Biakna Khanlawhna Lianpi
KHRIST hong pai kik nading
tangkona in biakna khanlawhna lianpi khat piang sak ding ahihna Mangmuhna 14 a
vantung mi khatna tangkona ah na ki gen hi. Vankimlai ah vantung mi
khat leeng a, “leitungah ateeng mi aki pan gam khempeuh, nam khempeuh, pau
khempeuh pawl khempeuhte kiangah,” ”Pasian kihta unla, avangliatna phat un.
Bang hang hiam na cih uh leh, a thukhen ding hun a tung zo hi” ci
hi. Mang. 14:6,7.Vantung mi in hih thugen hi cih thu a thupi hi.
Vantung kamtaipa sianthona, vangliatna leh minthanna in tua thupuak nasep thupi
sak in, vaang leh thupina in zong zui dinga gualzawhna ngah ding hi ci in
Pasian in a sehsa ahi hi. Vantung mi khat van kimlai ah leeng in, “leitunga
teng mi khempeuh akipan mi namkhempeuh leh mipawl khempeuh” tungah pataukona
thu “aw ngaihpi tawh” atangko hi cih ciangin hih tangkona nase in nawh sa takin
leitung zelin ki zo ding hi cih lahna ahi hi.
Hih thupuak pen mahin bang
hun-in hih nasep ki pan ding cih hong lak hi. “A tawntung lungdamna thu” tawh
kizom hi a, thukhenna thu a pulak hi. Hotkhiatna thu pen khang tawntungin
a kihilh den den a hi hi. Ahih hangin hih thukhen hun tangkona pen Lungdamna
Thu mah hi napi a a hun hong tun’ ciang, ni nu nung hun cianga tangko
theih (356) bek thu ahi hi. Gupkhiatna Lungdamna Thu a khang
khangin ki hilh hi. Hih hilhkholnain a hun atun cianga kihilh ding
Lungdamna thu-ii khen khat ah ki hel ahi hi.Hilhkholhna in thukhenna hun atun
dong aban ban in thupiangte a lak suk suk hi. Hih thu Daniel bu-a kigen thumaan
ahi hi. Daniel tunga a gen lai-in thukhenna tawh kisai khawk teng pen ni
nunungni hong tun’ cianga genkhiat bek dingin khup cip sak phot hi. “Beina hun
atun mateng” khakcip in koih phot hi.
Thukhenna tawh kisai tangkona zong a hilhkholh thu atun’ mateng ki
tangko thei nai lo ahi hi. Hun bei ding ciangin “mi tampite’ pilna khngin, hong
peek leen ding hi” zong ci lai hi. Dan. 12:4.
Sawltak Paul in Khrist hong
pai ding pen amau khang huam-a tung dingin a lametloh nading un a hilh hi. “Tua
Ni hong tun’ ma-in Langpan’na lian a piang masa ding” mah na ci khol zo hi. 2
Thess. 2:3. Puukna lian hong tung phot dinga, “aki seel Gilo mipa ”-ii ukna hun
saupi a om ma teng ih Topa pen lam et theih hi lo hi. “Gilo mipa” cih pen in
“Mawhna thu thuuk” cih peuh, “Kisiatna tapa” cih peuh, “migilopa” cih peuh-in
gen khia a, tua pen Papacy a genna a hi hi. Kum1260 sung avangliatna zomto ding
a hi hi. Tua a vangliatna kum 1260 pen 1798 kum-in bei hi. Tua ma tengin Khist
hong pai kik nading a piang thei nailo ding ahi hi. Paul genna in Khristian khang
buppi 1798 kum dong huam suk hi. Tua kum khit lam ciang bek in hih Khrist hong
pai kik nading thu ki tangko thei bek ding zong ahi hi.
Hun beisate ah tua bang
tangkona om ngei nailo hi. Paul in zong tua bang thu gen theiloa, ute naute
tungah Topa hong pai ding pen sauveipi khit ciang hi ding hi, mah ci zaw hi.
Puahphate in zong tua thu tangkolo uh hi. Martin Lutherin tua thukhen hun ding
kum 300 val sawt nawnlo ding hi, ci ngei tei bek hi. Ahih hangin 1798 khit
ciangin a ki khup cip Daniel laibu pen ki leem khia ta a,
hilhkholhna thutheih telna khang ta hi. Mi tampi in tua thukhenna hun hong
nai ta hi cih thu tangko uh hi.
Kum zalom 16 lai a
Puahphatna mah bangin Jesu alam en pawlte nasepna zong Khristian gam khempeuh
ah a hun kibangin hong dawk khia hi. Europe leh America (357) ah
thu um mi ginate in hilhkholhna na suut ciat uh hi. Kha Siangtho hilh kholhnate
panin na khempeuh a mong tung ta hi cih hong mu khia ciat uh hi. Gam tuam ciat
hi napi in Khristiante in amau om mun tek panin Laisiangtho simna tawh Honpa
hong pai ding hun nai ta hi ci in na um ciat uh hi.
Miller in hilhkholhnate
suut a, thukhenna hun hong tung ta hi cih a muh khiat zawh kum 3na 1821 kum
ciangin “leitung bup thu puak siapi” Dr. Joseph Wolff in zong Topa hong pai
ding nai ta hi, cih tangko a na ki pan hi. Wolff pen Germany gam-a piang hi a,
a pa Jew Rabbi khat hi in Hebrew mi ahi hi. A neu lai lim phet-in Khristian
biakna maan a sa hi. A lungsim in thu thei nuam, thu kan, thu ciamteh lua hi a,
a pa’ inn sung ah Hebrew mi thu um te hong ki khawm-in thu ki kum zel uh hi. A
minam un a lam et uh Messiah hong pai-in Isreal minam a puahphat kik hun ding
lametna khawng ki gente na ngai gi ge-in na man khia khia hi. Ni khat ni
ciangin Nazareth mi Jesu cih hong ki kum kha zen zen uh hi. Tuapa kua ahi hiam
ci-in a dong khia pah cinten hi. A dawn’ kikna uah, “Jew mi talen gol mah mah
nei khat hi. Amah leh Amah Messiah-in ki gen se a, Jew thukhen mangte in that
sak uh hi” ci in gen kik uh hi. “Bang hangin Jerusalem ki sia in eite gaalmat
sal khawi-in om i hi hiam?” ci in dot to zel ciangin a pa in, “Ala, ala, Jew te
in kamsangte na that that uh a tua hang a hi ve!” ci in hilh kik hi. Naupangpa
lungsim ah thu khat hong suak khia vat a, “Jesu zong kamsang khat hi kha-a Amah
mawhnei lopi Jew te in a thah hang uh hi ding a hi ve maw!” aci hi. – “ Travels
and Adventures of the Rev. Josep
Wolff,”Vol. 1, p. 6 (ed. 1860).
