna omsa siate hansuahna tawh
amot-tat leh Pasian awlmawh lo mite lak pan bekin sim-mawhna, ciamnuihna,
gensiatna, leh to-gawpna ong om thei zel hi. A inn lum alo lum nusia a a ma sum
leh pai zanga khuapi khat pan khuapi khat ah gim lo tawllo-a leitung mite thu
kikhen ta hi ci-a patau ko a zin kawi kawi pisalsamkaangpa, na ki nuihsan in na
ki zahko lel hi. Zuauphuakpa, thu uanggenpa, mi kheempa bang in na ki bawl hi.
Zahpihna
leh zuauphuahna tawh a minsiat nadinga kibawlnate hangin leitung thu thang bek
tangkona lai-kheen nasepna te in zong ana thangpaih lawh uh hi. “A vang lian a
thupi, a thu nung ding a lau huai hi bang thu” zaang khaai ngaihsut a sim mawh
pen, “a thu gente leh a ki gen thu mawl bawlna bek thamloin thukhenna ni
aciamnuih bawl, Pasian mah mah a zahko, A thukhenna a lau huai zia a neu seh
sak a hi uh hi” ci in Pasian zahtak lo mite nangawn ana thang pai uh hi.
- Bliss, “Mem-oirs of Wm. Miller,” p. 183 .
Thusia hansuahpa in Jesu hongpai kikna
ding tangkona thupuak langdo bek loin a atangkopa mahmah a sulum nuam ahi hi.
Miller in athu ngai mite tung ah mawhna pulaak khiatna in Laisiangtho thumaan
te a zangh hi. A kammal maan leh tomkaih siamna tawh a ki pum muan- a
lungkimte maibing sak in, a dal ziau ziau pen zadah-in hua uh hi. Pawlpi mite
in a thupuak a langpanuh ciang in bangmah theilo zaw mite a uangtat sak zaw hi.
Ki khopna pana a (337) ciahkhiat ciangin suam ding peuh a sawm
uh hi. Ahih hangin mipi lak ah vantung misiangthote hong kihel a, khat pen
mihing-in hong kibawl hi. Mihon lungsote lak panin Topa nasempa a khutin lena
kai-in a suakta sak hi. Nasempa in a nasep mahial nai hih manin, Satan leh a
sawltakte in a dalnuam in a vai hawm uh hangin a ci mawh lel uh hi.
A langdo a tampi kawmkaal ah Zeisu hong
naihna tangko nasep pen mai nawt in pung mah mah hi. A sawmnih lom pan a za lom
in mipi hong lut uh ahih manin, a tul lom lom in ong om ta hi. Pawlpi
tuamtuamte sung panin thu um mi tampi hong om hi. A sawt ciangin tuate langdo
nopna lungsim hong tho hi. Khaktan theih nadingin a pawlpite in Miller thu a pawm
pepeuh pawlpi panin sek ding a vaihawm uh hi. Tua bangin a vaihawm uh ciangin
ama upna akhialh leh Laisiangtho pan lak dingin ngetna lai Khristian pawlpi
tuamtuamte tung ah gelha zaksak hong kul ta hi.
Amah in, “Ka up thute uh pen Pasian
kammal in up ding ci-a a sawlte mah hi a, no mau mah in zong upna thukhun leh
zuih ding thu bul hi na cih uh hi lo a hi hiam? Ka upna uh leh ka zuihna uh ah
ka omzia uh a siatna bang om a hi hiam? Pulpit pan a hi a Press pan a hi zongin
ko Zeisu a lamen pawlpite in pawlpi siat nading ka bawlna uh bang om a, pawlpi
pan a nong paih khiat nading uh bang mu na hi uh hiam? Ka khialhna uh a om leh
hong lak un. Nuihsatnate khawng tampi ka thuak uh hi. Tuate in ka khialhna uh
hong laklo a ki kheltheih nading hilo hi. Pasian kammal bek in ka ngimna uh hong
khel thei ding hi. Ka zuih uh thute ngaihsun mah mah sa leh nakpi thungen sa in
Laisiangtho sung teci a omte bek a zui ka hi uh hi” ci hi. - Bliss,
“Mem-oirs of Wm. Miller,” pp. 250, 252.