Hih lungsim pen khauh takin vom den pah ahih manin Khristian pawl
sung a lut loh nadingin ki khaam napi, thuhilhnate va ngai ding hanciam pah viu
veu hi. Kum 7 bek a phak laitakin Khristian puteek khat kiang ah Mes-siah
hong pai cianga Israelte gual zawh nading thu gen pih-in va ki sial hi.
Puteekpa in thu dam tawh, “Bawi aw, Messiah tak tak hong hilh ning; tua pa
Nazareth mi Jesu hi,…na pu na pa te in tanglai kamsangte a bawl bang mah un
bawl in Amah singlamteh ah khai lum uh hi. (358) Ciah in la
Isaiah a lian 53 sung sim le cin Jesu Khrist pen Pasian Tapa ahih lam na mu
ding hi” ci hi. – Ibid. Vol. 1, p. 7. A lungsimah tua thu
kip pah hi. Inn ah ciah in tua Laisiangtho a sim ciangin Nazareth mi Jesu in
tua a ki hilh kholpa hi takpi cih a mu hi. Khristiante thumaan mawk hilo uh
hiam? Naupangpain tua hilhkholhna khiatna gen dingin a pa a sawl leh dawng
hetlo mawh ahih manin tua thu peuh mah gen pih ngam nawnlo hi. Tua ciangin
Khristian biakna a tel theih nopna a hong khang semsem hi.
Jew inn sung panin tua
theihnopna lungsim tawh hong om gigea, kum 11 a phak ciangin leitung pilna leh
a khan tawn nasep ding zong dingin a pa’ inn hong nusia ta hi. A behte inn khat
ah om a, ahih hangin a sawt loin lampialpa cihna tawh ki nawh khia ahih manin,
sum nei loin mi dangte lak ah hong pai khia hi. Mun khat khit mun khat ah pilna
zong in pai khia a, Hebrew lai hilh in a ki vaak hi. Katolik sia khat thu
zawhna tawh Rome upna hong saang hi. Tua ciangin, a minamte lakah thupuak hilh
sia seem dingin ki sawl hi. Tua ngimna tawh a pai khiat khit kum tawmno sungin
Rome-a Propaganda College ah lai sim zom kik hi. Hi lai panin amah pen thu
ngaihsun thu gen siam ahih manin thu lampial hilh hi ci-a ngawhna hong thuak
hi. A ki langtang mah-in pawlpi gamtat maanlote pulaak khia in, ki puahphat
ding hong hansuah hi. Amasa in papal siapite in pahtaakna deihsakna tuam vilvel
pia sam napi, a sawt loin Rome panin ki heem khia veve hi. Romete etcikna nuai
ah mun khat pan mun khat a pai kawi kawi hi. Atawpna ah Rome sila hihna ah
kipia zo lo ahih lam a ki tel dongin a thuak uh hi. Amah pen puahphat theih loh
leh kep theih loh, ci in pulaak uh a, tua ciangin a utna peuh ah vak kawi kawi
hi. England ah pai a Protestant upna zom in English pawlpi ah lut hi. Kum
2 sang akah kik khit 1821 kum in thupuak dingin pai khia leu leu hi.
Wolff in Khrist hong pai
masak lai-in “dahna leh lungkham thuakpa hi: cih a saan’ phetin vangliatna leh
minthana tawh a hong pai kik nading hilhkholhna zong tel (359) takin
a mu khawm pah hi. Amah in a minamte Nazareth mi Jesu kianga kai khawm dingin
na a sep laitakin tua mipa pen a hong ki khaam mipa hi, a hong pai masak lai in
ki niamkhiat takin mite mawhna thoih dam nadingin kigo a, hong pai kik ciangin
minthan’na leh gualzawhna tawh Kumpipa leh Honkhiapa-in hong pai ding hi” ci in
a hilh hi.
Nazareth mi Jesu in Messiah
hi a, a khut a khe te ki kheen let in thah dinga gangawhna lam zuan a kihawl
tuuno bangin a ki paipih hi. Dahna thuak mipa hi a, lunggimna tawh ki dim hi.
Judah tung pan-a kumpi ciangkhut a ki lakhiain, a khe kikal pan kumpi thuneihna
a kilak khiat khit ciangin a khat veina a hong pai hi. Vantung meii lom leh
vantung mi mangpa pengkul tum sakna tawh a nihveihna a hong pai kik ding hi ci
in ahilh hi— Wolff, “ Researches and Missionary
Labors,” p. 62 (ed. 1835). “Olive
mual tung ah hong ding ding a, leitung pian cila Adam ngah dinga ki
seh hi napi a ki taan kik gam ukna pen tua Jesu ki pia ding hi.( Piancil 1:26;
3:17). Amah in leitung bup ah Kumpi hi ding hi. Thuumna le tauna te bei sak
dinga, lung dam kohna phatna la kisa te bek kiza ta ding hi….Jesu in A Pa
minthanna tawh, a vantung mite tawh hong pai ciangin,…thu um misisa te hong tho
khia masa ding hi. 1 Thess. 4:16; 1 Kor. 15:23. Tua pen ei Khristian te in
Thawhkikna masa i cih pen a hi hi. Tua ciangin ganhing te in zong amau omzia
kheelta ding uh hi. Isa. 11:6-9. Jesus kiang ah ki aap ciat ding uh hi. Late 8.
Gal lem lung muanna in leitungbuppi uk ding hi. – Journal of the Rev.
Joseph Wolff, pp 378, 379 (ed. 1939). “Topa in leitung en suk kik dinga,
‘hoih mah mah hi’ ci kik ta ding hi. Ibid. p. 294. Wolff
in Topa hong pai ding nai mah mah ta ding hi ci in a um hi. Hilhkholhna hun a suutna
ah Miller sehna hun mah bangin, suk mai mang hun ding pen kum tawmno bek in sam
hi ci hi. Laisiangtho sik san a, “A ni leh a nai kua mah in thei lo hi,” hong
pai kik ding a nai-na vai zong mite theih kul lo hi a ci suak pahte tung ah
Wolff in” “Topa in a ni leh a nai ki thei ngei loding hi a ci hiam?
Theikungte a teh hong no ciangin khuakhal ahong nai ta hi cih mi khat peuh in a
theih bangin a hun hong nai ta ahih lam i theih theih nadingin kihilnate hong
gen hilo hiam? Matt. 24:32. Eite in a hun huam beek thei thei het lo (360) ding
I hi hiam? Topa mah in Daniel laibute sim unla thei un, hong ci hi lo a hiam?
Daniel sungah tua thute a tawpna hun atun masung ki imcip phot dinga ‘mitampi
taai kawi kawi phot dinga (Hebrewte hun tuatna genna hi), ‘theihna (hun
theihna) khang ding hi’ Dan. 12:4. Hih thu genna ah Topa in ‘a ni leh a nai kua
mahin theilo’ a cih hangin a hong naina hong thei sak nuam ahi hi. Noah Tembaw
bawl lai mah bangin Ama hong pai ding ih ki gin kholh theih nadingin hun
ciamtehnate a kicing in hong pia hi.”a ci hi. – Wolff, “ Research
and Missionary La-bors,” pp. 404,405.
Laisiangtho khiatna, a hih
kei leh a ki khiat khialhna vai Wolff in a genna ah, “Khristian pawlpi a tam
zawin tel taka Laisiangtho in a gen thute panin pial khia-in Buddhist-te deih
geelna lamah ki heii khinin uppih uh hi. Mai lam mihing nopsak nading pen huih
lak khawngah om hi, Jewte thu a sim uh ciangin Gentiles (zentail) te thu zong a
theih uh kul hi; Jerusalem thu a sim uh ciangin pawlpi thu a theih uh kul hi;
leitung a cih leh vantung a cih nopna hi; Topa hong pai nading thuah thupuak
siate kipawlna (missionary societies) a theih tel uh kul hi; Topa’ inn omna
mualtung ah kahto cih zong Methodist kikhop khawmpi a genna hi ci in upmawh
deih khiat uh hi.’ci hi. – “ Journal of the Rev.
Joseph
Wolff,” p. 96.
1821-1845 kikaal kum 24
sung, Wolff khual zin kawi kawi a, Africa, Izipt, Abyssinia, Asia, Palestine,
Syria, Persia, Bokhara, leh India khawng ah kileh kawi kawi hi. U.S.A. ah
zong hawhin, St. Helena tuikulh ah ozng thu hilh hi. 1837 kum August in New
York tunga, thu a hilh hi. Philadelphia, Baltimore, leh Washingtonte ah zong
thu a hilh hi. A genna khat ah, “President lui John Quincy Adams hong vai hawm
sakna (361)tawh Congress ulian ki khawm khempeuh thukim in Con-gress
Hall khat thuhilh nadingin hong zang sak uh hi. Sani (Saturday) ni khat in thu
genna ka nei hi. Congress member teng, Virginia-a Bishoppa leh Washington-a
Pasian nasem teng in hong uap uh hi,” ci hi. Tua mah bangin kumpi uliante deih
sakna tawh New Jersey leh Penn-sylvania ah zong ka thu muh khiatte ka gen a,
Asia-a ka thu muh khiat te leh Jesu Khrist Kumpi-in amang ahihna thute ka gen
hi,” ci hi. – “ Journal of the Rev. Joseph Wolff,” pp
398,399.
Europe gam thuneite’ kepna
a om loh hangin a lau huai pen pen gamte nangawn ah zong ava zin kawi kawi hi.
Haksatna tampi thuak in kisiat theihna namcin in kiim uum hi. Ciangpum tawh
satna, gilkialna, sila dinga zuaknate leh sihna thuak dinga mawh sakna 3 vei,
cih bang vive athuak hi. Misuamtein suam zel ahih manin, khat vei vei dang taak
lum dek dek zel hi. Khat vei a neihsa khempeuh sut-in, a puan suah khiat sak
uh-a, khe dap bulhloin tai tampi lam a paisak uh hi. Mual golpipite kantanin a
maitang vuukin tuam a, akhete vuuk lak ah a hik cip hi.
Migilote leh a gamsa suakte lak ah galhiam vomloin zin dah in a ki
cih ciangin, “Kei galhiam hong ki guanzo hi”. Tua ka gaalhiam pen “thu ngetna,
Khrist adinga na ka sepna, Ama hong kep ding muanna” te “Pasian leh ka veengte
hong itna ka lung sung ah om in, ka khut sungah Laisiangtho ka tawi hi.” ci hi.
– Adams, W.H. D., “In Perils Oft,” p.
192. Hebrew pau leh mang pau-a
Laisiangtho pen a paina khempeuh ah a keng hi. A khual zin nu nung
na te khat ah, “Keimah in…ka khut sung ah Laisiangtho leem sa-in ka tawi hi. Ka
vaang in tua sung ah oma, tua in hong huu ding hi cih ka thei hi” ci hi. Ibid.,
p. 201. Tua bangin thuak keei kaai in thukhenna thupuakna pen leitung
phel gol zaw a ki zelh dong in a sem hi. Jewste, Turks, Parsee, Hindu, leh
minam dang tuam tuam te lak ah Pasian thu theh kawi kawi a, pau nam tuam tuam
te lak ah Messiah ukna hong tung dek ta hi cih thu atangko kawi kawi hi.
Bokhara-a a zinna ah
gamlapi-a atang om mihon khatin Topa hong paikik baih ding cih upna tawh lamen
a nungta uh a mu hi. Yemen-a Arab te in “ Seeraa kici laibu khat
nei uh a, Khrist hong pai kikin, min thang taka a uk nading thu 1840 kum in
hong piang kha ding hi, ci in na um (362) uh hi,” ci hi. –
“ Journal of the Rev. Joseph Wolff,” p. 377. Yemen-a
Rechabte tawh ni 6 sung hun ka zangha, Jonadab, Rechab’ tapa mi hoih phawkna-in
leengguite ciing loin, a tang tuh loih, a zu dawnlo uh a, tuipuan buk sung bek
ah teeng uh hi. Amau leh Israel mi Dan suante ka mu a, amaute in Rechabte mah
bangin vantung meiilom tawh Messiah hong tung dekta ding ci-in lamen a om uh ka
mu hi,” ci hi.– Idem., p. 389.