Khang khat pan khang khat, a hunhun-a Pasian
sawl naseemte in leitung mite adinga a hilh sak thute pen uplohna, thusimlohna
vive tawh na ki dawntuah zel hi. Tuiciin tun’ ma-a mite mawhna in leitung
ah tuiciin tung dingin a samsuk uh a suak hi. A gitlohnate uh akikheel nading
un Pasian in thu ahilh kholphot hi. Pasian hehna in amaute asuksiat loh nading
in kum 120 sung tua aw a bil uh ah za den uh hi. A hih hang in tua pautauko
hilhkholhna thute pen phuah tawm tangthu bang lel in angaihsun uh hi. A
gitlohna uh zongsangh in tua thupuakpa leh a tangko thu a simmawh bawl in akineih
tawm bang in ngaihsuh in a nuihsan uh hi. Leitung mi minthang teng langkhat ah
bang ci bang in mihing khatbek dingngam ding ahi hiam? Noah tangko thu aman
ahih leh bang hangin leitung in mu in um lo uh a hi hiam? Mi tul tampite pilna
dek ding in mi khat bek in langpan’ ding maw! Patau kona thusim nuam lo uh ahih
manin Tembaw zong va bello pah lel sam uh hi.
Khua hunte kikhel hetlo-in, vandum kiu
keu lel pen in guah zong buak suk ngei lo hi. Gam sung dum dildialte nelsak dingin
zan ciangin van pan daitui kia den lel hi. Mi zahpihte in tua nate pian ngei te
kawk in, ‘Thu gentehna peuh a gen a hi kei na diam?’ peuh ci gawp se uh hi. A
simmawh man-un thumaan hilhpa a hai lawp hi, ci uh hi. A om ngei-in om lel uh
a, gualnopna vive delh uh hi. Ni dang sangin zong a gitlohna uh uang zaw kaan
hi. Ahih hangin amau uploh manin a ki hilhkhol thu piang ding pen tonkik tuan
lo hi. Pasian in amau gitlohna sau veipi thuak a, ki sik kik nading hun tampi a
pia hi. Ahih hangin Ama migitna a nialte tung ah a hun sehsa a tun’ cinagin A
thukhenna buak suk lel hi.
Khrist in Ama hong paikik ding a umlo
hong om ding cih zong na genkholzo hi. Noah hun lai-a “Tui ciin a tun’ ciangin
mi khempeuh a suksiat mateng, bang mah ngaihsun loin a om uh bangin, Mihing
Tapa hong pai cing in a om ding hi,” ci in gen hi. Matt. 24:39. Pasian mi a
kicite in leitung te tawh ki pawl a amaute gamtat bang hong gamta in, leitung
nopsakna te pawlpi’ nopsakna hong suah ciang, a awi huai lo nopsakna ciang ah
hong ki pawlmat uh ciangin, mopawi daak hong ginga, leitung nopsakna sawtpi
ngah ding a aki lam et laitak un, van panin khua phelep taang bang in a
lam etna teng bei nading hong tung vat ding hi.
(339) Pasian
in tuiciin tung ding hi ci-a kamtai sawla agensak mah bangin,
leitungmite kiang ah Ama thukhenna hun hong tung dekta hi ci a tangko ding a
teel kamtai te a sawl ta hi. Noah khan’ pih te in thumaan tangkopa a nuihsat
lel mah uh bangin Miller hun ciangin zong Pasian mi ka hi a ci pi pi te mah in
tua patau kona thu zahko in nuihsan lel uh hi.
Tua mah bangin Khrist hong paikik
nading upna pen pawlpite in bang hangin na thudonlo lua mawk uh ahi hiam?