Tartary ah tua bang upna
mah anei sangmang dang khat zong a va mu hi. Tartar siampi khat in tua
sangmangpa kiangah Khrist bang hun ciangin hong pai kik ding hiam? cih a na
dong hi. Sangmangpa in ka thei kei hi ci a a dawn kik ciangin, 1844 kum huam-a
Khrist hong pai kik ding Laisiangtho thu hilh-a kawi vak sangmang khatin tua
nangawn a theih loh pen Siampipa in lam dang a na sa mah mah hi.
1826 kum kipat phet-in Jeus
hong kumkik nading thu pen En-gland gam ah ki hilh hi. A hih hangin America-a
in ki dawk khol lo hi. A hun ding cian taka sehna zong om khol lo hi. Ahih
hangin Khrist hong pai baih ding cih thu pen huzaap lianpi leh vanglianpi tawh
ki tangko hi. Hi thu pen thu seelhat leh mi tuam om te kiang bek ah ki gen lo
hi. Englishte laigelhpa khat ahi Maurant Brock in “Hih Gam Lungdamna Thu” pen
sia 700 vaal bangin tangko uh hi, ci-in na genkhia hi. 1844 kum in Topa hong
pai ding cih thu zong Great Britain gam ah
54
zong tangkona om hi. Tua thu genna laihawm te America panin tampi
ki hawm khia hi. Laibute leh thu kizakna laite zong England te in na ngah uh a,
zong a na hawm khia sawn uh hi. 1842 kum ciangin America pan-a tua thuthang
ngahsa-a hong ciah English mi Robert Winter in a gamah Topa hong pai nading a
tangko hi. Ama thupuakna pawm ciat uh a thukhenna hun hong tung ta hi cih thu
England gam mun tuam tuam ah a tangko uh hi.
South America mi gamh-tatte lak leh siampite thuzawhna mun lak
nangawnah Spain mi Jesuit pawlte khat ahi Lacunza in Laisiangtho sung panin
Khrist hong pai baih ding cih thu na (363)mu khia hi. Tua thu gen
loin a om thei kei hi. Ahih hangin Rome te kawk ding a ut loh manin Jew thu um
bangin ki bawl in “Rabbi Ben-Israel” min in a tangko hi. Lacunza pen kum
zakhawk 18 sunga nungta mi ahi hi. Ahih hangin ama laibu in 1825 kum in London
tunga, mangkam in na ki teikhia hi. Tua lai aki hawm khiat cianign Jesuh hong
paikikna thu Englang gam sung a lawpna sa pen nakpi in alawp beh sak hi.
Germany gam ah Bengel in
kum zakhawk 18 sungin na hilh hi. Amah pen Lutheran pawlpi sia, Laisiangtho tel
kheh a siam khat ahi hi. Bengel in a sang lai sinna te a zawh ciangin “theology
lam sin a, tua in a lungsim leh a gamtat tha hat sak in, nunzia hoih a nei sak
hi. Khangno dang te mah bangin biakna lam ah uplahna leh lunghihmawhna tampi a
nei hi. Khangno khat thuak zawh loh zah dingin thaltang tampi vuh banga haksa
asak tampi anei hi.” – Encyclopedia Britannica, art. Bengel (9th ed.). Wurtemberg
ah pawlpi mi khat hong suak a, biakna suahtakna a leen nuam khat a
hi hi. “Pawlpi suahtakna a pan pih mah bangin a ki khih-a ki tuat lungsim sung
upna uk cipna a thuak mite a pawlpi panin taw kik in a suahtak nading in
apanpih den hi.” - Ibid. Tua bang ngeina pen a gam mi peuh
mah in zong hoih a sak uh thu a hi hi.
Mangmuhna 21 sung bulphuh
in “Advent Sunday” tawh kisai thuhilhna a bawl leh Khrist hong pai kik nading
vai Bengel lungsim ah hong phu khia vat hi. Ni dang bang loin Mangmuhna
sunga hilhkholhnate hong ki dawk han han hi. Kamsangpa gen ziate, leh minthanna
thupitein a lungsim zogawp lua ahih manin, tawlpi khat tua thu aki mangilh bawl
phot hi. Pulpit-a a din ciangin a lungsim ah tua thu khauh tak in ah hong phawk
leu leu hi. Tua hun a ki panin Mangmuhna sunga Khrist hong pai baih nading
hilhkholhna thute hong sim pha saan hi. (364) A nimit ding a
sehna pen kum tawm no sung hi ding hi a ci hi. Miller in zong tua khit asawtlo
in ama cih a thukim pih hi.
Bengel laigelhte Khristian
gam sung teng ah ki zeel hi. Ama muh khiat thute Wurtemberg State sung teng ah
ki zeel a, Germany gam sung mun dang dang ah zong a lut hi. Tua nasepna pen ama
sih khit in zong ki zom to lai hi. Gamdangte mah bangin Germany gam in zong tua
tangkona na ngai uh hi. Tua sawng mah in Germany pan in thu um pawl khat Rusia
gam ah peem to uh a, Khrist hong pai baih nading thu upna tua gam-a Germany
pawlpi omte tungah a na tangko uh hi.
Khawvaak in France leh Switzerland
zong taan’ hi. Farel leh Calvin in puahphatna thumaan a na theh khiatna Geneva
ah Gausen in Jesu nihvei ong pai nadingthu ana tangko hi. Gausen pen
sangnaupang ahih lai kum zalom 18 leh 19 kipat cil lam-in Europe buppi ah thu
sit siamna (rationalism) laang mah mah hi. A khangno lai-in hilhkholhna sim
thanuam ngei napi, biakna na a sepna hangin thu leh la a theih loh ban ah, lung
hiang niloh in hong om hi. Rollin’ laibu “ Ancient History” a cih a
sim khit ciangin Daniel bu a lian 2 sung sim a, tua sung ah hilhkholhna te
taangtung takpi ahihna tangthu ki ciamteh a mu hi. Tua lai ah Laisiangtho pen
Kha Siangtho huu mop tawh ki pia ahih takpina a mu hi. Hong pai lai ding hunte
ah kisiatna pan hong len ding tembaw-sik kawipi bang hi ci in a ngaihsun hi. Thu
suut siam lel tawh lung kim zo loin Laisiangtho sim to to in thumaan khuavak a
kan tohna ciang ah lungkimna a hong nei kik hi. Tua hilhkholhna a sin beh
toh zel ciangin Topa hong pai kik nading hun hi ta hi cih upna ah atung to hi.
Hih thumaan in alungsim lawnglua ahih manin, mite mai ah a gen khia nuam hi.
Ahih hangin Daniel bu pen thu thuuk, thusim hi, theih zawh loh ding thu
hi (365) cih taangpi upna in a mai a dal mah mah hi. Geneva ah
Farel in a na hihsa bangin, a tawpna ah, a nu a pate uh lawh thei dinga a lam
et naupangte tung ah anasep hong pan hi.
Ama genna ah, “Hih thu na
theih tek ding uh ka deih hi. I nasep I neu bawlna hi zaw loin manpha taka a
thuk but theih nadingin I deih innkuan sung naupangte tung ah piak phot ding
hoih hi” ci hi. “Mite in ih thu za leh deih ka hih manin a khang ham sa te tha
khat in hilh pah leng hong ki za nuam lo kha ding ka lau hi” ci hi. “Tua ahih
ciangin a neu pen te lawh masa ding, naupang hon khawm phot ding, mi hong tam
sem sem ciangin, mite in zak nop sa-a lawp hi cih I muh ciangin, amau in a thu
mu a a gen khiat kik theih uh ciangin u-haamtein zong tu-in na zak ding hoih hi
cih hong mu ding uh hi. Tua pan in a cial nihna ki sem to thei ding a, khang
haam sa te in thu hong kan ding uh hi. Tua ciangin nasep hong picing thei pan
ding hi” ci hi. – Gausen, L., “ Daniel the
Prophet,” Vol. 2, Preface.
A nasepna mai nawt hi.
Naupangte kianga a gen pen u-haam te-in zong hong ngai uh hi. A biak inn sung
te uh ah thu ngai mi hong dim hi. Tua te lak ah uhaam, milian, laisiamte zong
hong om uh hi. Geneva a hong zin khual mite nangawn zong hong om uh hi. Tuatein
hih thu pen mun dang gam dangah na puak sawn zaw lai uh hi.
Gausen in a nasep mai
nawtna hangin hong tha nuam hi. French pau a sim thei mite adingin a
thuhilhnate lai tawh gelhin ahawm khia hi. Gausen genna ah, “Naupangte sin
dinga ki bawl pen, tua bang laibu a sim nuam lo-a theih zawh ding hi kei a ci
anu a pate kianga ‘Naupangte nangawn in thei buang hi ven, bang hangin thei lah
ding ih hiam? a ki ci kim dinga ka bawl hi” ci hi. “Hih hilhkholhna pen I tuu
honte lak ah ki thei ciat leh ka deih lua hi. Lai a ki sim loh luat pen in
tu hun ki taangsapna lahkhiatna kician zaw a suak hi.” “Tua hi a, hih lai simna
tawh ih mai mah maha i tuah ding haksatna pan kiging khol thei-in Jeus Khrist
vil in ngak khol thei leng ka deih hi” ci hi.
Gausen pen French pau-a
thuhilh sia lak ah a ki dawk mah mah leh aki it mah mah hi napi a sia nasep
tawm vei ki khawl sak hi. Bang hang hiam cih leh, pawlpi in dotna dawn’ (366) na
laibu (catechism) a zat te thu bun sa zo lo, upna phuhna mel nei lo a, neem
ahih manin Laisiangtho thu om bang khangno te hilh nuam zaw ahih man a hi hi. A
nunung lam ciangin Theological saang ah saang sia asem hi. Tua kawm mah in
Sunday ni ciangin thuhilh sia seem in naupang te makaih a, Laisiangtho sung thu
amaute a hilh hi. Hilhkholhna thu a hilhna ah mite lawp in a khanglo sak pha
mah mah hi. Professor asep kawm mah in laikhetna tawh naupangte ading a deih
sak thute hilh khia hi. Tua bangin kum tampi sung huu zaap lian mah mah tawh
mite in Khrist hong pai baih ta ding cih hilhkholhna thu sim in a theih
nadingun a hanciam uh hi.
Scandinavia gam ah zong hih
thupuak na ki tangko a, zapi zeel in ki lawp mah mah hi. Mi tampi in a leitung
nuntak nading na ngawn uh zong khual nawn loin hong thokhia uh hi. Ki pulaak na
tawh a mawhna te uh nusia in, Khrist min tawh mawh mai sakna hong ngen uh hi.
Ahih hangin a gam-a inn teek pawlpi siapipa in tua bang hihna te deih lo ahih
manin, tua thu zom-a a hilh mi pawl khat thong sung ah a khia hi. Mun tampi ah
Topa hong pai kik nading thu hilhna pen hong daai pian mawk ahih manin, Pasian
in tua thu tangko dingin a lam dang mah mah in naupangte a zangh in na hong
seem kik hi. Amaute a kum cing nailo uh ahih manin a gam thukhun zui in thong
ki khum theilo hi. Tua ahih manin a dal leh a nawngkaai sak omloin thu gen thei
uh hi.
Nasepna pen mi nautaang lak
leh nasem mite lak hi zaw deuh a, tangkona thu ngai dingin hong ki khawm ciat
uh hi. Tua thu hilh naupangte zong a tam pen mi zawngte tate ahi uh hi.
Amaute kim khat kum 6 kum 8 gual bek ahi uh hi. A gamtat in zong Pasian nget
siangtho thukham te zui uh a, Honpa it uh ahih lam kilang sak uh hi. Tua zah-a
naupang moi laite nangawn in tua pilna leh tua hoihna te nei thei lel ahihna
teci pang suak sawn sawn uh hi. Mipite mai a a din’ uh ciangin amau pianpih
ngeina baan ah a thu zawh huu zaap dang khat in tua bang dingin a taw sawn ahih
lam ki mu thei hi. A aw suah uh leh a ki heek ziate uh kikhelin lam danga,
Thukhenna hun hong tung ta hi ci-a a tangko uh (367) ciangin
“Pasian kihta un la Amah phat un. A thukhenna hun hong tung zo hi” cih
Laisiangtho kammal khawng man khia lian lian uh hi. Mite mawhna kawk khia in, a
paangtatnate uh, numei-pasal mawhnate bek tham loin leitung a etlahna, a
nungtolh nate uhnusia in, hong tung ding hehna pan a suahtak theih naidngun man
langin ki khel un ci in gen uh hi.
Mitein lam dangsa in a
liing uh hi. Tua pen mite a zo thei Pasian Khaa in mite lungsim sung ah thu a
gen ahi hi. Mi tampi in Laisiangtho sim hong hanciam uh a, a paangtatnate uh,
numei-pasal mawhna te pan in hong ki puah pha uh hi. A gamtat palaute uh khel
in hong om uh ciangin, gam uk pawlpi sia liante na ngawn in Pasian in hih
nasepna makaih hi cih anial theih nawnloh zah dongun tua tangkona hong mai nawt
hi.