Migilote adingin Topa hong pai nading thupen gimna, hawm suakna hong puak ding
thu suak mawk mah ding hi! Midikte adingin bel lam etna leh lungdamna hi sam
naven cin! Hih thumaan pen khang tawntunga Pasian mi muan huaite adingin kipna
leh ki hehneemna a suak hi. Tua bang ahih leh, a thuneipa mah bangin Ama mi
hi’ng a kici pawlkhat e tung ah bangci bangin amaute “puukna leh nialna
suangpi” suak lehbung thei thong hi ding hiam? Ih Topa mah mah in a nungzuite a
khap, “Pai in note om na ding uh ka bawl leh, no kiangah kong paikik ding a; ka
omna munah na om nadingun ka hong la ding hi” (Johan 14:3)a cih thu ahi hi.. A
hehpih den Honpa in Ama nungzuite dah nading leh taangsap nadingte uh mukhol
hi. Amah tek mah vantunga a kahtoh a muh bang teekteek un hong pai kik ding hi
ci in vantung mite sawl in kamciam tawh a hehnem sak hi. Nungzuite in amau’itpa
vantung ah tummang to hiau a muh theih tawp dong a et hiaihuai laitak un, amau
et pen khawlsak liangin Aw hong ging a, “Galile mite aw, bang hangin vantung
lam ento na hi ulh hiam? Note kiang pan vantungah kilato Jesu in vantungah apai
na muh uh bangin khat vei hong kumsuk kik ding hi,” (Sawltak 1:11) ci hi. Vantung
mi hong thupuak in lametna hong thaksuak sak hi. Nungzuite “lungdamna tampi
tawh Jerusalem khua-ah ciah uh a; Pasian’ min phatin biakna innpi sungah a pai
tawntung uh hi” (Luka 24:52-53). Pasian kiang pan a ki khen khiatna hang hi leh
leitung mawhzolna tawh a ki buan ta ding uh ahih manin lawp ahi kei uh
hi. Jesu hong pai kik ding vantung mi kamciamna hang in alawp uh ahi hi.
Bethlehem-a vantung mi in tuucingte
kianga a tangko thu mah bangin, tu in Khrist hong paikik nading tangkona zong
lungdamnathu thak lianpi ahi hi. Honpa a it tatakte in Pasian kammal thumaan om
bang a ki gen pen lungdamna tawh saanglo theilo uh hi. A hong pai (340) masak
lai a ki nial-a, ki simmawh a, ki maitang salh-in, ki nolh-in a om bang hi nawn
loin, a hong paikik ciang in tawntung nuntakna lametna khempeuh a hong puak
ding a hi hi. Amah pen i thulaigil hi a, vangliatna leh minthan’na tawh A mite
hong honkhia ding a hi ta hi. A itlote in bel Amah va thaamcip suak mai hen la,
Pasian kiang pan in pawlpi lam pial khia khin hi cih thute zong ki gengen
seloin, mite mawhna kawkkhia-a a maizum sak hih vantung thupuakte zong omsekei
zaw mai leh deih zaw mahmah uh hi.
Tua kumkiknathu a saangte in Pasian mai
ah ki niamkhiat a ki sikkikna peuh ki samse mawk mah hi. Mi tampi in sawtveipi sung
leitung leh Khrist kikal ah khawl in om uh a, tu in din’ khiat kul ta hi. “A
tawntung thu pen amaute tung ah tu in a tatak ding hong hi ta hi. Vantung hong
nai vat a, amaute in Pasian mai ah mawhneite a hih lam uh aki phawk uh hi.”
- Bliss,“ Memoirs of Wm. Miller,” p. 146 .
Khristiante in khalam nuntakna thak ngah uh hi. A lawm dangte uh adinga nasepna
ding huntom sa lua uh a, manlanga sep ding a ut uh hi. Leitung pen kiamsuk a, a
tawntung vai ding amai uh ah hong kihong hi. A tawntunga abuaipih uh leitungvai
tengin kha mai hong liah ta hi. Pasian Kha Siangtho amaute tung ah hong
kinga-a, a sanggamte uh kiang ah thuum in a zol nading uh tha a pia hi. Mawh
neite Pasian nilian ni adingin a ki gin kholh nadingun zol uh hi. Nisial-a a
gamtat a luheekzia un pawlpi mi a ginatatlote daai taka taaina suak ngit-nget
hi. Tua ciangin mite in amau gual nop zon’na a mai dong sakte deih lo uh a,
amau sum zon’nate, leitung zaliat nopnate nokkhak sa uh hi. Tua hangin lametna
thu tangkote leh a tangkonate uh ki lang pan’ in ki mu dah hi.