Scandinavia gamte ah zong
Khrist hong pai kik nading tangkona thu kihilh dingin Pasian in a deih hi. Ama
nasem siate’ aw ki daai sak hiau mawk ahih manin Pasian in Ama Khaa naupang te
tung ah buak in, tua tawh nasep kizo ding hi leh bung hi. Jesu in Jerusalem
hong naih ciangin a lungdam mihonpi in zui uha zawhna-aw tawh awng keek uh hi.
Nisuh hiangte veii-in David Tapa, ci-a a tangko uh ciangin a hazaa Pharisee te
in Ama kiang ah, hih mite daai sak in, a cih laitak un Jesu in, Hih mite in
hilhkholhna a tun’ nading hi a, amaute daai hial mah leh zong suangtum te kiko
veve lell ding hi, ci kik hi. Jerusalem kongpi a lutkhit uh ciangin siampite
leh ukpite kihta in mipite daai uh hi. Ahih hangin Biak innpi panin
naupangte in lungdamna aw tawh nisuh hiangte veii-in “Hosana, David Tapa tungah
Hosana”ci in hong awng keek zuah zuah ve ve uh hi. Matt. 21:8-16. Phariseete lungkim
loin na sa mah mah uh a, “Hihte in bang gen cih na za hiam?” ci uh hi. Jesu in
a dawn’ kikna ah, “Hi mah in, nau ngek leh nawine laite na ngawn’ kam sung
panin phatna na kicing sak hi a cihna sim kha ngeilo na hi uh hiam? a ci kik
hi. Khrist hong pai masak lai in Pasian in naupangte a zat mah bangin, A hong
pai kik nading tangkona ah zong naupangte zangh ahi lel hi. Pasian kammal
omsate tung kim ding hi. Honpa hong pai nading tangkona pen mi nam kim, pau nam
kim, (368) pawl khem peuh, gam khempeuh ah ki tangko ding a hi
hi.
America gam sung tengah
Jesu hong kum kikna thu tangko dingin William Miller leh a pawlte ki sawl hi.
Hih gam pen tua tangko nasepna phualpi hong suak hi. Hilhkholhna sunga
vantungmi khatna tangkona a tangtunna ahi hi. Miller leh a pawlte laigelhte gam
dangte ah ki puak hi. Sangmangte lutna sa gam khempeuh ah Khrist hong pai baih
nading thu tangkona pen tung kawi kawi hi. A tawntung Lungdamna Thu in a nai a
gamla mun khempeuh ah, “Pasian kihta un la, avangliatna phat un. Bang hang hiam
na cih leh a thukhen ding hun a tung zo hi.” ci kawikawi hi.
Hilhkholhna ah 1844 tuuk
sungin Khrist hong pai ding banga a gen pen in mite lungsim sung ah teci pangin
thuk lut mah mah hi. Thupuak pen gam khat pan gam khat ah lut in ki zeel kawi
kawi hi. Mi tampi in tua hilhkholhna hun seh pen maansa uh a, a ki saktheinate
uh pai khia in lungdam takin thumaan na saang uh hi. Sia tampite in pawltuam
lungsim aneihte uh ban ah a pawlpi leh a khasumte uh nusia in, Jesu hong pai
ding tangkona hong pawl uh hi. Tua thu a tangko mite lak ah siate pen tawm lai
mah mah tham hi. A ki niamkhiat pawlpi mi tampitein tangko zaw uh hi cih kimu
theih hi. Lokhote in a lote uh nusia in, set nasemte in a vante uh nusia uh hi.
Sumzuakte in a sumbuk uh nusia uh a, nasep neite in a panmunte nusia in
tangkona ah ki hel uh hi. Tua hi napi in nasep ding tam tawh ki tuak
dingin nasem mite tawm lua lai hi.
Pasian awlmawh lo in,
leitung zuau thu leh gitlohna tawh a dim pawlpi dinmun in galvil citakte alung
gim sak hi. Tua mite gupkhit zawh nadingin gilkial dangtak, gim le tawl, khual
nawnlo in mite sam in na seem uh hi. Satan’ langdona kawmkaal mah ah nasepna
pen mai nawt nawt a, mi tul tampi in tua thupuak asaang uh hi.
Mun ci teng ah teci pan’na
kiza hi. Deidan omloin, mawhnei leitung mi leh pawlpi mite tungah hong tung
ding hehna pan a suahtak theih nading un thu kihilh hi. (369) Khrist
kamtaai tuiphumpa Johan bangin hih thu atangkotein singphung ah a hei nga-in ki
sik kikna gah hong gah dingin kunh uh hi. Mipi thugenna munte pan-a ki awngkhia
Nopna leh lungmuan’na om hi, cih pen tawh ki lehbulh lua ahih manin amaute
tangkona hangin mite kilok mah mah hi. Laisiangtho sunga a ki tel mah mah thute
a theih ol ding in Kha Siangtho in lak ahih manin, mite in sai kaak thei uh a,
a nial tatak pen tawmno bek om uh hi. Biakna naseemte in amau neihsa thumaan lo
pan hong tho khia uh hi. A nungtolh, leitung nate bek en-a thu um lo,
akisathei, a huai ham mi ahih gige lam uh hong ki mu tel ta uh hi. Tua ciangin
mi tampi in mai zum in ki sik kikna tawh Topa hong zong uh hi. Leitung deihna-a
sawt veipi a luai ken konna te uh tu in vantung lam hong ngat ta uh hi. Pasian
Kha in amaute tung ah hong tunga, lungsim nip in hong neem uh hi. “Pasian kihta
unla, avang liatna phat un. Bang hang hiam na cih leh a thukhen hun atung zo
hi” cihna aw hong tangko pih uh hi.
Mawhneitein kapsa in,
“Gupna ka ngah nadingin bang ka hih ding hiam?” hong ci ta uh hi. A thumaan
gamtat lo-a a kiciamtehte khawng hong ki puah pha nuam uh hi. Khrist sunga
tawldam nopsakna a ngah mite peuh mah in midangte zong hawm sawn nuam uh hi.
Kisaktheihna leh tangtat nopna teng a leeng mang hi. Lungsim tak tawh ki
pulaakna te bawl uh a, innkuan mimalte in a ki nai pih pente uh
55
leh a it pente un gupna angah nading a hanciam pih uh hi. Thu ki
ngetsakna aw te kiza hi. Mun khempeuh ah Pasian zong-a lung gim khaa te ki mu
hi. Mi tampi in zan khuavak vak in a mawhna te uh a ki mai sak takpi nading leh
a beh a phungte uh leh a vengte uh adingin thu ngen-in Pasian buan uh hi.
Mi pawl tuam tuam
khempeuhte Jesu Lamente’ kikhopna mun ah hong ki khawm uh hi. A hau a zawng,
asaang a niam, nasep tuam tuam seemte, in amau ciat adingin Jesu hong kum kikna
ding thu za nuam uh hi. Topa in amaute upna a ki pulaak laitak un lang pang
khaa te let cip sak hi. Khat vei vei naseemte tha neem thei a, ahih hangin
Pasian Kha Siangntho in thumaan (370)vangliatna guan hi. Vantung
mite in a ompih lam a ki thei thei uh hi. Ni sial in thu um mi kibehlap hi.
Khrist hong naina a gen uh ciangin mipi in huu saang lo liang mah-in angai uh
hi. Van leh lei kimat ding tawh kibang hi. A teek a khang tung ah Pasian
vangliatna hong tung hi. Mite in Topa phat kawm-in a inn lam uh zuan uh a, zan
huih vot gam daai lak ah lung damna thu ging ki za hi. Tua ki khopna-a va paite
peuhmah in bang zah in ki lawp ciat uh cih mang ngilh thei nawn lo uh hi.
Khrist hong pai nading a
hun lian hong seh uh ciangin pawl tuam tuam panin lang pangte hong ding khia uh
hi. Pulpit-a siate pan a niam pen vantung awlmawhlote lak dongin a nial mi hong
om hi. Hilhkholhna kammalte hong tung hi: “A nunung bel nite ciangin a kosia
thei mite in amaute’ deihgawhna bang gamta-in Topa hong paikik ding cih
thuciamna in koi-ah a om hiam? I pute ipate a si khin zo uh hi; a hi zongin na
khempeuh a pian’sak cil-a kipan apian’ ngei bangin a om lai hi,” ci uh hi. 2
Peter 3:3, 4. Honpa it-a ki gen mi tampite in nihvei paina pen nial loin a hun
lian sehna bek a nial in a ki pulak uh hangin, na khempeuh a mu Pasian in a
lungsim sung uh mu-a, Khrist hong pai in thumaan tawh leitung te thukhen ding
hi cih thu zaknop a sa lo uh a hi zaw hi. Amaute in thumaan lohna nei uh a,
lungsim tawng dong zong khia-a a mu Pasian mai ah a gamtatna te uh ki
dawk sak ngam ngaap loin Topa muh ding a lau a hi zaw uh hi. Topa hong pai
masak lai-a Jewstein Jesu dawn dingin a na ki gin loh mah uh a bang a hi zaw
hi. Amau in Laisiangtho thumaan kigente ngai nuam lo bek tham loin, Topa a lam
en mite nuihsan uh hi. Satan leh a vantung mite in Khrist leh a vantung mite
maitang ah a lu uh puuk suk in kisial uh a, Ama mi a kici te in Ama hong kilat
ding a deih het kei ve vua leh! Amah a itna uh neu pha ngel sam a hi ve maw! ci
uh hi.
“Kua mah in a ni leh a nai
thei lo hi” cih pen tua thu nialna pi pen hi den hi. Laisiangtho in, “Tua ni
leh tua nai-hun kua mah in thei lo hi. Vantung mite in thei lo uh hi. Pa khat
bek in a thei hi,” Matt . 24:36,3,33,43-51, ci mah hi. Topa lamente in a (371) Laisiangtho
mun tel khehnate uh ki tuak takin a lah uh hangin a nialte in bel tua mun khial
hi uh teh ci in lak uh hi. Khrist Biak innpi nusia a pai khiat khit Olive mual
tunga A nung zuite tawh a kihona uh a a genthu a hi hi. Nungzuitein na dong uh
a, “Nong pai ding leh leitung bei ding bang lim in hong thei sak ding hiam?” na
ci uh hi. Jesu in lim piang dingte gen suk suk a, “tua limte na muh uh ciangin
Mihing tapa in kong biang dongin hong nai ta hi ci in na thei ta un” ci hi.
Honpa thu gente khat leh khat a ki lumlet ding ahi kei hi. A ni leh a nai kua
mah in a theih loh uh hangin hong nai ta ahihna bel tel taka theih nadingin na
hilh hi. Tham loin tua banga a hilh sim thu awlmawh lo-a Ama hong pai ding
naina a thu donlo te pen Noah khang tuiciin tun’ ding a awlmawh lote mah bang
ding hi ci hi. Tua mun mah-a thu gentehna sungah “Ka Topa hong pai hak ding hi”
a ci mite thuak ding thu agen na ah, vil-a ngak-a a na om te piak ding letsong
thu zong a gen hi. “A Topa hong ciah cianga tua banga a om amuh naseempa in
thupha a ngah ding hi” ci hi. Matt. 24:36, 3, 33, 42-51. “Tua ahih ciangin ngak
in na om kei leh, guta bangin ka hong pai ding hi,” ci lai hi. Mang. 3:3.
Paul in Topa hong pai ding
a kiging lo mi pawl khat te thu a gen hi. “Zana guta te hong pai mah bang in
Topa’ Ni in hong tung ding hi ci-in note mah in a tel takin na thei uh hi.
Amaute in, ‘Nopsakna a om hi, launa omlo hi,’ ci-in agen laitak un, tagai
numei tungah ta suah hun gimna a tun’ bangin amaute tungah kisiatna gal in thakhatin
tung ding a, suahtakna neu kha beek a ngah kei ding uh hi” ci hi. Ahih hangin
Topa hong pai ding a na lawp mite ahih leh, “Ahangin, tua Ni in guta mi bangin
note tungah a hong tun’ nading in ah note in khuamial lakah a om na hi kei uh
hi. Bang hang hiam na cih uh leh, note khempeuh in khuavak’ tate, sun lai’ tate
na hi uh hi” na ci hi. 1Thess. 5:2-5.