Hilhkholhna hun sehna pen nialzawh ding hilo ahih manin thu nialte in a
lungkiat theih nading un, hilkholhna pen thusim hi ci uh hi. Tua bangin
Protestantte in Rome te nungzui kik uh hi. Pope pawlpite in Laisiangtho a buppi
in a selcip uh mah bangin Protestant pawlpite in zong ei hun a om zia ding a
genna thusiangtho thupina mun tata a kitheitel zo hi lo hi, ci-in gen uh hi.
Siate leh pawlpi mite in Daniel leh
Mangmuhnabute a kithei telzolo thuthuuk bu hi ci uh hi. Ahih hangin Khrist in a
nungzuite kiang ah kamsangpa Daniel (341) kammal amau huna
hong tung dingte agenna ah, “Laisiangtho asim thei te in thei ta uh hen” ci hi.
Matt. 24:15.
Mangmuhna
bu pen kithei zolo thusim hi, a cih uh zong a laibu mah in amah leh amah a
kigenna tawh kilehbulh lian hi” “A sawtloin a piang ding nate ama silate tungah
lah dingin Pasian in a piak Jesu Khris’ mangmuhna lai ahi hi…Bang hang hiam i
cih leh, ahun a nai zo hi” ci hi. Mang. 1:1-3.
Kamsangpa in: “Hih lai sim in, hilhkholhna
thu za-in, lai sungah a kigelh nate a ngai mite in thupha a ngah ding uh hi” ci
hi. A sim lo mi in thupha ngah lo ding hi pah lel hi. “A za mi in” ci leu leu
a, pawlkhatte in a zak mahmah zanuamlo zong om pah zel hi. Tua bang mite zong
tua thupha ngah lo ding ahi hi. “lai sunga kigelh nate a ngai mite in “ ci leu
leu hi. Mi tampi in mangmuhna sunga thuhilhnate pen awlmawh het lo uh hi. Tua
bang mi adingin zong khapna omtheihlo pah zel ding hi. Hilhkholhna-a thu omte a
nuih san in a nuntakna uh a puah pha nuam lo limlah kholhna te a na nuih san
mite, leh mihing Tapa hong pai nading a na ki ging lo te ading in, tua thupha
ki pia theih lo mah ding hi.
Khasiangtho humop teci pan’na hi cih a
tel ciangin Mangmuhna pen thuthuuk hi a, mihing theih tel zawh ding hi kei
ci-a, a hilh nuam lo ding a kua ommawk ding hiam? Thu thuuk pen mah ki hong in,
ong kitel-lah khia zaw ta ahi hi. Mangmuhna bu i sim ciangin Daniel
hilhkholhnabu en dingin hong sawl a, a bunih mah in thuphamawh penpente
hong hilh tuak uh hi. Pasian in mite hong piak hih leitung bei ding cianga thu
piang dingte dong a hong gen ahi hi.
Johan tungah pawlpi’ thuak ding
thulamdang tuamtuamte gen hi. Amah in a din’ mun, lau huainate, galdonate, ban
ah a tawpna ah Pasian mite a ki hot khiat ziate hong gen hi. Amah in thupuak nu
nung pente na gelh hi.Tua sungah leitung khaici te minta-a, an-at in in buh
phal teng vantung saal sunga guan ding vai te agen hi. Hal ding nin lomte
haltumna meikuang (342) te omziate zong na gen hi. Vai thupi mahmahte ama tung
ah na ki lak a, a diak diak in pawlpi nunungte vai dingte ahi hi. A hong tung
ding ki siatna leh galdo nading thute amau mai ah na lakkhol hi. Tua ahih
manin, leitunga a hong piang ding thute theih lohna khuamial sunga ki khum cip
tei tei se lai ding hi nawn lo hi.
Tua hi napi bang hangin hih
Laisiangtho-a thuphamawh pente mitampi in theiloin om mawk uh ahi hiam? Bang
hangin a thu ki kannuamlo hi ding hiam? Khuamial kumpipa in mite’ mai hum in,
tua thu a simnoploh nadingun ki hilh sakin, thumaan a theih khak loh nadingun a
liah hi. Ama kheemna a kilat khak loh nadingin daltan in na a sep hang a hi hi.
Tua hang mah in Mangmuhna bu a lak khia Khrist in tua laibu sim le uh thupha
thaman ngah ding mu ahih manin, tua thu a sim, a za, a zui mi in, thupha ngah
ding cisuk ngekngek hi.
51