Laisiangtho in ahih leh
Khrist hong pai nading vai ah kiging lo-a om mawk nading thu pia ngei peuh mah
lo hi. Ahih hangin thumaan a nial nuam mite in a bil uh hum- (372) in,
“A ni leh a nai kua mah in theilo hi” cih pen a let sanpi uh ahi hi. Khrist
nasem sia khat ka hi a ci pipite leh mi zahko theite in tua thu mah ging sak
den ding uh hi. Mite khanglo in hotna lampi zong dingin hong patauh uh ciangin
a khiim-daai dingin mite leh thumaan kikal ah biakna siate hong ki golh-in
Pasian kammal a maan lopi pi-in a khiatna hong bawl uh hi. Mi muanhuai-lohonte
in mi kheem mangpa tawh kopin, Pasian’ cih lohpiin, lungmuan’na, nopsakna om hi
ci mik mek ding uh hi. Khrist hun a Phariseete mah bangin mi tampi in amau mah
mah-in vantung gam sunga lut nuam lo uh a, a lut nuamte zong dal uh hi. Mite’
sisan amau tungah ki phul kik ding hi.
Pawlpi sung ah a ki
niamkhiat pente leh a ki pia zo pen te in thupuak saang masa pen pah pah zel uh
hi. Amau mah in hilhkholhna thu a suut uh ciangin Laisiangtho tawh kilehbulh-a
mite’ gamtatna te, hilhkholhna laak dan te ong mu khia uh hi. Pawlpi in a uk
cip lohna mun peuh-peuhah amau adinga Pasian thu a sin tatak mite in Laisiangtho
kammal leh Jesu hong pai baih ding cih upna sittel in, thuman ahih lam mu khia
in a zui uh hi.
Mi tampi in thu um lo a
sang gamte’ bawlsiatna a thuak uh hi. Pawlpi sunga amau din’ mun a let kip lai
theih nadingun a lam etna uh gen khia ngam loin a daai cip pawl zong a om hi.
Ahih hangin Pasianthu om bang zuih nading thumaan sel cipna pen Pasian in
phal lo dinga, amau tunga ki pia thumaan sel cip ding hi lo hi a ci pawl zong
om hi. Khrist hong pai ding um uh ahih man bek-a pawlpi pana ki paai khia mi
tampi a om hi. Hih sittelna thuak mite adingin kamsangpa genkholhna thu manpha
khat: “Kei tung ah note nong cihtakna hangun na mipihte pawl khat un note hong
mudah in hong hawlkhia ding uh a, zahpihna tawh note hong hopihin…Topa in ama
liatna hong lak hen la, note hong honkhia ta hen hong ci vial ding uh hi. Hih
banga hong paute pen mindaina a thuak ding mite ahi uh hi”. Isa. 66:5.
Tangkona in bang ciang lawh
cih Pasian vantungmite in lawp takin en uh hi. Pawlpi a tam zaw in thupuak a
nial lam pang ngen in gen zaw mawk uh cih a muh uh ciangin (373) vantung
mite dah in ki hei kik uh hi. Ahih hangin mi tampi mah tua thupuak ah a ki
sittel nailo om lai hi. A zi, a pasal, a nu a pate, leh a tatein athuzawh
mitampi omlai hi. Tua bang mite vantung mitein hoih takin vil uh a, Pasian
tokhom panin khuavak thak taan’ beh sak lai dingin koih uh hi.
Tua thupuak a ngah kha phot
te in Honpa hong pai ding pen gen zawh loh zah-in lawp uh hi. Ama hong kilat
ding a lam etna hun uh hong nai ta hi. A nai hong cing ta hi. Multho in, ciliap
in daai khip khep uh hi. Tua hun ciang a nop sak nading uh ngaihsun in Pasian
sungah a ki tawldam sak uh hi. Tua a ngak laitak un a ki hel kha te in tua lam
etna nuam mangngilh thei lo uh hi. Nipikal tam sim bang in a sap laitakin
leitung nate khempeuh paai khia uh hi. Thu um taktakte in nai tawm kha khit
ciangin a si ta ding mah bangin a lungsimte uh sit pha pha in leitung nusia ta
ding cih ngaihsun uh hi. “Van kah nading puantual” bel bawl lo uh hi. Topa dawn
dinga lungsim ki gin’na pen khaa-ii sianthona ahi hi. Gamtat siangtho in,
Khrist sisan tawh kisawp siangna pen hi a ci uh hi. Pasian mi ka hi a kici khem
peuh in tua bang lungsim a nei ciat uh hih ding a deih huai hi. Tua bangin
khentatna leh tha nopna nei tek uh hen. Ki niamkhiat takin Topa mai ah ngen le
uh tu-a a neih uh hauhna sangin muhna theihna lianzaw nei ding uh hi.
Tua banga thu ngen mi tawm lua hi. Mawhna nusia tatak mi tawm lua hi.
Honpa in thupha tampi hong piakna ngah dingin upna nungta neihna te nusia mawk
uh hi.
Pasian in A mite sit tel
ding sawm hi. Ama khut in hilhkholhna hun seh khialhna a hum hi. Jesu alam-ente
in a khialhna uh mu lo uh hi. A langdo pil pen pen te in zong muh sak tuan sam
lo uh hi. A nialte in: “Na hun sehna uh bel maan hi. Na lianpi khat 374) bel
piang mah ding hi. Ahih hangin Miller seh kholhna pen hi loin leitung ki
lumletna ding hi zaw a, Khrist nih veina hong paina hi lo hi” cih sak uh hi.
A lam etna hun uh tung khin
ta a, Khrist lah a mite la dingin hong pai lo mawk hi. A Topa uh hong pai takpi
ding hi ci-a a umte nakpi in ci mawh in dongtuak uh hi. Ahih hangin Pasian
sehna bangin bel a tung hi zaw hi. Ama kilat lamen-a ki nei amite a sit tel ahi
hi. Amaute lak ah vai dang ngaihsun nawn lo-a a lau lel pawl zong om hi. Thu um
hi’ing a kicih na uh in a lungsim uh leh a gamtat uh a lawh zo lo na hi mawk
hi. Amau lam et banga thute a pian’ loh ciangin tua bang mite in kote ka ci
mawh keei uh hi ci uh hi. Khrist hong pai takpi dingin um ngei zen zen lo uh
hi. Tua bang mite pen thu um taktak mite adingin a dah huai, a lawmte a nuih
san masa pen te a suak uh hi.
Ahih hangin Jesu leh
vantung mi khempeuhte in a um takpi a cimawh takpite itna leh hehpihna tawh en
gige uh hi. Muhtheih leh muhmawh kikal kideina daal ki hawk khia hi leh,
vantung mite in amau hum in Satan thal tang pan dal hi cih akip tentante in mu
ding uh hi.
56